D4 (S) Belgelerinin yürütmesinin durdurulduğu haberini aldıktan sonra bu konuyu değerlendirmem ve görüşümü belirtmem gerekli oldu. Bu yazımda, biraz genişçe duracağım bu konunun üzerinde.
Karayolu Taşıma Kanunu kapsamı
Karayolu Taşıma Kanunu uluslararası, şehirlerarası (illerarası), iliçi ve şehiriçi tüm yolcu ve yük taşımalarını kapsamak üzere hazırlandı. Kapsam dışında kalacak taşıt ve taşımalar Yönetmeliğin kapsam maddesinde ayrıca belirtildi.
Yetki devri imkanı
Kanun bakanlığa belirli alanlardaki yolcu ve yük taşımalarına ilişkin yetkilerini yönetmelik ile valilik ve belediyelere devretme imkanı verdi.
Yetki devri kullanımı
Bakanlık, ilk Yönetmelikte belediyelere hiçbir yetki devretmedi. Yük taşımacılarına yönelik de valilik veya belediyelere hiçbir yetki verilmedi. Buna karşılık, iliçi ve 100 km’ye kadar şehirlerarası yolcu taşımacılarını düzenleme yetkisi valiliklere devredildi.
Hangi taşımalar?
Yetkisi devredilen taşımalar sadece adı geçen alanlarda, belirli hatlardaki tarifeli taşıma idi. Her taşımacı sadece izin verilen hatta çalışabilecek ve taşımacıya buna göre yetki belgesi verilebilecekti.
100 Km konusu
Şehirlerarası taşımaların 100 km’lik kısmı da valiliklere devredilmişti. 100 km’ye kadar olan bu taşımaları ayrıca D1 yetki belgeleri de yapabilecek miydi? Bakanlık buna imkan vermedi ve bu taşımalar sadece valilik yetki belgelerine, yani valiliklerce verilen Y yetki belgelerine bırakıldı.
Belediyelerin itirazı
Kendilerine hiçbir yetki devri yapılmayan belediyeler, kendi Kanunlarında yolcu taşımacılığına ilişkin yetkilerinin bulunduğunu belirterek, Karayolu Taşıma Kanununun bu alandaki uygulamasına itiraz ettiler. Uzun tartışmalar sonrasında Bakanlık, belediyelerin bu haklarını kabul etti ve büyükşehir belediyeleri ile diğer belediyelerin kanunlarla verilen haklarının saklı olduğunu Yönetmelikte belirtti. Bunun neden olduğunu ilgili kanunlarda görebiliyoruz, ancak pek net olmadığını söylemek mümkün. Örneğin Bakanlığın belediye alanındaki yolcu taşımacılığına müdahale imkanı var mı, yok mu sorusu tam cevap bulamıyor. Burada belediyelerin sadece kendi alanları içinde kalan yolcu taşımalarında yetkili olduğu hususu çok önemli.
Yetkinin geri alınması
İlk Yönetmelikte, valiliklere devredilen iliçi ve 100 km’ye kadar şehirlerarası taşıma yaptırabilme yetkisi, ikinci Yönetmelik ile kaldırıldı ve bu Yönetmelikte bu yetki Bakanlığa alındı. Bakanlık, valiliklerce verilen yetki belgeleri yerine D4 yetki belgelerini getirdi.
D4 Hatları
Burada D4’lerin yetkisinin iyi belirlenmesi açısından bunu açıklayalım: İliçinde kalkış ve varışın belediye alanı olmadığı taşımalar, bir belediyenin alanından başlayıp belediye alanı dışında biten taşımalar veya tam tersi, iliçinde yine iki belediye arasında yapılacak taşımalar D4 yetki belgeleriyle yapılacak. İllerarasında ise yine 100 km’ye kadar olan taşımalar D4 yetki belgeleriyle yapılabilecek. Bu arada büyükşehirlerde D4 ile yapılabilecek iliçi taşıma olmadığını, buralardaki D4 yetki belgelerinin sadece illerarasında kullanılabileceği belirtelim.
100 Km kimin?
100 km’ye kadar şehirlerarası taşıma yapma yetkisi Y belgelerine verilmişti bu dönemde. Tanımları içine girse de, D1 yetki belgelerine 100 km’lik alanda taşıma yaptırılmadı, ancak valiliklerden yetkinin alınması sonrasında bu sınırlamanın bittiğini ve 100 km’ye kadar taşımaları D4 yetki belgeleri yanında D1 yetki belgelerinin de yaptığını görüyoruz. Ancak bu yetkinin kullanımında bazı sınırlamalar oldu. Son çıkan yeni Yönetmelikte ise yine bu yetkinin D1 belgelerinde olmadığı, sadece D4’lerde olduğu anlayışını görüyoruz.
