D4(S) belgelerinin hukuki dayanağı olan genelgenin yürürlüğünün durdurulması sonrasında, bununla ilgili hususlar üzerinde durmaya devam edeceğim. Öncelikle belirtmek isterim ki, yürütmenin durdurulması kararını doğru buluyorum ve arkasından da iptal kararını bekliyorum. İkinci olarak da bunun Bakanlık bürokratlarının titiz olmayışından değil bu konudaki talep sahiplerinin ısrarlı baskıları sonucu olduğunu düşünüyorum.
1. Tahditli Taşıt Kaydı
Tahditli taşıtlar belediye alanlarında belirli taşımaları yapma konusunda tekel oluşturuyorlar. Herkese ait taşıma hakkı bunların tekeline verilmiş durumda, üstelik de başkalarına satabilme hakkı ile birlikte. Bu türden belgelerin ve bunlara kayıtlı taşıtların bir de kalkıp illerarası(belediye dışı) taşımalarda hak istemesini hoş görmek mümkün değildir. Belediye alanında çalışan ama tahditli olmayan taşıtlar olsaydı belki biraz daha hoşgörülü olunabilirdi ama tahditliler için değil.
D4 belgeli taşıtlar da aslında bir bakıma tahditlidir. Bunlar için de izin almada kısıtlar bulunmaktadır. Her ne kadar devir ve satış imkanı yok gibi görünse de tahditli taşıtların -bu pazara da girmesi söz konusu olursa- sahipleri, bir süre sonra buralardaki haklarının da satılması yönünde değişiklikler isteyebilirler.
Bu arada D4’lerde de satış olup olmaması üzerine duralım. Bir D4 sahibi bu taşımaları yapmaktan vazgeçerse kendinden sonraki varisleri de bu hakkı kullanmak istemezlerse ne olur? D4 belgesi iptal olup başkalarına mı verilir, yoksa iptal edilmeyip bu belge başkalarına mı kullandırılır? Tümüyle devir tabii ki mümkün değil, ama kiralar gibi çalıştırılabiliyor mu? Bu husus üzerinde durulması lazım. Dolayısıyla D4’lerde kötüye kullanım bu haliyle bile mümkün.
2. Arz Talep Dengesi
Serbest piyasada bir malın veya hizmetin üretimi veya tüketimi arasındaki denge piyasada sağlanır. Buna rağmen D4 ve D4(S) belgelerinde arz talep dengesinin aranması gibi hususlar var. Burada iliçi taşımalarda arz talep dengesinin sağlanmasını uygun görsek bile illerarasında arz talebin hangi noktada dengeleneceği nasıl bilinebilir? Manisa-İzmir taşımalarında ne kadar tarifeli ne kadar tarifesize ihtiyaç olduğuna UKOME’ler nasıl karar verebilir? Burada, bir tarafın verdiği kararı diğer taraf uygun bulmazsa ne olacak? Bu taşımaları iki ildeki taşımacıların hangileri yapacak, paylaşacaklar mı? Nüfusu çok olan il daha çok hak istemez mi? Herkes kendi ilinden kalkan -sabahları kendi ilinden kalkıp akşama kendi iline dönecek- taşımaları yapsın gibi çözümler makul olabilir mi? Kesinlikle hayır. İliçi taşımalarda arz talep dengesi aransa bile illerarasında arz talep dengesi aranmamalıdır. Tarifeli taşımalarda kurulmuş olan düzene saygı duyulsa bile tarifesiz ve servis taşımalarında illerarasında arz talep dengesi gibi kriter aranmamalı. Bu hak her iki il taşımacılarına da serbestçe verilmelidir. Zaten aynı taşımalar B2-D2 belgeleriyle arz talep dengesi aranmaksızın yapılmıyor mu? Bırakınız da bireysel taşıt sahipleri bedel ödeyip bir D2 belgesine kaydolmadan da aynı taşımayı serbestçe alabilecekleri tahditsiz bir D4(S) gibi bir belgeyle kendileri yapabilsinler. Bu arada, arz talep dengesi aranan ve aranmayan belgeler farklı harflerle ve farklı belge olmalıdır.
3. Taşıma Yetkilerinin Netleştirilmesi
Tarifeli-tarifesiz-servis taşımalarından iliçi ve 100 km’ye kadar şehirlerarası olanların, ilin büyükşehir olup olmamasına göre hangi belgelerle (B1 ve D1, B2 ve D2, D4 ve D4S) yapılacağı belirtilmelidir. Bu anlamda olmak üzere, adı geçen belgelerden her birinin tarifeli-tarifesiz-servis taşımalarından hangisini yapabilecekleri, büyükşehir olup olmama durumuna göre belirtilebilir. Bu da başka bir çözüm tarzıdır… Böylece herkes kendi yetkisini ve hakkını bilecektir. Bunun bir yazıyla değil bir genelgeyle yapılması, bağlayıcı olması önemlidir.
