Otobüsçülükte Fahiş Fiyat Var mı?

Dr. Zeki DÖNMEZ

5 Eylül Pazar günü ulusal medya da otobüsle tarifeli yolcu taşımacılığına ilişkin önemli bir haber yer aldı. “Otobüs işletmecilerine fahiş fiyat denetimi veya fahiş fiyat cezaları” şeklinde olan haber Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Ulaştırma Hizmetleri Düzenleme Genel Müdürlüğü’nün açıklamasına dayandırılıyordu.

İşte Bakanlık açıklaması

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Ulaştırma Hizmetleri Düzenleme Genel Müdürlüğü, fahiş fiyattan yolcu bileti satan işletmeleri mercek altına alındığı sadece geçen ay 864 otobüs işletmesi ile 3 bin 612 otobüsün denetlendiğini açıklandı.

Açıklamada, Ulaştırma Hizmetleri Düzenleme Genel Müdürlüğünün, yolcu taşımacılığında etkin denetimler yapmaya devam ettiği bildirildi. Bu kapsamda ağustosta 864 otobüs işletmecisi ve 3 bin 612 otobüsün denetlendiği belirtilen açıklamada, "Denetimlerde, fahiş bilet fiyatlarının yanı sıra korsan taşımacılık yapılıp yapılmadığı, yetki belgeleri, zaman ve ücret tarifesine uyum, sürücülerin uygun yeterlilik belgeleri ve biletler de kontrol ediliyor. Özellikle Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) başta olmak üzere vatandaşlardan gelen şikayetler değerlendiriliyor" bilgisi verildi.

Açıklamada, şikayetlerin tek tek incelendiği, şehirler arası yolcu taşımacılığı yapan otobüsler ve işletmelere yönelik denetimlerin de sıkı tutulduğu ifade edilerek, ağustosta 1709 uyarma, 626 idari para cezası olmak üzere toplam 2 bin 335 işlem uygulandığı kaydedildi.

Yolcu taşıma ücretleri

Karayolu yolcu taşıma mevzuatına göre otobüsle tarifeli yolcu taşımaları ücret tarifesine tabidir. Taşımacılar kendi hazırladıkları ücret tarifelerini Bakanlığa bildirip “görülmüştür” notu aldıktan sonra bunu uygularlar. Hazırlanan tarifenin üzerine çıkılamaz, yüzde 30’dan fazla altına da inilemez. Buna aykırı ücret alınma suçu Taşıma Kanunu’na göre cezalandırılır. Bunun dışında birde zaman zaman yayınlanan Tavan ve Taban Ücret Tarifeleri’ne uyma zorunluluğu bulunmaktadır. Şu anda Karayolu Yolcu Taşımacılığında 14 Temmuz 2021’de yayınlanan ve 3 ay süre ile geçerli olan Tavan Ücret Tarifesi uygulaması bulunuyor. Aynı şekilde tavan ücret tarifesinin üzerine çıkılması da bir suç teşkil eder. Bunun ne şekilde cezalandırılacağına ilişkin bir husus mevzuatta yer almamakta birlikte bu bir tarife olduğuna göre tarifeye uymamakta tarifeye aykırılık suçunu oluşturacaktır.

Bir işletmenin ücret tarifesi tavan fiyatın zaten altında ise kendi tarifesine uyduğunda tavan ücret tarifesine de uymuş olur. Kendi tarifesi tavan ücretinin üzerinde olanlar kendi tarifelerine uysalar bile tavan ücretini aştıkları için tarife ihlal cezası ile cezalandırılırlar. Bu arada belirtelim ki, havayolu, denizyolu ve demiryolu modlarında ücret tarifesi zorunluluğu ve tavan ücret belirlenip uygulatılması gibi hususlar bulunmamaktadır. Tarife zorunluluğu otobüsle tarifesiz yolcu taşımacılığı içinde söz konusu değildir.

Fahiş ücret nedir?