Belge tahdidi
Karayolu Taşıma Yönetmeliğindeki diğer belgelerin hiçbirinde herhangi bir kısıtlama yok, şartları sağlayan herkes bu taşıma belgelerinden alabiliyor. Arz talep dengesi aranması diye bir gerekçe yok. Ancak Y ve D4 belgelerinde arz talep dengesine göre bu belgelerin verilmesi esası var. İliçi taşımalarda -ki bu, sadece büyükşehir olmayan yerlerde var- o ilin trafik komisyonu, illerarası taşımalarda da taşımanın yapıldığı iki ildeki duruma göre trafik komisyonu veya UKOME’den -ki illerarasında her ikisinden alınması gerekiyor- arz talep bakımından uygunluk yazısı aranacak. Bu yazı olmadığında, belge almak mümkün değil. Bu bir yetki belgesi tahdidi ancak diğer tahditli taşıma izinlerinden farklı. Bu belge devredilemediği için satılması söz konusu değil.
Taşıt kaydı
Yönetmelikteki tüm belgelere taşıtlar sınırsız olarak kaydedilebiliyor. Buralarda tek kural, taşıtların tek belgeye kaydı. D4’lerde ise tek belgeye kayıt aynen olmakla birlikte, buradaki taşıtların sınırlı olduğunu görüyoruz. Sadece belge değil, aynı belgeye kaydedilecek taşıtlarda da sınırlılık var. İlave taşıt kaydı için bile arz talep dengesi yönünden izin gerekiyor. Bakanlık belediye izinli taşıtları bilmediği için belediye izinli taşımacılık yapan taşıtın Bakanlık yetki belgesine kayıt imkanı mümkün, ancak belediyelerden tahdit kapsamına giren taşıtların ruhsatlarına bu husus işlendiği için Bakanlık bunları görebiliyor ve bunları belgelere kaydetmiyor. Bu husus yönetmelikte düzenlenmiş durumda, yani tahditli taşıtlar Karayolu Taşıma Yönetmeliği kapsamındaki taşımalarda kullanılamıyor. Belediye, Bakanlık belgesine kayıtlı bir taşıtı kaydeder mi? Bu mümkün olabilir, belediyenin kendi kararına bağlı.
Turizm ve servis taşımaları
Y ve D4 belgeleri için esas olan hatlardaki tarifeli taşımalardı ve düzen buna göre kurulmuştu. Ancak zamanla tarifesiz taşımalar da çıkınca bunların da dikkate alınması gerekti. D4 belgelerinin tanımında belirtilen alanda “hem tarifeli hem de tarifesiz taşıma yapabilecektir” hususu yer aldı. Ancak D4 belgelerinin alanındaki tarifesiz taşımaları yapma hakkı B2, D2 belgelerine de verilmişti, yani bu hak ortaklaşa kullanılacaktı. B2 ve D2 tanımları iliçi taşımaları ve 100 km’ye kadar şehirlerarası tarifesiz taşımaları yapmaya müsaittir. Tabii ki, iliçi taşıma büyükşehir olmayan yerlerde. Servis taşımalarına gelince, buralarda D belgeleri için ayrıca belirtilmiyor. Ancak bunlar tarifesiz taşıma kapsamında değerlendirildiği için D2 belgelerinin tarifesiz taşıma yapabildiği alanlarda servis taşıma yapma imkanları da bulunuyor. D4 belgelerinin ise tarifesiz ve servis taşımaları yapabilecekleri zaten ilgili genelgelerde de ayrıca belirtildi.
D4 (S) genelgesi
Bakanlık bir genelgeyle D4’ün yeni bir versiyonunu getirdi. Bunun gerekçesi olarak şu belirtiliyordu: Bazı illerarası servis taşımalarında D4 belgeleri yetmiyor, ilave bir imkan yaratılması gerekiyor. Bu gerekçeye bağlı olarak, sadece illerarasında, sadece servis taşımacılığı yapmak üzere D4S belgesi verildi. Yine bunlara tahditli taşıtların kaydedilebileceği söylenmemekle birlikte, -ki bu tahditli taşıt kaydı hususu Yönetmeliğe aykırı- doğrudan bunun kaydedilebilmesi için hangi şartların aranacağı hususu belirtiliyordu. Yani dolaylı yoldan tahditli taşıt kaydına imkan verilmişti.
Uygulama ne oldu?
