Mevcut yük taşıma belgelerine otomobil ve minibüslerin, mevcut yolcu taşıma belgelerine de kamyonetlerin kaydına ve ticari olmayan kullanımlarına imkan verilmelidir.
Taşıma belge düzenine ilişkin çeşitli sorunlar ve sorular dile getiriliyor. 8+1 koltuk kapasiteli taşıtların otobüs sınıfından otomobil sınıfına geçişi sonrası, bunda yoğunlaşma oldu. Önemli Yönetmelik değişikliklerinin olmasının muhtemel gözüktüğü bu günlerde belge ve taşıt kayıt düzenine bakmakta yarar var.
Önce bakış açısı…
Hemen soralım: Önceden otobüs sayılıp uygun belgelere kaydedilen 8+1 koltuklu taşıtlar şimdi bu belgelere yazılamıyor. Otomobil sayılması, bunların taşıma yeteneğini veya yeterliliğini değiştirmedi, öyleyse bu taşıtlar niye kullanılamasın? Bu soruya verilebilecek “Efendim, yazılabilecekleri uygun bir belge yok” cevabı yeterli mi? Bu soruya verilebilecek “uygun belgeyi bul, yarat veya mevcudu değiştir” karşı cevabı haklı değil mi? Önce biraz mevzuata göz atalım.
Mevzuat özeti…
2003 yılında ülkemiz ilk Karayolu Taşıma Kanununa kavuştu. Bunun gereği olan Karayolu Taşıma Yönetmeliği de 2004’te yürürlüğe girdi. Bu mevzuatın en önemli kısmı yurtiçi yük taşımacılığını düzenlemesiydi. Yeni düzenlenen bu grup, önceden yetersiz de olsa düzenlenmiş olan yurtiçi ve uluslararası yolcu taşımacılığı ile uluslararası yük taşımacılığı faaliyetlerinden çok daha büyüktü. Bu düzenlemede yük taşımacılığının AB’nin öngördüğü yeterlilikler (mali ve mesleki yeterlilik ile mesleki saygınlık) çerçevesinde ele alındığını belirtmek gerekir. Önceden düzenlenmiş alanlar da bu anlayışla geliştirildi.
Kentiçi ve dışı…
Karayolu taşıma mevzuatı tüm taşımaları kapsama anlayışıyla hazırlandı. Ancak belediye mevzuatında, yolcu taşımacılığına ilişkin belediyelere verilmiş bazı haklarla çelişti. Halen kentiçi ve dışı tüm yük taşımaları bu mevzuata tabiyken, yolcuda durum farklı. Kentiçi taşımalar belediye yetkisinde. Bakanlık, bir süre bazı zorlamalar ile bazı kentiçi taşımaları kendi alanında görse de korsan taşımaları önlemek amacıyla Trafik Kanununa yapılan “tüm kentiçi yolcu taşımalarının belediye iznine tabi olması” eklemesiyle Bakanlık bu alandan çekilmek zorunda kaldı. 30 Mart itibariyle nüfusun yüzde 75’inin yaşayacağı kentiçi taşımaların sadece belediye izni ile yapılmasının uygunluğunun ayrıca ele alınması gerekiyor.
Yurtiçi ve dışı…
Yönetmeliğin ilk düzenlemesinde yurtiçi ve yurtdışı taşımalar için ayrı belgeler söz konusuydu, yani yurtdışı belgeler yurtiçi taşıma yapamazdı. Bu durum yeterlilik anlayışına aykırıydı. İstanbul’dan Sofya’ya taşıma yapabilen bir taşımacının yeterliliğinin, İstanbul’dan Edirne’ye taşıma yapmaya yetmemesi kabul edilemezdi. Bunları da dikkate alan Bakanlık gecikmiş de olsa tüm yurtdışı belgelerin kendisine ilişkin yurtiçi faaliyeti de yapabilmesi yönünde düzenleme yaptı. Bunun tek istisnası vardı; o da otomobille uluslararası yolcu taşıması yapabilen A2 belgelerinin, A1 belgeleriyle yapılan otomobille yurtiçi yolcu taşımalarını yapamamasıydı. Bu eksiklik giderilmelidir.
