Bakanlığa, belediyelere ve otobüsçülere terminal mektubu!

Bu haftaki yazımda otobüsçüler için önemli bir problem ve yüksek bir maliyet oluşturan terminaller üzerinde durmak istiyorum. Aslında tarifeli otobüsçüler için önem arz eden; başta terminaller olmak üzere kalkış-varış, indirme-bindirme, bilet satışı, ücret ve zaman tarifeleri ile hat sefer düzeni üzerinde uzun inceleme yazıları hazırlamıştım.  Ama bunları yayınlamak mümkün olamadı. Şimdi terminalleri kısaca ele alacağım. 

Mevzuata genel bakış 

Yolcuların toplanıp, taşıta binebilecekleri ve asgari ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri ilk kalkış ve son varış yerleri tabiki şart. Bu husus Karayolu Taşıma Kanunu öncesi  Yönetmeliklerde de var idi. Kanun bunları benzer biçimde kapsadı. Terminallerin özelliklerini de Yönetmeliğe bıraktı. Yönetmelik, terminal özelliklerinde bana göre tartışmalı şartlar getirdi. Asgari büyüklüğü de sınırladı. Bir de Kanunda olmadığı halde tartışmalı biçimde yetki belgesi zorunluluğu getirdi. 

Özel terminal yapımı

Karayolu Taşıma Kanunu serbest rekabet ortamını öngörüyor. Ancak getirilen şartlar terminallerde bunu neredeyse imkansızlaştırdı. Pek anlaşılmaz biçimde taşımacılara özel terminal (?) yapma imkanı getirildildiyse de bu pek bir fayda ve kolaylık getirmedi. Zira belediyelere ait mevzuat biraz görmezden gelindi. 

Belediye kanunları belediyelerin terminal yapma, yaptırma, işletme, işlettirme hususlarını kapsıyor. Bu bir görev mi, hak mı, imtiyaz mı, pek net değil. Ancak terminal yapmak için gerekli imar izinlerinin de belediyelerde olduğu düşünülürse, belediyelerin izni dışında özel terminal hali pek mümkün değil. Bunu pratikte de görüyoruz. 

Tavan ücret şart

Belirtilen gerçekler karşısında terminallerde rekabetin oluşmasının mümkün olmadığı görülüyor. Bu durumda; terminal ücreti, terminal işletmecisinin insafına kalıyor. Hem terminal kullanımını mevzuatla zorunlu tutacaksın, hem de terminalciye bir sınır getirmeyeceksin, bu olmaz. Bu nedenle terminallerin ücretlerini devamlı biçimde tavan ücrete bağlamak şeklinde sınırlama Bakanlıkça mutlaka yapılmalı. 

Belediye mevzuatı 

Belediye mevzuatında yer alan terminal yapma, yaptırma, işletme, işlettirme ifadelerinin anlamı ne? Bana göre kanunla kendisine verilmiş olan imtiyazın devri anlamında olamaz. Sadece belediyelerin yetki ve denetimi altında, bu hakların özel kişilere kullandırılması olabilir. Gerçek hayatta ise bazı yerlerde terminal yapma ve işletme hakları neredeyse hiçbir şarta tabii olmadan özel sektöre devredildi. Hatta terminaller tümüyle mülkiyet olarak özel sektöre satıldı. Hem tekel konumunda ol, hem de bu tekel konumdaki terminali paşa gönlüne göre işlet. Oh ne ala memleket. Bana göre belediyelerle ilgili mevzuat, belediyelere bu hakkı vermiyor. 

Yetersizlik

Belediyelerin yapıp işlettiği terminaller bazı hallerdeki küçük eksikliklerine rağmen uygun ücretle hizmet verip, yeterli şartlara haizdirler. Her türden özel terminaller ise iyileştirici yatırım yapmaktan kaçınıp kötü hizmet verirken adeta otobüsçüden yüksek ücret almayı sürdürmüşlerdir. Ne yazık ki, otobüsçü örgütleri de çoğu zaman bunları görmezden gelmiştir. Bakanlık da bunları düzeltici müdahalelerde etkin olamamıştır. Terminalleri kapatmanın, otobüs firması kapatmak gibi mümkün olamaması nedeniyle, terminalciler de belediye ve Bakanlık yaptırımlarından kaçma yolunu seçmişlerdir. 

Otobüsçülerin sessizliği

Otobüsçülerin bu duruma itiraz etmeleri gerekirken ne yazık ki bazı sektör mensupları, otobüsçü adıyla terminal yapıp, işleterek aynı anlayışı bazen de daha fazlasıyla sürdürmüşlerdir. Kimlerin otobüsçü olduğu veya sayılacağı belli değilken bu işler yapılmıştır. Sanki otobüsçülerin kendilerini zora sokanların otobüsçü adını kullanmaları halinde itiraz etmeyecekleri gibi bir ortam oluşmuştur. Etrafa otobüsçülerin terminal işletmesinin iyi olacağı düşüncesi yayılmıştır. Sormak lazım; otobüs işletmecileri, otobüsçülerin işlettiği terminallerden ne kazanç sağlamışlardır? 

Kandırmaca 

İşin ilginç yanı otobüsçülerin kendilerine terminal yapıp, işletmesi şeklindeki görünüm, hem belediyelere, hem de Bakanlığa şirin gözükmüş gibidir. Sözüm ona işletenler otobüsçü olursa, daha iyi hizmet, daha ucuza verilecekmiş gibi! Hala da bu aldatmacıyı sürdürerek belediyeleri veya Bakanlığı kullanma istekleri var. Hep de olacak gibi de görünüyor. 

Artık yeter!

Otobüsçülerin terminaller üzerinden mağdur edilmesine artık ‘dur’ denilmeli. Terminaller mümkün olduğunca belediyeler tarafından işletilmeli. Özel sektörün işletmesi hallerinde belediyelerin ve Bakanlığın mutlak kontrolü olmalı. Terminali işletenlerin otobüsçü diye ortaya çıkmaları, onlara hiçbir ayrıcalık veya kolaylık göstrilmesine imkan vermemeli. Özellikle de D1, B1 belgesi sahipleri, bu hususları istemeli, haklarını korumalıdırlar. Bakanlık da derhal devamlı biçimde terminal tavan ücret tarifesini uygulamaya koymalıdır. 

Kızmak serbest 

Yazımı beğenmeyen, hatta kızanlar tabiki olacak. Aksi olsa şaşar, kendimden şüphe ederdim. Ne dedikleri umurumda değil. Bana özel sektörün hele hele adı otobüsçü olanların, nasıl daha iyi terminal yapıp, daha kaliteli ve ucuz işleteceklerini yazarlarsa memnuniyetle okur, köşeme de koyarım. Tabii kendi cevaplarımı da ekleyerek. 

Özel sektörce işletilen terminallerin bu dönemde mi yoksa belediyeye geçtikten sonra mı, otobüsçüleri memnun ettiğini öğrenmek için bu terminallerdeki otobüsçülerle konuşmak yetecektir. ■