UKOME’de temsil sorununa geniş bakış

Dr. Zeki DÖNMEZ

İnsanların amaçlarının bir kısmı gelir elde etme üzerinedir. Yani mesleki amaçlıdır. Diğerleri ise kişisel bir gelir amacı olmayan sosyal fayda gözeten faaliyetler olarak görülebilir. Böyle olunca, örgütlenmelerde gelir amaçlı mesleki örgütlenmeler ve bireysel fayda gözetmeyen sosyal örgütlenmeler karşımıza çıkar. 

Öncelerde mesleki örgütlenmeler ağırlıklıyken günümüzde sosyal örgütlenmeler hızla yaygınlaşmakta ve insanlar bu türden faaliyetlerle daha çok tatmin olmaktadırlar. 

Dernekler 

Sosyal amaçlı örgütlenmelerin genel adı ‘dernek’ olarak karşımıza çıkar. Bu dernekler bazen tekrar örgütlenme yoluna giderek üst örgüt olarak federasyonları oluştururlar. Hatta bu federasyonlar da konfederasyon düzeyinde daha üst örgütler oluşturabiliyorlar. 

Mesleki örgütlenmelerin bir kısmı da dernek statüsündeki yapılardır. Diğerleri ise özel kanunları olan yarı resmi diyebileceğimiz örgütlerdir. Bunlara sivil toplum örgütü denmede tereddüt oluşabilir. Kanunla kurulan örgütlerin de karmaşık yapıları vardır. Bunların isimlerindeki ortaklık en üst birime ‘birlik’ adı verilmesi şeklinde karşımıza çıkar. Bunun Türkiye Esnaf Sanatkârlar Konfederasyonu gibi adında birlik geçmeyen az sayıda istisnası vardır. Bu arada kanunla kurulup doğal olarak birlik sayılma durumunda olmayan bazı mesleki derneklerin de adlarına birlik kelimesini katarak adeta kendilerini payelendirme gibi çabaları içinde olduğunu görmekteyiz. Bilinmeli ki, isimleri ne olursa olsun kanunla kurulmayan mesleki sivil toplum örgütlerinin hukuki statüsü dernektir. Hatta bu derneklerin oluşturacağı federasyon ve konfederasyonlar da asla birlik benzeri statüde olmayıp yine dernek statüsündedirler. Bunların hepsine dernekler mevzuatı hükümleri uygulanır. 

Birlikler 

Kanunla kurulan çeşitli mesleki örgütlerin yani birliklerin farklı yapıları ve kapsamları vardır. Bunlar çoğunlukla meslek sahibi kişileri kapsarlar. Bununla da bir ekonomik değer yaratmakla birlikte doğrudan ekonomik faaliyetlerle ilgili özel örgütlenmeler oluşturulmuştur. Bunları Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ile Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonu (TESK) olarak sayabiliriz. Karmaşık yanları olan konuyu basitçe anlatmaya çalışalım. 

TOBB-TESK ayrımı 

Ekonomik gücü sınırlı faaliyet alanı küçük olan kısaca esnaf tabir edebileceğimiz meslek mensupları TESK bünyesinde örgütlenmektedirler. Bunlar; en altta odalar, üstünde bunların oluşturduğu federasyonlar ve en üstte de konfederasyon yapısına sahipler. Meslek mensuplarının ayrı odalar kurabilmesi ve federasyon oluşturabilmesi açısından olumlu bir yapıları vardır. Ancak farklı odaların yerel birlikteliğini sağlayamazlar. Bu eksikliği gidermek üzere yerel de esnaf ve sanatkâr birliği isimli yapılar kuruluyor. 

Daha güçlü olan kısaca tüccar veya sanayici diyebileceğimiz meslek mensupları ise TOBB içinde yer alıyorlar. Bunda aynı ilde/ilçede olan meslek mensupları ayrım gözetmeksizin bir oda oluşturuyorlar: Ticaret ve Sanayi Odası.  Mensubu çok olan yerlerde bunların ticaret odası ve sanayi odası şeklinde ayrıldığını görüyoruz. Bir de pek özel olan deniz ticaret odaları var. Bunlar, yerel sorunların çözümünde güçlü birer örgütken farklı mesleklerin özel sorunlarını ele alacak yapıları bulunmuyor. Bunu aşmak için bu odalar içinde meslek komiteleri oluşturulması yoluna gidiliyor. Ancak bunlar da yerel de kaldığından aynı meslek mensuplarının ülke genelinde temsilini sağlamak için özel yapılar kuruldu. Bunlara sektörel meclisler diyoruz. İhtiyaçlara göre yeni meclislerin oluşturulduğunu görüyoruz. Bugün için 61 sektör meclisi bulunuyor. 

