Röportaj: Erkan YILMAZ - Muammer BAŞKAN
MAN Kamyon ve Otobüs Ticaret AŞ Otobüs Satış Direktörü Can Cansu ile Busworld Turkiye Fuarı’nda bir araya gelerek özel bir söyleşi gerçekleştirdik. Can Cansu, sezona yönelik beklentileriyle başladığı değerlendirmelerine, otobüs pazarıyla devam etti.
İyi bir yaz sezonu yaşanacak
“İleriyi net görüp yorum yapmanın zor olduğu bir ülkedeyiz” diyerek açıklamalarına başlayan Can Cansu, “Yine de benim ümidim turizm ve seyahat otobüsü açısından iyi bir yaz sezonu geçirilmesi. Göstergeler vatandaştan yana. Her ne kadar alım gücü düşse de dövizin ve yakıt fiyatlarının da eski seviyelerde artmadığını görüyoruz. Banka faizleri dizginleniyor. Dövizin artmaması sanayici için zor bir durum, kredi imkânının olmaması nedeniyle biz satıcı olarak zorlanıyoruz. Ama ben vatandaşın daha çok seyahat edebileceğini umuyorum. Tabii, herhangi bir finansal veya politik kriz olmaması halinde... Bunun olmamasını ümit ediyoruz. Bu yaz hareketli olacak, firmaların maliyete dayalı modellerle iş yaparlarsa para kazanabileceklerini düşünüyorum.
Güzel bir yaz olacak inancım var
3-5 yıl önce, bireysel taşıtların çok daha yoğun kullanıldığını konuşuyorduk. Şehirlerarası ulaşımın rakibi tren veya havayolu değil, herkesin bireysel olarak taşıtla yola gitmeleriydi. Ancak alım gücünde yaşanan düşüş, bireysel taşıtla gitmeyi maliyetli hale getirdi ve toplu ulaşım burada yeniden tercih olacak gibi görünüyor” dedi.
Belediye otobüs pazarı
Can Cansu’dan otobüs pazarının 5 aylık sürecini değerlendirmesini istedik: “Önce belediye otobüs pazarı ile başlayalım. Belediye otobüsü, ilginç bir şekilde, aynı tempoda gidiyor. Yerel seçimler öncesinde yoğunluk beklenir, seçim sonrasında da düşüş olurdu. Durum eskisi gibi 1000 adetler seviyesinde olmasa da 600-800 arasında bir belediye otobüsü satılıyor. Çok değişik elektrikli otobüs ihaleleri oluyor. Adetli elektrikli otobüs henüz Türkiye’ye girmedi. Belediyelerde 3’er, 5’er adet bir istek var.”
MAN elektrikli otobüste lider
“Orta ve uzun vadede Belediye otobüs pazarının gideceği yer elektrikli araçlar” açıklamasını yapan Can Cansu, “Elektrikli otobüste 27 Avrupa ülkesinde 22 üretici var. MAN birinci. 2023 yılı sonunda 1000’in üzerinde elektrikli otobüs teslim etti. MAN, Norveç gibi soğuk iklime ve İspanya gibi sıcak bir ülkeye LionsE City (Elektrikli Belediye Otobüsü) sattı. Nürnberg’de 3’üncü nesil kendi akümüzü yapıyoruz. Dışa bağımlılığımız bitiyor. Farklı alternatifler ve araca göre tasarımlar var. Avrupa’da birincilik, eminim en az birkaç sene devam eder. Bundaki en büyük etken fiyat değil, menzil ve yaşam boyu maliyet ile sunulan avantajlar. Menzilimiz, şarj teknolojimiz ve araçlarımız çok iyi. 10 metrelik elektrikli otobüsümüz tasarım ödülü aldı. 2023 yılı “Yılın Otobüsü” seçildi. Seyahat tarafında Lion’s Coach otobüs neyse şehiriçinde Lion’s City aracımız da o. Lion’s City çok tercih edilen bir araç oldu, körüklüsü de çok tutuluyor. Türkiye’de elektrikliye geçiş çok hızlı olmaz. Hem maliyetli hem de kamu teşviki gerekiyor, ama bu geçiş olacak. Bu geçiş olana kadar da doğalgazlı araçlarımızı satıyoruz. Konya Büyükşehir Belediyesi’ne verdik. Yeşil belediyecilik adına elektrikli, hidrojen veya CNG’li araçların alımı revaçta. Araç filolarının yenilenmesi amacıyla doğru adımlar atılıyor. Belediye otobüsü tarafında hareketlilik devam edecektir” dedi.
Seyahat otobüs pazarı
Can Cansu, seyahat otobüs pazarını da şu şekilde değerlendirdi: “2022’nin son çeyreğinden beri neredeyse 20 aydır peşin ve yok satıyoruz. Pazar 2022 yılı 580 seyahat otobüsü civarındaydı. 2023 yılında 1080 adede çıktı; Biz kamu dahil 290 otobüs sattık. 1080 adedin 240’ı bizimdi. Yüzde 22 pazar payı elde ettik. Bu sene de 1000 adet otobüse yaklaşacak gibi görünüyor. Elektrikli otobüste artan talep, yurtdışından seyahate yönelik pandemi sonrasında artan ilgi yabancı üreticilerin bantlarından çıkan araçlarla karşılanamıyor. Bu durum, ülkelere göre kontenjan ayrılmasını getiriyor, biz de zaten en pahalı satan ülke değiliz. Avrupa fiyatları bizden daha yüksek seviyelerde. Onun için arzın dengesi önemli. Biz Eylül 2022’den beri tüm 2023’ü öyle geçirdik. 2024 Ekim ayına kadar, hatta 2025 Ocak-Şubat-Mart ayları için anlaşması yapılmış ve tahsilatı tamamlanmış siparişlerimiz var. 2024 yılına yönelik seyahat otobüs pazarı tahminimce, 1000’e yakın ama 900-1000 arası olur.”
