Tarifeli taşımalarda 18-24 koltuklu otobüslerin kullanımı

Dr. Zeki DÖNMEZ

Son Yönetmelik değişikliği ile benim defalarca üzerinde durduğum ve eleştirip düzeltilmesini istediğim (B1 ve D1 belgelerine sürücü dahil 25 koltuktan küçük yani 24 koltuk ve altı otobüslerin yazılmaması) düzenlenmesinde geçici de olsa önemli bir iyileşme oldu. Artık şoförü dahil 18-24 koltuklu otobüslerde 2021 sonuna kadar yetki belgesi eki taşıt belgelerine kayıt edilebilecek ve tabi ki taşımalarda da kullanılabilecek. Çok önemli gördüğüm bu konu üzerinde durmak ve 25 koltuk sınırlamasının amacını bulmak istiyorum.

OTOBÜS TANIMLARI

Trafik Kanunu ve Yönetmeliği

Çok eskilere gitme imkanım yok. Ancak bildiğim kadarıyla 90’lı yıllarda yolcu taşıtları şoför dahil en fazla 8 koltuklu otomobil, 9-15 koltuklu minibüs ve bundan büyükleri de otobüs şeklinde ayrılıyordu.

Taşıma Kanunu öncesi Yönetmelikler

Daha önceki yönetmelikler elimde yok. Ancak bunlarda iyileşme yapan ve elimde olan 8 Eylül 1994 tarihli Karayoluyla Şehirlerarası Yolcu Taşımacılığı Yönetmeliği’nde otomobil ve minibüs tanımları yok ama otobüs tanımı bulunuyor. Buna göre otobüs sürücü hariç 35 koltuklu olacak, yani sürücüyle birlikte 36. 20 Ağustos 1994 tarihli Uluslararası Yolcu ve Esya Taşımacılığı Yönetmeliği’nde ise hiçbir taşıt tanımı yer almıyor. Ama kaydedilebilecek otobüs kapasitesinin 40 koltuktan az olmaması gerekiyor. Elimdeki mevcut değişikliklerde yolcu taşımacılığında kullanılan otobüslerin 25 olan koltuk sayısının 25’e düştüğünü görüyoruz. Mutlaka başka değişikliklerde vardır. Bu dönem için önemli olan husus şu. Tarifeli ve tarifesiz taşıma belgeleri arasında herhangi bir ayrım bulunmuyor. 25 rakamını ilk kez burada görüyoruz.

Taşıma Kanunu sonrası

Taşıma Kanunu’nda taşıt tanımları yer almadı. Yönetmelikte ise şoförü dahil olmak üzere otomobil en fazla 8, küçük otobüs (minibüs 9-15) ve büyük otobüs 15’den fazla oturma yeri olan taşıt olarak tanımlandı. İlk kez bu yönetmelik ile tarifeli (B1 ve D1 ile) tarifesiz (B2-D2) belgesi ile taşıma yapacak otobüslerde farklılık yaratıldı. Tarifesiz olan belgelere küçük ve büyük tüm otobüsler yani şoförü dahil 9 ve üstü koltuklu otobüsler yazılabilirken tarifeli taşıma belgelerine (B1 ve D1) sadece sürücü dahil 25 koltuk üzeri otobüslerin yazılabilmesi esası getirildi.

Trafik Kanun ve Yönetmeliği’nde değişiklikler

Sanırım AB’ye uyum çalışmaları kapsamında taşıt tanımları değişti. Şoförü dahil olmak üzere otomobillerin 8 olan en fazla koltuk adeti 9’a yükseltildi. Minibüslerin en az koltuk adeti 9’dan 10’a, en fazla koltuk adeti de 15’den 17’ye çıkarıldı. 16 olan en az otobüs koltuğu sayısı da 18’e yükseltilmiş oldu. Bu arada da minibüs tanımı ortadan kaldırılarak 9’dan fazla yani 10 ve üzeri tüm taşıtlar otobüs kabul edildi. Minibüs ise otobüsün içinde alt bir bölüm olarak gösterildi. Bu değişiklikler sırasında taşıtların M-N gibi değişik sınıflara ayrıldığını da görüyoruz.