Yukarıdaki açıklamalara bağlı olarak taşımacıların bir kısmı TESK bünyesinde yer alırken bir kısmı da TOBB bünyesinde bulunuyor. Bu durum hem yük hem de yolcu taşımacılığı için geçerli. Bir de bu taşımacılığın kara, hava, deniz ve demiryolu taşımacılıklarını da ekleyelim. 

Temsilde zorluklar 

Taşımacıların yük-yolcu taşımacısı olması, kullandığı taşıma modu aynı moddaki aynı taşımacıların (karayolu yolcu gibi) yaptıkları taşımaların türleri ve bölgeleri bakımından farklılıklar göstermeleri örgütlenme ve temsil konularında sorunlar ve çözüm çabaları getiriyor. Karayolu taşımacılarının yük ve yolcu diye ayrı sektör meclisleri ayrılmaları böyle oldu. Bu da yetmiyor. Benzer sorunlar diğer sektör meclislerinde de yaşanıyor. Çözüm amaçlı olarak Sektör Meclisleri Yönetmeliği’nde yeni bir değişiklik yapıldı. 40 üye sınırlı mecliste kamu görevlisi sayısı bire indirilerek diğerlerine daha fazla temsil imkanı verildi. Üstelik kamu görevlilerinin ilgili, ilgisiz her toplantıya katılıp zaman kaybetmeleri sorunu da çözülmüş oldu. Sadece ilgili olan bir temsilci toplantıya katılacak. Peki, bu yetecek mi? Bekleyip göreceğiz. 

UKOME’de temsil 

TOBB bünyesi içindeki temsillerin çözümünde mevzuat engelleri daha az. Bu nedenle çözüm mümkün olabiliyor. Belki bunu TESK için de söyleyebiliriz. Ancak yapı dışına çıkan temsillerde bu kadar kolay olmuyor. Eskiden beri yaşanan bir temsil sorunu var. UKOME’lerde taşımacıları kim temsil edecek. Bugüne kadar bu hak TESK içindeki TŞOF ve onun bağlısı odalarca kullanılıyordu. Ancak bu durum ticaret odası üyesi taşımacıları temsile yeterli değil. Bu nedenle bir haksızlık olduğu söylenebilir. Üstelik daha büyük boyutlu olan ticaret odası üyesi taşımacıların sorunları ve çözüm yolları da farklı olabiliyor. Bunun çözümü tabiî ki TESK-TŞOF temsilcisi yerine TOBB temsilcisini almak değil. Bunun yerine ilave olarak TOBB’un o ildeki biriminden (ticaret odası veya ticaret ve sanayi odası) bir temsilcinin de UKOME’ye katılması olabilirdi. Halen TESK-TŞOF içinde yaşandığını bildiğimiz hangi taşıma türü veya odasından temsilci gideceği sorununun TOBB bağlısı oda içinde de yaşanması mümkün, ama geçelim. 

Son UKOME değişikliği

Ticaret odalarına kayıtlı taşımacılar adı geçen temsil sorununun çözümü için UKOME Yönetmeliği’nde kendilerine de temsil imkanı veren değişiklik yapılması taleplerini doğrudan veya TOBB yoluyla İçişleri Bakanlığı’na önceden ilettiler. Bu türden bir değişiklik beklerken farklı bir durum ortaya çıktı.19 Şubat 2020 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan değişiklikle UKOME Yönetmeliği temsil açısından değişmiş ama taşımacıların bu talebi karşılanmamıştı. Yeni düzenlemenin fayda ve mahsurlarını tartışmak bir yana bırakılsa bile taşımacıların bu sorunun çözümünün bir başka bahara kaldığı açıkça görülüyor.  ■

UKOME’de temsil başka bahara