Otobüs sektörü zarar etmedi ama…
Can Cansu, otobüsçünün otobüse yaptığı yatırımdan pişman olmadığı bir dönemin yaşandığını belirtti: “Geçen 1,5 yıl içerisinde otobüs sektörü zarar etmedi, ama süper de kazanmadı. Otobüs adeta binek gibi bir yatırım aracı olarak görüldü. Otobüsü, 6 milyona alan 7,5 milyona, 8 milyona alan 10 milyona, 10 milyona alan da 11 milyona sattı. Dolayısıyla otobüsçü hem işinden hem de ‘param kaybolmasın’ diye otobüse yaptığı yatırımdan hiç pişman olmadı.
Tüm sektör hâlâ bu avantajdan faydalanıyor. Sektörde hala talep arzdan fazlaysa, piyasada seyahat otobüsü zor bulunuyorsa, aslında bu emtianın değerini koruduğunun işaretidir. Banka mevduatı şimdi yüzde 50-55 faiz veriyorsa, otobüs bu geliri getiremeyebilir. Şimdi gerçek otobüsçünün yatırım yapma zamanı.”
Yani bu işten para kazanacağım diyerek, bugünün parasıyla 6 milyonu olan birisi, bunu otobüse yatırmak yerine bankaya yatırarak onu 8-9 milyon TL yapabilir. Finansal bir matematik var. Eskiden paranın değerini araç alarak koruyordu. Oysa şimdi parasının değerini vadeli mevduat ile de koruyabilir. Biz bu seneyi bu şekilde kapatacağız. 2025’i kestirmek zor. Piyasada çok belirsizlik vardı. Banka faizleri yüzde 50’ler seviyesinde değildi. O zaman paranızı eve, arabaya, otobüse yatırmak çok kârlıydı. Şu anda alternatif yollar var.
Otobüslerin fiyatları
Çoğumuz yabancı ülke üreticileriyiz, dolayısıyla döviz bağımlı üreticileriz. Döviz bu süreci belirler. Kur böyle kalırsa fiyatın daha fazla değişmesi mümkün değil. Hepimizin maliyeti kur. Arzın olduğu zaman sıfır otobüs fiyatı, ikinci eli de yukarı çekiyor. Ama şu anda kredi imkanları çok kısıtlı iken, sıfır olmasa bile birtakım ikinci el araçlar piyasada var. Onun için ikinci elle sıfır arasındaki makasın bu kısıtlı nakit döneminde açılması doğal bir sonuç. Fiyatlar onun hakkı mıdır? Otobüsler ikinci elde hak ettiği yere mi geliyor? Bunu ölçmek çok şu anda zor. Arada çok açık bir makas var. Haziran-Temmuz ayında sanırım bu makas yerine oturur. Kurun seviyesi de oturur. Bizim fiyatlarımızın ne olacağını daha rahat tahmin edebiliriz. Süreç çok zor. Böyle giderse ve banka faizleri bu şekilde devam ederse fiyatların artmaması beklenebilir.
Otobüslerdeki yeni donanımlar
Seyahat otobüsü tarafında, 2018 yılında Antalya’da tanıtımını gerçekleştirdiğimiz Lion’s Coach 2020’de yılın otobüsü seçildi. 2021’de tasarım ödülü aldı. 2023 yılında hâlâ en sürdürülebilir seyahat otobüsü... koltuğundaki kumaştan, çevreci motoruna kadar. Bu otobüsün 3 ödülü var. Elektrikli belediye otobüs modeli 2023’te yılın otobüsü seçildi. Önceki yıl, değerlendirme toplantılarında söyledim, MAN’da 2018 yılından beri teknik özellik standart. Şu anda Avrupa Birliği’nde 7 Temmuz 2024’te tüm Avrupalı üreticilerin zorunlu geçmesi gereken güvenlik tedbirlerinin yaklaşık 10 tanesi standart, 10 tanesi opsiyonel, otomobil dahil tüm üreticilerde olmak zorunda. Bu, mevzuata uyulması için yapılan teknolojilerdir. Bu teknoloji de yolcu ve trafik güvenliği için yapılmıştır. 10 teknolojinin 10’u da yol takibi ve kaza önlemeye yönelik tedbirlerdir. Biz MAN olarak, Avrupa firması olduğumuz için, 1 Temmuz’dan itibaren Avrupa’ya uyarak tüm araçlarımızı aynı teknolojiyle üreteceğiz. Türkiye’de tüm yerli üreticiler için alınan 6 aylık müsaadeyi kullanmayacağız. 1 Temmuz’dan sonra fabrikadan çıkan tüm MAN otobüsleri bu teknolojiyle sahada olacak. Onun için iddialıyız. 1 Temmuz itibariyle devrede olacak bu teknolojinin sunduğu özelliklerin aynısı, Almanya ile beraber tamamı bizim araçlarımızda da var. ■