Küresel düzeyde insan nüfusu artmaya devam ettikçe, kentsel alanların ve buna yol ağlarının gelişmesi kaçınılmazdır. Ayrıca, ekolojik ayak izi çoktan fazlasıyla büyümüş olup genişlemeye devam etmektedir. Bu nedenle, kuş türleri ile karayolları, demiryolları ve ilgili yapılar arasında uygun bilgi ve anlayış, koruma odaklı arazi planlaması için kullanışlı olacaktır.
Mevcut durumda, modern teknikler model yaklaşımlarını kullanarak gelişmektedir ve türlerin ortaya çıkışındaki çevresel çeşitlilik ya da tahmin edicilerin öneminin çalışılması imkanı, kuş topluluklarındaki yapısal arazi elemanlarının bireysel etkilerinin anlaşılmasına katkı sağlama fırsatı sunmaktadır.
Ulaştırma yapılarının etkileri
Vahşi yaşamdaki güzergah boyunca karayolları, demiryolları ve ilgili yapıların olumsuz etkilerinin çoğu; doğrudan ölümler, habitat bölünmeleri, görsel işitsel rahatsızlıklar ve kimyasal kirlenmeyle bağlantılıdır, fakat aynı zamanda kuş popülasyonu kalitesine de etki etmektedir. Yolların ve ilgili insan yapılarının olumlu etki ihtimaline ise literatürde yeterli düzeyde değinilmemiştir. Ayrıca, kuş türleri üzerinde yollarla ilgili yapıların olumlu ve olumsuz etkileri hakkındaki kapsamlı bir çalışma kuş türleri üzerinde yolların etkilerinin tamamıyla anlaşılması yardımcı olacak uygun bir yaklaşımın geliştirilmesini sağlayabilir. Bu çalışmada, yollar ve ilgili insan yapılarının kuşlar, kuş türleri ve tür grupları üzerindeki ana olumlu etkileriyle ilgili bilgi toplanmış ve sınıflandırılmıştır. Sonuç olarak, arazi planlama verilerine bağlı olarak, çevrebilimciler, yol plancıları ve diğer paydaşlar için kullanışlı bir kayıt oluşturulmuştur.
Olumlu etkileri
Kuş türleri ve toplulukları üzerinde karayolları, demiryolları ve ilgili yapıların olumlu etkilerinin kayıtları dünya çapında dikkate değer şekilde bulunmaktadır. Kuş türleri üzerinde bu yapıların olumlu etkilerinin gösterilmesi için ana bölgelerden (Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avrupa, Güney Afrika, Batı Asya, Doğu Asya, Güney Asya ve Okyanusya) örnekler seçilmiştir. Şekil 1, Şekil 2 ve Şekil 3’ te görseller verilmiştir.
Çok sayıda kentsel ekoloji çalışması, birçok hayvan türü için habitatı destekleyen ve farklı türler için farklı tepkileri açıklayan tanımların önemle altını çizmektedir. Hatta aynı kuş türlerinde de kentleşmeye karşı farklı tepkiler oluşabilmektedir. Bu nedenle; karayolları, demiryolları ve ilgili yapıların kuş türleri üzerindeki etkileri için daha net bir değerlendirme, canlı çeşitliliğinin korunmasıyla ilgili politikalar, arazi yenilenmesi ve kentsel planlamanın geliştirilmesi ile insanların baskın olduğu çevrelerde canlı çeşitliliğindeki azalmaya karşı doğru ölçeklerin uygulanmasının desteklenmesi için kullanışlı olabilecektir.
İnsan yapılarının geliştirilmesi
Sonuçlar; kentsel çevrede canlı çeşitliliğini arttırmak için insan yapılarının başarılı bir şekilde kullanılabileceğinin ve türlere göre bir program ve strateji geliştirilebileceğinin delilidir. Köprüler ve tüneller gibi ilgili yapılar da bazı türler için habitatlar meydana getirebilmektedir. Ayrıca karayolu ve karayolu ağlarının doğrudan ve dolaylı etkilerinin azaltılmasının, idari ajansların bir görevi olması gerektiği de açıktır. Bununla beraber daha odaklı ve detaylı araştırmalar yapılması gerekmekte, eldeki bilgilerle ilgili birçok kritik boşluk bulunmaktadır. Örneğin, yüksek trafikli yolları kapsayan kırsal bir arazide yapılan bir simülasyon çalışmasında, yoldan etkilenen genel yırtıcılar tarafından besin kaynaklarının azaltılmasına bağlı olarak birçok farklı kuş türünün avantajlı duruma geçtiği görülmektedir. Bir araştırmada şu ifade yer almaktadır: “Simülasyon türlerin küçüklük ya da büyüklüğüne göre sonuçlar vermemektedir, sonuçlar kaynakların yola etkimesine göre değişmekte ve yollara bağlı olarak gelecek taşıt türüne göre olumlu popülasyon etkisi gösterebilmekte, dahası simülasyonlar bu koşullar altında tarafsız etkiler sağlamaktadır.”
