Taşımacılıkta önemli olan, işi gereklerine göre yapabilecek yeterlilikteki kişilere belge verilmesidir.
Rekabeti azaltmak amacına yönelik olarak yeterlilik ötesi her türlü zorlaştırma yanlış ve haksızdır.
Taşıtlardan etkin faydalanma sağlayıcı yönde, belgelerin kapsamının genişletilmesi gerekir.
Asgari yeterliliği sağlayan bireysel taşıt sahiplerinin kendi adlarına taşıma yapabilmesi düşünülmelidir.
Büyükşehir gerçekleri dikkate alınmalı, şehirlerarası taşıma anlayışı yerini illerarasına bırakmalıdır.
Geçen hafta, Yönetmelik değişikliklerinin hangi anlayış ve esaslarla yapılması gerektiği üzerinde durduk. Bu hafta, yolcu taşımacılığına ilişkin özel hususlar üzerinde duralım.
Önce mevcut belgeler
Yolcu taşımacılığı otobüs ve otomobillerle yapılıyor. A otomobil taşımaları yurtiçi ve yurtdışı şeklinde belgelendiriliyor. Otobüsle taşımalar ise tarifeli-tarifesiz ve yurtdışı-yurtiçi şeklinde ayrılıp belgelendiriliyor. B1 uluslararası tarifeli yolcu taşımacılığı belgesi için 150 özmal koltuk ve 100 bin lira işletme sermayesi aranıyor. B2 uluslararası tarifesizde 90 koltuk ve 50 bin TL gerekiyor. D12 yurtiçi tarifelide yine 150 koltuk, ayrıca 60 bin TL lazım. D2 yurtiçi tarifesiz 75 koltuk ve 30 bin lira gerektiriyor. D4 için bir otobüs ve 5 bin lira yeterli oluyor. Ticari olmayan B3 ve D3 için bir otobüs yeterli.
Belge almanın zorlaştırılması
Bazılarınca önerilen bu husus için gerekli özmal koltuk kapasitesinin arttırılması, işletme sermayesinin arttırılması ve belge ücretinin arttırılması gibi seçenekler sunuluyor. Bunun eski belgelere uygulanmasıyla doğacak itirazları önlemek için sadece yeni belge alacaklara uygulanması isteniyor. Niyesi ise belirtilmiyor. Apaçık belli ki ‘ben mevcut rakiplerime üstünlük kurup başarılı olamıyorum, rakiplerimi azaltın’ denmiş oluyor. Eskilere uygulanmaması eşitlik açısından mümkün değil. Dolayısıyla bir kısmı bunu sağlayamayıp batacak. O zaman ‘küçükler batsın, ben kalayım’ oluyor. Şartları belirlemede önemli olan yeterliliktir.
Bir yeterlilik anısı…
B belgeleri öncelerde sadece yurtdışına taşıma yapabiliyordu. Bunun eleştirilerinde “B1 belgesiyle Sofya’ya, Üsküp’e, hatta Avrupa’nın uzak kentlerine tarifeli taşıma yapmaya yeterlisiniz, ama Edirne’ye yeterli değilsiniz” deniliyordu. Bu yeterlilik iddiası haklı görülüp tüm yurtdışı belgelere kendi alanında yurtiçi faaliyet serbestliği getirildi. B1 belgesiyle artık yurtiçi tarifeli, B2 belgesiyle de yurtiçi tarifesiz taşıma yapılabiliniyor. Sadece B1 ve B2 belgesi alınarak tüm taşımaların yapılması mümkün. Buna rağmen belgelerin birleştirilmesi, azaltılması talepleri sürdü. Acaba niye?
Taşıt kullanımı
Belge birleştirmenin birkaç amacı olabilir. Örneğin; B1 ve B2 için gerekli toplam 240 koltuk yerine daha az koltukla bu taşımaları yapabilmek… Ancak böyle bir amaç yok. Aksine özmal koltukta artış isteniyor. İşletme sermayesi için de aynı şey geçerli. Keza iki ayrı belgeye çok belge ücreti vermek yerine daha az belge ücreti düşünülebilir. Bu da söz konusu değil. Bir de iki belgeye iki kağıt yerine tek belgeye tek kağıt kullanımı gibi bir çevrecilik akla gelebilir, ama bu da değil. Böyle bir isteğin tek amacı mevcut taşıtlardan daha fazla istifade etmek olabilir.
