Gelişen insanlık bilinç ve erdeminin ulaştığı sevindirici noktalardan birisi, engelli insanlara yeni haklar verilmesidir. Yapı ve tesislerle ulaşım araçlarının engellilere uygunluğu da buna dahildir. Tabii, terminal gibi ulaşımla ilgili yapı ve tesisler de bu kapsamdadır. Bu çok önemli konuda hayli kritik kararlar söz konusu olup üzerinde titizlikle durulması gerekiyor. Tabii, bu işler bir mevzuata göre yürüyeceğinden önce mevzuat durumuna bakılmalıdır.
Mevzuat durumu
Ulaşımla ilgili engelli erişilebilirliği 5378 sayılı Kanunda yer almaktadır ve 3 bölüme ayrılabilir. Birincisi; 01.07.2005’te yürürlüğe giren Geçici Madde 3 kapsamı. İkincisi; 04.07.2012’de yürürlüğe giren ve esas Kanunun Geçici Madde 2 ve 3’ündeki 7 yıllık geçiş sürelerini 8 yıl yapan ve Geçici Madde 3’e bazı eklemeler yapan düzenleme. Üçüncüsü ise daha önce gazetemizde duyurulan, halen bir torba kanun içinde bulunan, henüz yasalaşmamış düzenlemeler.
Taşıtlara göre durum
Önceki düzenlemelerde “toplu taşıma hizmeti” denilirken, henüz yasalaşmayan yeni düzenlemede “sürücü koltuğu dahil 8 veya altı koltuklu taşıtlar” kapsam dışına çıkarılmaktadır ki bu kapsam dışılık otomobil tanımına uymaktadır. Yani otomobiller kapsam dışı, minibüs ve otobüsler kapsam içidir. Burada söz konusu olan ticari taşıtlar olunca, adı geçen kapsam dışılık da belediye alanında taksi ile taksi dolmuş, belediye alanı dışındaysa A belgeli ticari otomobillerden oluşmaktadır.
Sürücü koltuğu dahil 9 koltuklu taşıtları da otomobil sayan düzenleme TBMM’de kabul edilmiş olup bununla çelişmektedir. Yani artık otomobil sayılan 9 koltuklu taşıtlar engelli erişimine uygunluk kapsamı içinde kalmakta olup problem doğmaktadır. 9 koltuklu taşıtları da kapsam dışına çıkarmak gerekmektedir.
Taşıma bölgesine göre durum
Önceden sadece büyükşehirler dahil belediye alanındaki taşımalar engelli erişimine uygunluk zorunluluğu kapsamındayken yasalaşmayan yeni düzenlemede şehirlerarası taşıtların da 2018’e kadar bu zorunluluğa uyması öngörülmüştür. Şehirlerarası taşıma olarak tanımlanan taşımaların aslında şehirlerarası değil, illerarası taşımalar olduğu düşünülürse belediye alanı dışında kalan iliçi taşımaların zorunluluk altına alınmadığı görülür. Halen İstanbul ve Kocaeli illerinde bu türden belediye alanı dışı iliçi alan bulunmamakta olup ilk yerel seçimler sonrasında ilin tamamını kapsayan türde büyükşehir sayısı 30’a ulaşacaktır. Buna rağmen geriye kalan 51 ilde iliçi taşıma sürecek olup zorunluluk durumu düşünülmelidir.
Dr. Zeki Dönmez’in buna ilişkin köşe yazısına bakılabilir…
Ücretli - ücretsiz taşımalar
Bazı taşımalarda taşımanın ücretini; taşınan insanlar kendileri öderken (tüm şehirlerarası taşımalarla ücretin öğrenci veya personel tarafından ödendiği servis taşımaları gibi) bazı taşımalarda taşınanlar ücret ödemez. Bu türden taşıtların parasını ya taşıtan öder ya da zaten taşıtanın aracıyla bu taşıma yapılır. Alışveriş merkezleri, sağlık tesisleri, ulaştırma firmaları (şehirlerarası otobüs veya uçak) servisleri ile ücretin okul veya işyerince ödendiği servisler bu gruptadır. Burada şu iyi bilinmelidir ki, ücretli-ücretsiz tüm taşımalar (ticari otomobiller hariç) zorunluluk kapsamındadır. Bazı öğrenci ve personel servis işletmecileri ve bunların STK’ları bu zorunluluğun bilincinde. Acaba otobüs firmalarının servisleri (kendi aracı olan veya başkasına yaptırılan) buna uygun mu, dahası bu zorunluluk firmalarca biliniyor mu?