Bir diğer araştırmada bir başka önemli konuya değinilmiş, her bir türün yolların olumsuz etkilerini azaltma kapasitesinin önemi ve yol kullanımına elverişsiz olan tür bireylerinin yoldan kaçınma davranışları alternatif bir habitat olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca; karayolu ya da demiryolunun tipi kesin olarak belirlenmelidir, çünkü çeşitli türler kuş toplulukları üzerinde farklı etkilere neden olabilmektedir. Karayolu ve demiryolu tipi araştırması, trafik hızı, amaç, yerleşim, yüzey ya da dağılımı ayırt etmelidir.
Yol ağları ve kuşlar…
Sonuç olarak, kuşlar üzerindeki yol ağlarının bütün etkilerinin tanımlanması ile ilgili her teşebbüste kuş popülasyonları üzerindeki hem olumlu hem olumsuz etkilerin dikkate alınması önerilmektedir. Aynı şekilde, yollar ve ilgili insan yapılarının kuşlar üzerindeki sayılı olumlu etkileri, çalışmada belirtilen potansiyel olumlu etkiler ve yol ölüm riskleri arasındaki bir denge olarak dikkate alınmalı ve her zaman trafik akışını açıklamalı ve desteklemelidir.
Ulaştırma koridorlarının yaşam alanındaki çevresel etkileri üzerine dikkate değer düzeyde odaklanılmış olsa da, bu dikkatin büyük kısmı karayollarına verilmiştir. Buna karşın, demiryollarına bağlı çevresel etkiler daha az çalışılmıştır. Yaşam alanındaki demiryolu etkileri, demiryolu etkileri, yolun sağındaki hareketlenmeler, demiryollarında kaçınma vb. kapsamaktadır.
Hızın etkisi…
Yüksek hızlı otoyollardan farklı olarak, demiryollarında yolun sağ tarafı erişilebilirlik yönünden kısıtlanmıştır. Demiryolları yaban hayatının olduğu yerlerden geçtiğinde, alternatif başka bir erişim imkanı kalmayabilir. Ayrıca tren mürettebatı, trenlerin yaşam alanı geçişleri boyunca trende doğrudan etkileşim halinde bulunan tek personeldir. Yaşam alanı ölümleriyle ilgili mürettebattan sağlanan bilginin kalitesi çeşitli faktörlere göre değişmektedir. Yapılan bir araştırmada CPR ana hattının geçtiği Kanada kayalıklarında, yolun sağ tarafında, beyaz kuyruklu geyik, kanada geyiği, katır geyiği, Amerikan geyiği tespit edilmiştir. Bu gibi alanlarda, tren geçişi esnasında türlerin tespit edilmesi zor olabilmektedir. Lokomotiflerin yüksek seyir yerleri nedeniyle, küçük hayvanların tespit edilmesi daha zordur. Otoyol personeli de aynı tespit etme zorluğuyla karşılaşsa da, araçlarını terk etme ve olayı yerinde inceleme konusunda daha çok şansa sahiptirler. Ayrıca; otoyol mürettebatı birçok alanda yolun sağından hareket ederek yol ölümlerini tespit edebilmekte ve bazı durumlarda, yaban hayatı personeliyle birlikte türleri tespit etme imkanı da vardır.
Hepinize; huzurlu sağlıklı başarılı ve mutlu bir hafta dilerim. ■
Şekil 1. Kuşlar üzerinde olumlu etki oluşturan karayolu ve ilgili insan
Şekil 2. Kuşlar üzerinde olumlu etki oluşturan demiryolu ve ilgili insan
Şekil 3. Kuşlar üzerinde ilkesel olarak olumlu etki oluşturan karayolu, demiryolu ve ilgili insan yapıları
Şekil 1. Kuşlar üzerinde olumlu etki oluşturan karayolu ve ilgili insan
Şekil 2. Kuşlar üzerinde olumlu etki oluşturan demiryolu ve ilgili insan
Şekil 3. Kuşlar üzerinde ilkesel olarak olumlu etki oluşturan karayolu, demiryolu ve ilgili insan yapıları