Yeni Yönetmelikler

Trafik mevzuatına uyumlu olarak sürücü dahil otomobil en fazla 9, otobüs ise 9’dan fazla oturma yeri olan taşıt şeklinde tanımlandı. Otobüslerde 10-17 oturma yeri olanlar küçük otobüs, 17’den fazla oturma yeri olan büyük otobüs olarak ikiye ayrıldı. Yine küçük otobüslerin minibüs olduğu da ifade edildi.

Minibüs konusu

Zaman zaman bu deyim kullanılsa da bu kavramın net bir anlamını bilmiyorum. ..Zaman zaman minibüsten büyük olan otobüslerin alt koltuklu veya ara grubu bu sınıf içinde düşünülebilir. Koltuk adetinin 20 civarı ve bunun biraz üzerinde olacağını düşündürüyor. Bir ara otomotiv üretici ve distribütörlerinin bültenlerinde midibüs tanımının yer aldığını hatırlıyorum. Nitekim OSD yayınlarında midibüslerin şoförü dahil 18-22 koltuklu oldukları görülüyor. Eğer Yönetmelikte 25 yerine 22 olsaydı midibüslerin uygun bulunmayıp kullanımına izin verilmediğini düşünebilirdik, ama öyle değil. Birde midibüs ile 27 koltuklu otobüs şeklinde bir ifadeye rastlıyoruz. Bunlara ayrıca yarım otobüs şeklinde bir deyiminde kullanıldığını görüyoruz.

25 nereden çıktı?

Trafik ve taşıma mevzuatındaki tanımlarda 25 rakamının geçtiğini hiç görmüyoruz. Ayrıca bunun nereden ve niçin geldiğini de bilmiyorum. Taşıma Kanunu ve Yönetmeliği hazırlıklarında bulunmuş bir kişi olarak böyle bir tartışmayı da hatırlamıyorum. Sadece o dönemde güçlü olan otobüs taşımacılarının ellerinde büyük otobüs olduğu için daha küçüklerin kullanılmasını engellemek gibi bir gayret içinde olmaları söz konusu olabilir. Şimdi getirilen 18 rakamı midibüsleri de kapsayan ancak minibüsleri dışarıda bırakan bir rakam ve bir anlamı var. Konuya birazda tanımlardan öte yönleriyle bakalım diyorum.

ASGARİ KAPASİTE YÖNÜ

Eski Yönetmelik dönemi

Bu dönemde belge almada asgari kapasite büyüklüğü otobüs sayısı olarak belirlendi. D belgeleri için (D1-D2-D3) önce 7, daha sonra 5 ve sonrasında 3 otobüs şartının olduğu dönemleri hatırlıyorum. Uluslararası taşımalarda ise tarifesiz B2 ve B3 belgeleri için 5 otobüs gerekirken tarifeli B1 için önce 7, sonra da 5 otobüs şartının olduğunu görebiliyoruz. Otobüs sayısı ile asgari kapasite belirtilmesine bağlı olarak kolayca belge alınmasını engellemek üzere taşıt tanımlarının büyük tutulduğunu ve 25 koltuk rakamının telafi edildiğini düşünebiliriz. Zaten bu dönemin en sonunda da 25 koltuğa kadar olan otobüslerin belgelere kayıt imkanı yer aldı.

Taşıma Kanunu sonrası

Otobüs sayısıyla belirlemenin sakıncaları görülmüş olmalı ki bu dönemdeki yönetmeliklerde asgari kapasitenin koltuk adetiyle belirlendiğini görüyoruz. Bu gerçekten daha iyi bir uygulama ve daha net bir gereklilik. Burada B1 ve D1’lerde 25 koltuk sınırlaması artık kolayca belge alma imkanını sağlar olmaktan çıktı. Dolayısıyla 25 koltuğun kolay belge alımını engellemek için getirilmesi mümkün değil. Acaba başka bir gerekçesi olabilir mi?