Madde 26 ve 30
Yönetmeliğin 26’ncı maddesi, taşıtların sadece bir yetki belgesine kaydedileceğini belirtiyor. Dolayısıyla taşıtlar sadece bir belge ile kullanılabiliyor. İlk Yönetmelikte bu kural aynı adla mevcut olmakla birlikte sadece bir belgeye kayıt değil, sadece bir kişinin belgelerine kayıt şeklindeydi. Bu değişiklik niye yapıldı, pek anlatılamadı.
Birinci seçenek, aynı özmal taşıtların farklı belge alımında asgari özmal olarak kullanımını engellemek. Ancak bunu özmal taşıtların sadece bir belgede asgari özmal sayılabileceği kuralıyla sağlamak mümkündü. İkinci husus, aynı özmalı farklı belgelere yazıp karşılığında her belgede farklı sözleşmeli taşıt kaydetmenin önlenmesi olabilir. Bu da yine, bir belgede sözleşmeli kaydıyla çözülebilirdi. Böyle yapılsaydı, taşıtlar aynı kişinin farklı belgelerine kaydedilip kullanılabilirdi. Yönetmeliğin 30’uncu maddesi, taşıtların sadece kayıtlı olduğu belgede kullanılmasını zorunlu kılıyor. Ancak aynı kişinin farklı belgelerine kaydedip kullanma anlayışı zaten var idi.
Bayram genelgeleri
Bayramlarda, B1 ve D1 sahiplerine başkalarının B2 ve D2 belgelerine kayıtlı taşıtları sözleşme ile kullanma izni veriliyor. Peki, kendi B2 ve D2’sinde kayıtlı olanlar ne olacak? Yönetmeliğe göre bunları kullanamaz. Başkalarının B2 ve D2’sindeki taşıtlara kullanma izni veren genelge, kendi B2 ve D2’sinden söz etmiyor. Kullanılacak olsa, kendisiyle mi sözleşme yapacak? Böyle gariplik olur mu? Yani bir kimsenin kendi belgelerindeki kayıtlı taşıtları kullanamaması garip değil mi?
Başka yeterlilik bakışları
Yeterlilik nedeniyle B1’lerin D1’i, B2’lerin D2’yi kapsaması kabul edilmişti. Peki, koltuk adedi ve sermaye dahil, B2’nin üstünde olan B1’ler neden B2’yi yapamasın? Aynı şekilde yeterliliği D2’den fazla olan D1 neden D2 taşımacılığını yapamasın. Böyle olunca, B1 belgesi olanlar B2, D1 ve D2 dahil tüm taşımaları yapabilecek. Yani bir nevi genel belge. D1 de tüm yurtiçi belgesi olacak. Eğer B2 ve D2’ler eksiklerini tamamlarlarsa, onlar da genel belge olabilirler. Tabii, B1 için 90 ve D1 için 75 koltuğa düşülürse hiçbir ek şart olmadan B2 ve D2’ler de genel belgeye dönüşebilir. Böyle olursa biri yurtiçi ve dışı, tarifeli ve tarifesiz B belgesi, diğeri de yurtiçi tarifeli ve tarifesiz D belgesi… Tabii, bu anlayışla F1’ler de F2’ye dönüşebilir ki, genel adı F olur.
Bireysele belge…
Taşımacılık için asgari gereklilik nedir? Sadece bir taşıtla taşımacılık yapılabilir mi? Grup taşıma ve kısa mesafe tarifeli taşıma için: Evet. Bu, bir taşıtın yetmeyeceğini düşünenler bu taşımacının iki tane de sözleşmeli taşıt kaydedebileceğini düşünsünler. Pek çok bireysel otobüsçü belirli bedeller ödeyerek B2-D2 belgelerine kaydını yaptırıp işini bağımsız olarak yürütmüyor mu? Bunların beklentisi kendilerinin belge alabilmesi değil mi? Bu mantıkla tarifeli taşımacılıktaki karmaşık hat sayısı düzeni yerine her özmala bir hat uygun olmaz mı? Bir taşıtla bir hat çalışmaz diyenler, sözleşmelileri de düşünsünler.