Tarifeli (düzenli) - tarifesiz (arızi) taşımalar
Taşımaların bir türü belirli bir zaman cetveline göre periyodik olarak önceden bilinen bir zamanda yapılırken, bir türü de sadece talep olduğunda ve talep edilen zamanda yapılır. Belediye alanındaki belediye otobüsleri ve bu kapsamdaki diğer otobüsler (halk otobüsleri dahil) ile D1 belgeli şehirlerarası ve D4 belgeli kısa mesafe (iliçi+100 km.ye kadar şehirlerarası) taşımalar tarifelidir. Aslında servislerin hemen tamamı da tarifeli sayılabilir. D2 belgeli otobüslerle belediye alanı turizm otobüsleri tarifesiz (arızi) örnekler sayılabilir. Bu yönüyle bakıldığında tarifeli veya tarifesiz tüm minibüs ve otobüs taşımaları zorunluluk kapsamındadır.
Bireysel - grup taşımaları
Bazı taşımalardan her isteyen -bilet almak, müşteri olmak gibi belirli şartlara uymak kaydıyla- bireysel olarak faydalanabilir. Bazı taşımalardan ise sadece belirli şartları sağlayan kişilerden oluşan grubun mensupları faydalanabilir. Yani bu türden bir taşımada kimlerin taşınacağı veya kimlerin faydalanabileceği önceden bellidir. D2 belgeleriyle yapılan şehirlerarası/yurtiçi grup taşımaları, hemen tüm öğrenci ve personel taşımaları ile kentiçi grup/turizm taşımaları bu türdendir. D2 grup taşımalarında aynı grubun sadece bir kez veya bir tur boyunca taşınması söz konusuyken servislerde aynı grubun periyodik biçimde taşınması söz konusudur.
Halen bunların tümü için zorunluluk söz konusu olup faydalanan grubun önceden belli olduğu, grupta engellinin olup olmadığı bilinen taşımaların tümüne getirilen zorunluluk gereksiz olup sadece engelli bulunan grupların taşındığı araçlar zorunluluğa tabi olmalıdır. Zorunluluk olmasa bile bu türden hizmetlere uygun taşıtı bulunan taşımacılar piyasa gereği var olacaktır. Belki engelli erişimine uygun olmayan araçların engellilerin bulunduğu grupların taşınmasında kullanılamaması türünden bir kural gerekli olabilir.
Araçların durumu
Mevcut ve getirilecek zorunluluklar eski/yeni tüm araçları kapsamaktadır. Bu da yeni araçların zorunluluğa uygun üretimi yanında eski araçların dönüşümünü de kapsamaktadır. Bu tadilatın Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca yapılması veya yaptırılması gerekiyor. Seri tadilat yetkili firmalar, yaptıkları işlemde ve kullandıkları aksamda mevzuata uyacak. Sınıf I araçlar 2009’dan itibaren zorunluluğa uygun üretilirken Sınıf II, Sınıf III, Sınıf A ve Sınıf B araçlarda uyma zorunluluğu yok. 2009 öncesi tüm araçlar ile 2009 sonrası üretilen uyumsuz araçlar da tadilat gerekecek.
Aracın imal yılına, sınıfına, boyutuna göre bu dönüşümün çeşitli zorlukları ve yüksek maliyetleri söz konusu. Üstelik eski araçlarda yapılacak uygun olmayan tadilatların riskleri de var. Bu yönüyle de pek çok aracın uyum sorunu var ve kısa sürede de bir çözüm gözükmüyor.
OSD’nin bu konuda geniş bir açıklaması ve çözüm önerisi bulunuyor. İsteyenler gazetemizin www.tasimadunyası.com internet sitesinden erişebilirler.
Sonuç
Pek çok taşımacı kendisini ilgilendiren zorunluluk ve dönüşümlerin farkında değil. Örneğin, pek çok servis taşımacısı kendisinin bundan muaf olduğunu düşünüyor ve ‘ben engelli taşımıyorum ki’ deyince işin bittiğini zannediyor. Şehirlerarası taşımacılar ise 2018’e kadar verilecek sürenin rahatlığında gibiler. Ancak bu konu mutlaka yeniden ele alınıp uygulanabilir hale getirilmek zorunda. Yukarıda önerilen grup taşımasında kullanılan araçların zorunluluktan muaf tutulması, zorunluluk kapsamını bir problem yaratmaksızın daraltabileceği gibi; diğer taşımalardaki zorunluluk kapsamında olup dönüştürülemeyen taşıtların da bu türden taşımalara aktarılması önemli bir fırsat yaratabilir. ■