Liberallik anlayışı
Ülkemiz mevzuatı pazara/piyasaya giriş konusunda serbest piyasa ekonomisinin gereklerine uyumluydu. Bu durum taşımacı ve taşıtları için geçerliydi. Bazıları kendi menfaatleri için bunlara sınırlama getirtmek istese de Bakanlık bunlara prim vermedi. Avrupa’nın getirmeye çalıştığı serbestlik halen bizde mevcut.
Taşıt tanımları
Avrupa’da yolcu taşıtları M, yük taşıtları ise N sınıfı. M1 sınıfı sürücü dahil en fazla 9 (8+1) koltuklu küçük araç. Bundan büyük olanlar ise ağırlıklarına göre M2 veya M3 oluyor. Ülkemizdeyse önce otomobil, minibüs ve otobüs tanımları vardı. Önceden 7+1 koltuklu olabilen otomobiller Kanun değişikliğiyle 8+1’e yükseltildi ve M1’e eşitlendi.
Yükte ise N1 kamyonet ve N2-N3 kamyon tanımları zaten Avrupa ile uyumlu.
Bu arada ayrı değil ama otobüs içinde minibüs ve kamyonet içinde panelvan tanımları da var. UDH Bakanlığının mevzuatında otobüslerin 25 koltuğun üzerinde ve altında olma ayrımları da bulunuyor.
Taşıtlara göre mevzuat
Küçük yolcu taşıtı olan otomobiller A belgelerine, büyük yolcu taşıtı olan otobüsler (minibüs dahil) B ve D belgelerine kaydediliyor. Önceden otobüs sayılıp D belgesine kaydedilen 8+1 koltuklu taşıtlar şimdi A belgesine kaydedilmek durumunda (henüz bu düzenleme yapılmadı).
Yük taşımacılığında küçük kapasiteli kamyonetler ile büyük kapasiteli kamyonlar için belge ayrımı yok. Hepsi C ve K belgelerine kaydediliyor. Buna L, M, N ve H belgeleri de dahil. Yani sadece kamyonet kaydedilen bir belge yok. Acaba bunlardan hangisi doğru: Yolcu taşımacılığındaki küçük-büyük taşıta ayrı belge mi, yük taşımacılığındaki tek belge mi?
Kamyonetler özel
Her ne kadar kamyonetler için otomobil gibi özel bir belge yok ise de sadece kamyonetler için alınan yük taşıma belgelerinde özel belge koşulları ve belge ücretleri var. Bu özel belgelere kamyon yazılamıyor. Bu, bir bakıma aynı harfli farklı belge demek olmuyor mu?
Bu arada şu soruyu sormak gerekiyor: Eğer kamyonetler için ayrı, kamyonlar için ayrı belge olsaydı -ki bir anlamda da var- kamyon belgesine kamyonet yazılabilecek miydi? Mevcut duruma bakıldığında yazılabileceği görülüyor. Nitekim yazılıyor da… Öyleyse niye yolcuda durum farklı?
Öneriler
Halen sadece A1 belgelerine kaydedilen ve sadece grup taşıma yapabilen otomobillerin mevcut D2 belgelerine de kaydı mümkün olmalıdır. Aynı şey D4 belgeleri için dahi söylenebilir. Benzer şekilde B2 belgelerine de hem A1 türü hem de A2 türü kullanımı otomobil kaydı mümkün olmalıdır (Zaten A2’lere yurtiçi kullanım imkanı verilirse A2 yeterlidir). Bu yorumlar ilerletildiğinde, halen sadece D4 belgeleriyle yapılabilen iliçi ve kısa mesafe taşımaların D1 belgeleriyle de yapılabilmesi noktasına gelinebilir. Bu yorumda D1’lere bu türden hat yazımının trafik komisyonu iznine tabi olması sürecektir.