4. Özel Bazı Taşıma Yetkileri
Yukarıdaki kapsamda B1 ve D1 belgelerinin illerarası 100 km’ye kadar tarifeli taşıma yapma, D2 ve B2 belgelerinin büyükşehir olan illerde iliçi tarifesiz servis taşıması yapma, D4 belgelerinin illerarası tarifesiz ve servis taşıması yapma yetkilerinin olup olmadığı özellikle netleştirilmelidir.
5. Özel Hususlar
Servis taşımalarının tarifesiz taşımacılar tarafından yapılıp yapılmaması ve bunların tümüyle tarifesiz taşıma sayılması hususu netleştirilmelidir. Ayrıca tarifesiz taşımayla ilgili hususların kapsamı netleştirilmelidir. Diğer yandan servis taşımalarının genellikle bir belediye alanında yolcu toplama ve dağıtma şeklinde gerçekleşeceği kabulünden hareketle, belediyelerin bunlara müdahale yetkisinin olup olmadığı kesinlikle belirlenmeli ve belediyelerin engel koyma durumu ortadan kaldırılmalıdır.
6. 100 Km Hususu
İllerarası taşımalarda 100 km hususunun nasıl uygulanacağı belirlenmelidir. Bazı illerde bir ilin sınır noktasından başlayacak 100 km’lik bir hat komşu ilin sınırlarını geçip bir sonraki ilin içine kadar uzanabilir. 100 km’nin belirlenmesinin nasıl olacağı, nereden başlayacağı önemlidir. Tarifeli taşımalarda kalkış ve varış noktaları belli olduğu için bunu kontrol etmek mümkün olsa bile tarifesiz ve servis taşımalarında kontrol etmek mümkün değildir, çünkü belirli bir kalkış ve varış noktası yoktur. En azından tarifesiz ve servis taşımalarında bunun 100 km sınırına bağlı olmadan komşu illerarası taşımalarla tanımlanması yerinde olabilir.
7. Komşu İllerarası Tarifeli Taşımalar
Örnek vermek gerekirse İzmir ilinde İzmir Büyükşehir Belediyesi’nden izinli; Manisa ilinde Manisa Büyükşehir Belediyesi’nden izinli bir tarifeli taşıma aracının aldığı yolcuları Manisa – İzmir il sınırına kadar getirip, burada yolcuları karşılıklı olarak değiştirip geriye gitmesi halinde bile bir illerarası taşıma yapılmış olur. Bu şekilde yapılan taşımada Ulaştırma Bakanlığı’ndan D4 belgesi alınması gerekmez. Öyleyse bu işi niye resmileştirmeyelim. Gelecek otobüsün beklenmesi, soğuk sıcak, kar kış gibi günlerde böyle değişim olmaksızın bu taşıtlar niye yollarına devam edemesinler. Yani İzmir’den kalkan belediye izinli bir taşıt, Manisa iline, Manisa ilinden kalkan da İzmir iline tarifeli taşıma yapabilsin. Bunun tek şartı, taşımanın iki belediye dışına çıkmaması ve o iki belediyenin anlaşarak karşılıklı olarak birbirlerine bu hakkı vermesi olmalıdır. Böyle bir durumda, D4 belgesi aranmaksızın bu yapılabilmelidir. Sözünü ettiğim gibi bu, illerarası tarifeli taşımalar için de verilmektedir ve illerarası tarifeli taşıma sorununu da çözebilecektir. Bir de bu illerarası tarifeli taşımaların özellikle yolcuların farklı noktalarda inip binebildiği çok duraklı taşımalar olacağı düşünülürse, D4’ler yerine bu türden belediye taşıtlarıyla yapılmasının hizmet yönünden de daha uygun olacağını düşünüyorum.
Konuya ilişkin son sözlerime gelirsem… Bakanlığın genel taşıma modelinde, herhangi bir belge ve taşıt tahdidi yok. Buna aykırı olan D4’lerle ilgili taşımalardaki tahditler sorun yaratıyor. Bakanlık mümkün olduğunca yorumlarını bu tahditleri azaltacak yönde yapmalı ve tahdit olmayan belge türlerine de ağırlık vermelidir. Böylece serbest piyasa düzeni bu belgelerde de hakim olabilir ve Bakanlığın başı da daha az ağrır. Aslında bu tahdit düzeni özellikle de tahditli belgelerin parayla satılması, her zaman bir problem ve haksızlık olarak karşımıza çıkmaktadır. ■