Burada resmi bir bilgimiz yok, ancak aldığımız duyumlar D4 (S) uygulamasının sınırlı olduğu özellikle Manisa-İzmir taşımalarında yoğunlaştığı ve D4 (S) belgelerine çoğunlukla da Manisa’dan tahdit alınmış taşıtların kaydedildiği yolunda… Belirttiğimiz gibi bunların hiçbirisi resmi nitelik taşımıyor, sadece duyumlar.
Problem
Manisa-İzmir hattında sadece D4’lerin taşıma yapmasına dair zorlamalar olduğu B2 ve D2 belgelerine yaptırım uygulandığı şikayetleri var. Bundan zarar gören B2, D2 belgesine sahip taşımacılar Bakanlıktan kendilerinin de buralarda taşıma yapabileceğine, bir cezai işlemlerle karşılaşmamaları gerektiğine yönelik yazı almışlar. Bunun bir örneği bende de bulunuyor. Buna rağmen bu ceza yaptırımlarının devam etmesi üzerine bir dava açıp D4 (S) belgesi genelgesinin iptalini ve yürütmesinin durdurulmasını istemişler.
Dava sonucu
Davaya ilişkin kararda -ki buna ara karar demek mümkün- D4 (S) genelgesinin yürütmesinin durdurulduğu belirtiliyor. Gerekçe olarak da D4 (S) belgesinin D4 belgesinden farklı yeni bir belge türü olduğu, yeni bir belgenin ise ancak Yönetmelik ile getirilebileceği, genelge ile getirilen böyle bir belgenin hukuka uygun olmadığı ifade edilerek yürütmenin durdurulduğunu görüyoruz. İptal talebi henüz sonuçlanmış değil, daha sonra bu konuda karar verilecek.
Yorumum
D4 (S) belgelerinin sadece illerarası ve sadece servis taşıması yapabilecek olması D4 tanımına uymuyor, dolayısıyla onların bu yönüyle farklı bir belge olduğunu kabul etmek gerekir. Bunun ötesinde, tahditli taşıtların kaydına imkan vermesi de yine D4’lerden ve diğer belgelerden farklı bir belge olduğu intibaını uyandırıyor. Tahditli taşıt kaydının Yönetmelik genelindeki kurala aykırı olduğunu da söylemeliyiz. Bu yönüyle İdare Mahkemesinin buna ilişkin kararında haklılık payı olduğunu düşünüyorum ve yürütmenin durdurulması kararı sonrasında bu genelgenin iptalini de bekliyorum.
Öneriler
Burada da görüldüğü gibi belge ve taşıt tahditlerinin problem yaratılacağı görülerek bunlardan mümkün olduğunca kaçınılması gerekir. Yine tüm belgelerin kapsamlarının net olarak belirtilmesi uygun olur. Gerçi burada B2 ve D2 belgelerinin bu taşımayı yapabileceği konusunda bir şüphe yok, ancak idare bunu pek görmek istememiş. Yine burada B2 ve D2 belgelerinin Bakanlıkça bu taşımayı yapmalarına haklarının olduğunun yazılarla belirtilmiş olmasına rağmen, görevlilerin titizlik göstermeyerek, buna aykırı biçimde ceza uygulamalarını da pek isabetli bulmuyorum. Daha titiz olunması gerektiği kanaatindeyim. Bunlardan sonra bir de şunu söyleyebilirim ki, D4 belgelerinin iki çeşidinin Yönetmelikle tanınmasında fayda var. Birisi illerarası D4 belgeleri, bunlar illerarasında tarifeli, tarifesiz ve servis taşımacılığı yapmak üzere verilmeli… Diğeri ise iliçi D4 yetki belgeleri, bunlar da büyükşehir olmayan illerde iliçi tarifeli, tarifesiz ve servis taşımalarını yapabilmeliler. Böylece benzer türden problemlerin azalacağını düşünüyorum.
100 Km Konusu
D4 ve Y belgelerinin yapacağı şehirlerarası tarifeli, tarifesiz ve servis taşımalarında 100 km sınırlaması var. Bu 100 km nereden nereye olacak? Bu husus net değildir, netleştirilmeye ihtiyacı var. Bazı illerde ilin sınırına diğer ile yakın bir noktada başlatılacak 100 km, komşu ilin sınırlarını geçip bir sonrası ilin içine kadar uzanabilir. Yani 100 km hakkıyla, üç ili kapsayan bir taşıma bile yapmak mümkün. Dolayısıyla 100 km konusunun yeniden değerlendirilmesi gerekir. ■