A3 olur mu?
Doğrudan ticari olmayan kullanımları için otobüs türü taşıtların yazılabileceği B3 ve D3 belgeleri, kamyon ve kamyonet türü taşıtların yazılabileceği C1 ve K2 belgeleri bulunmakla birlikte otomobil türü taşıtların kaydedilebileceği A3 gibi bir belge bulunmuyor. Öyle bir belgenin gerekliliği bir yana, daha da önemlisi doğrudan ticari kullanımlı olmamak üzere otomobillerin B3 ve D3 belgelerine kaydı neden olmasın. A3 dışında bu kullanımların A1 ve A2’lerin ticari olmayan halleri olarak düşünülmesi gerekir.
Otomobilin kaydı gerekir mi?
Mevzuat özel otomobil kullanımına belge istemiyor. Otomobil dışı taşıtların özellikle de büyük otobüs ve kamyonların özelinin olup olmayacağı, olacaksa belge gerekip gerekmediği ayrı sorular. Peki, özel otomobillerin kullanımı için belge faydalı mı? Belgeler ticari taşıt alım ve kullanımında işe yarıyor mu? 8+1 taşıtlar özellikle de ticari iseler nasıl kullanılabilecekler? Bu arada Yönetmeliğin yük taşımacılığı belgeleri olan M ve P belgelerine yolcu taşıtı olan otomobillerin (motosikletler de) yazımına izin verdiğini, bunun hem ticari hem de hususi otomobilleri kapsadığını hatırlayalım. Demek ki hususi otomobil kaydı da bu belgelere mümkün ve bu taşıtlar ticari de olabiliyor. Öyleyse hususi ve ticari otomobiller aynı tür yani yolcu taşıması yapan B ve D belgelerine niye kaydedilemesin? B3 ve D3’e yapılacak kayıtlarda otomobiller tabii ki doğrudan ticari kullanılamayacak.
Bir genelleştirme
M ve P belgelerine yapılabilen hususi veya ticari otomobil kaydı, başta yolcu taşıma belgeleri olmak üzere M ve P dışındaki diğer yük taşıma belgelerine doğrudan ticari kullanımlı olmamak üzere neden mümkün olmasın. Biraz daha genelleştirirsek C1 veya K2 gibi belgeleri olan birisi ayrı B3 veya D3 almadan bu belgelere niye ticari olmayan otobüs (en azından belirli koltuklu minibüs gibi küçük otobüs) kaydı mümkün olmasın. Keza B3 veya D3 belgelerine ticari olmayan yük taşıma aracı (en azından küçük kapasiteli, yani kamyonet) kaydı niye olmasın. Keza ticari olmayan belgelere verilebilecek bu taşıt hakları ticari amaçlı taşıma yapan belgelere de kullanımı ‘ticari amaçlı olmama’ sınırlamasıyla niye verilmesin. Özetlersek doğrudan ticari kullanımı olmamak üzere B ve D belgelerine kamyonet, halen otomobil kaydedilebilen M ve P belgelerine küçük otobüs (minibüs), C, K, L ve N belgelerine otomobil ve küçük otobüsler hususi veya ticari olarak niye kaydedilmesin.
Sakıncası var mı?
Yapılan öneriler yeni belge almaksızın ve herhangi bir kayıt yaratmaksızın ihtiyaç duyulan taşıtların mevcut belgelere kaydına ve kullanımına imkan verir. Özellikle kentdışı taksicilik diyebileceğimiz A belgeli otomobil kullanımındaki sorunları ve yetersizlikleri giderebilir. Öneriler değerlendirilirken bazı hallerde kaydedilen taşıtların kullanımının ticari olamayacağına dikkat edilmelidir. Böyle bir önerinin akla gelebilecek tek zararı UDH Bakanlığının belge gelirlerinin azalması olabilir ki bir karar kriteri olmamalıdır. ■