D4 belgeleri
Artık büyükşehirlerde bunların yapacağı iliçi taşıma yok. Gelecekte, büyükşehirler arttığında iliçi taşıma yapılabilecek iller daha da azalacak, belki de bir gün tükenecek. Bu nedenle artık bu belgeler sonlandırılmalı. Bunlarla yapılacak şehirlerarası taşımalar, D1 ve D2’lere kaydolarak yapılabilmeli. Keza benzer şey faaliyet türüne göre D1 veya D2’ye kayıtla iliçi içinde düşünülmeli. Akla D4’lerin 25’ten küçük olup D1’e kaydedilemeyeceği gelebilir. Bu 25 kuralı zaten lüzumsuz. Şu anda 25-30 koltuklu araçların D1’e kaydı mümkün. Siz hiç böyle araç görüyor musunuz? 25’in altını da serbest etseniz, sadece D4’lerin çalıştığı kısa hatlarda kayıt mümkün olabilir.
Büyükşehirlerarası taşıma
D4’ler komşu iki büyükşehir arasında sadece şehirlerarası (illerarası) taşıma yapabiliyor. Peki, bunu belediyeler de yapıp yaptırabilir mi? İki komşu belediyeden her birinin sınıra kadar yolcu getirip yolcuları birbirine aktardıklarını düşünelim… Bunun kurala aykırılığı var mı? Yok. Bakanlık yetkisindeki belediye dışı alanlara çıkıyorlar mı? Hayır. Öyleyse karşılıklı anlaşarak aktarma yapmaksızın birbirlerinin alanlarında devam etseler ne olur? Zaten D4’lerin adı geçen taşımayı yapmasına komşu büyükşehirlerin izin vermesi gerekiyor. Farz edin ki, kendi taşıtlarına karşılıklı izin verdiler. Bu anlayış kabul edildiğinde komşu büyükşehirler arası taşıma sorunu çözülmüş olacak.
Ortak taşıma ve organizatörlük…
Yük taşımacılığındaki organizatörlük belirli bir yükün taşınması işini yapabilir. Yolcuda bu yok gibi. Sadece asker taşımaları, büyük maçlarda taraftar taşımaları veya kurvaziyer gemilerin yolcu taşımalar, belki böyle görülebilir. Büyük limanlar büyükşehir alanlarında olduğuna göre bunlar belediye izinli taşıta ihtiyaç duyar. Gerisi de büyük ihtimalle grup taşıması, yani D2 işi olabilir.
Taşımada sorumlu net biçimde belli olmalıdır. Bu da bileti tanzim eden taşımacıdır. Ortak taşımada bilet kimin adına tanzim edilecek? Ancak ortaklık yapacak olanlar, bir araya gelip bir taşıma şirketi kurarlarsa yapılacak taşıma zaten ortak olur. Bunun ötesinde ‘hepsi ayrı ayrı taşımacı olarak dursun, birbirlerinin araçlarını kullansınlar’ olmaz. Birbirlerinin taşıtlarına yolcu vermek isteyen taşımacılar acentelik belgesi alıp birbirleriyle acentelik sözleşmesi imzalayabilirler. Acente olarak belirli bir taşımacı adına bilet tanzim edip o taşımacıya yolcu verebilirler. Tabii ki, her taşımacı kendisi dışındaki on taşımacıya kadar bu işi yapabilir. Böylece diğer on taşımacı acente olarak bir taşımacıya bilet kesip taşıma yaptırabilirler.
Tanım düzeltmesi…
Yönetmelikte şehirlerarası taşıma tanımı var, ama şehir-kasaba tanımları yok. Kaldı ki taşımanın şehirden şehre olması gerekmez. Yerleşim olmayan bir yerden yerleşim olmayan başka bir yere de taşıma yapılabilir. Bu nedenle şehirlerarası taşıma yerine illerarası taşıma tanımlanıp bu kavram kullanılmalıdır. ■
Dr. Zeki DÖNMEZ: Tarifeli mi, grup taşıması mı?