Gerek karayolu yolcu taşıma mevzuatında gerekse taşımacılığı da ilgilendiren diğer mevzuatlarda fahiş ücret kavramı ile karşılaşmıyoruz. Buna Türk Ticaret Kanunu’nu da dahil edebiliriz. Dolayısıyla fahiş ücret diye bir suçlama yapmak mevzuatımıza göre pek de mümkün değildir. Ancak normal dönemlerde kendi ücret tarifesinin çok çok üstüne çıkanların veya tavan ücret tarifesi uygulandığı dönemlerde tavan ücretin çok çok üstüne çıkanların yani 200 TL’lik tarife yerine 300-400 TL fiyat uygulayanların fahiş ücret uyguladığını söylemek, belki mümkün olabilir. Buna aykırı olarak tarifeye aşan her ücreti suç görmekle birlikte fahiş ücret diye nitelendirmek otobüsçülere haksızlıktır. Bu arada belirtelim ki, karayolu yolcu taşımacılığına yapılan bu fahiş fiyat suçlamasının diğer taşıma modlarına özellikle de havayolu taşımacılığına yapıldığını pek görmemekteyiz. Havayolunda yüksek fiyat söz konusu olduğunda (Canım kimse mecbur değil, parası olan uçakla gitsin) diye geçiştirildiğini görmekteyiz.

Otobüsçülerin bu suçlamaları ne kadar hak ettiği, ne kadar gerçekçi olduğu iyi düşünülmelidir. Çünkü açıklamada fahiş fiyat denetimi, zaman ve ücret tarifesi denetimi, korsan taşımacılık yapılıp yapılmadığı, yetki belgeleri, sürücülerin uygun yeterlilik belgelerinin kontrol edildiği belirtiliyor. Ancak bu noktada otobüsçülere kesilen cezaların ne kadarının fahiş fiyat konusunda olduğu yer almıyor.

Taşımacılara verilen 1709 uyarma cezası ücret tarifelerine uymamanın karşılığı olamaz. 626 idari para cezasının hangi suçlara ilişkin kaç tanesinin tarifeye aykırılık nedeniyle verildiğini ve bu tarifeye aykırılıklarda ücret tarifesinin ne kadar aşılmasıyla fahiş fiyat suçlaması yapıldığı konularında bir açıklama veya bir bilgi bulunmuyor.

Denetim mevzuatı

Yolcu ve yük taşımacılığının mevzuatına ilişkin pek çok denetimler söz konusudur. Yetki belgelerinin varlığı ve uygunluğu, tarifeli olanların tarifeye uymaları, taşıtların, sürücülerin uygunluğu gibi pek çok husus dahildir. Bu denetimlerde Karayolu Taşıma Yönetmeliği’ne göre yapılmaktadır. Ancak geçtiğimiz Haziran ayında bu denetimler için ayrıca bir Yönetmelik yayınlandı. Şu anda hala Karayolu Taşıma Yönetmeliği’ne göre süren denetimler 1 Ocak 2022’den itibaren yürürlüğe girecek olan Ulaştırma Hizmetleri Denetim Yönetmeliği’ne göre yapılacak. Mevcut denetimlerin ve cezalandırılmaların yeni yönetmelikle ilişkilendirilmesi doğru değildir. Ancak yeni Yönetmelik denetimlere bir etkinlik de getirecektir. Bu arada bu ismi de yanlış anlamamak gerekir. Ulaştırma Hizmetleri Denetim Yönetmeliği denilince, tüm modlardaki taşımaların hatta taşımacılık dışındaki hizmetlerinde sanki bu yönetmeliğe göre denetleneceği intibası oluşuyor. Bu nedenle bu adın uygun olmadığını da belirtelim. Buna Karayolu Taşımacılığı Denetim Yönetmeliği denmesi daha doğru olacaktır. Bu denetim Yönetmeliği ile ilgili görüşlerimi Yönetmeliğin Resmi Gazete’de yayınlandıktan sonra yapmıştım. İsteyenler açıklamaları aşağıdaki linki tıklayarak takip edebilirler.

https://www.tasimadunyasi.com/gundem/ulastirma-hizmetleri-denetim-yonetmeligi-yayinlandi-h9296.html