SÖZLEŞMELİ TAŞIT KAYDI YÖNÜ

Eski yönetmelik dönemi

Bu yönetmeliklerde sözleşmeli taşıt sayısının özmala göre sınırlandırıldığı veya sınırlandırılmadığı uygulamalar var. Küçük mal otobüslere karşılık büyük sözleşmeli otobüs çalıştırılması gibi bir durum olabilir. Bunu önlemek için özmal otobüslerin asgari kapasitesi sınırlandırılmış olabilir.

Yeni dönem

Yeni yönetmeliklerde sözleşmeli taşıt çalıştırma imkanı özmallarla sınırlandırıldı. Bu nedenle küçük özmal karşılığı büyük sözleşmeli taşıt çalıştırılması imkanı doğdu. Bu arada 25 rakamının işe yarayacağı iddia edilebilir. Ancak aynı şüphenin olduğu tarifesiz taşımalarda 25 gibi bir sınırlama yok. Üstelik sonra yapılan ekleme ile küçük özmal taşıt karşılığında büyük kapasiteli otobüs çalıştırma imkanı ortadan kaldırıldı. Öyle ki neredeyse büyük özmal taşıt karşılığı küçük sözleşmeli taşıt bile çalıştırılamaz durumu yaratıldı. Dolayısıyla 25 koltuk rakamının özmal karşılığı ile bir ilişkisini kurmak da mümkün değil.

VERİMLİLİK DÜŞÜNCESİ

Nasıl ki toplu taşımalar ve toplu taşıma araçları daha iyi ve daha verimli ise bunların daha büyüklerinin de daha da verimli olacağı öngörülüp tarifeli taşımalarda 25 koltuktan büyük taşıtların kullanılması daha makul görülebilir. Ancak bunun pek çok eleştirisi yapılabilir.

1-Nüfuzu ve yolcusu az bir yerleşim merkezinde günde toplam bir büyük otobüslük yolcu olsun. Bunlara “akşamı bekleyin, büyük otobüs kalkacak” denilebilir mi? Böyle denilse yolcular bekler mi? Transit geçen araçlar, aktarmalı taşıtlar, özel otomobil vs ile seyahat ihtiyaçlarını giderirler.

2-Siz hiç İstanbul-Ankara-İzmir arası seyahatlerde kullanımı serbest olan 25 koltuklu otobüsün işlediğini gördünüz mü? Hayır. Çok yolcu olan hatlarda serbest olsa küçük otobüs kullanılmaz. Rekabet ve verimlilik nedeniyle zaten büyük otobüs kullanılır.

3-Küçük otobüsler dönerli hatlarda ancak kaza, arıza, mevsimsel geçici talep düşüklüğü hallerde kullanılabilir. Birde tüm büyük otobüslerin dolduğu bayram ve benzeri dönemlerde bunlar işe yarayabilir. Bu yönüyle bir ihtiyacı giderirler ve onlara böyle bir suçlama yöneltilemez.

4-Büyük otobüslerin verimli olduğu düşünülerek yolcunun çok az olduğu hallerde de büyük otobüslerin gönderilmesini akıllıca bulmak mümkün değildir. Böyle yerlerde küçük otobüslere verimlilik açısından ihtiyaç vardır.

5-Üstelik B2/D2 ve D4 gibi belgelerde bu düşüncenin olmadığını yani ihtiyaç halinde küçük araçların da kullanıldığını görüyoruz.

Bu açılardan bakıldığında hangi büyüklükte otobüsün kullanılacağını Yönetmelik ile belirlemek doğru olmayıp bunu piyasa rekabet şartlarına, talep durumuna bırakmak gerekir. Zaten şartlar doğruyu dikte ettirir. Bu bakımdan taşımacılara Yönetmelik ile doğruyu gösterme çabalarına hiç gerek yoktur.

TAŞIMA GÜVENLİĞİ

Acaba 25 koltuktan küçük taşıtlar yeterli güvenlikte görülmediği için tarifelilerde kullanılmalarına müsaade edilmemiş olabilir mi? Bence bu ihtimal dışıdır. Eğer böyle olsaydı bunların B2, D2 ve D4 gibi belgelerde de kullanılmaması gerekirdi.

Yeni uygulama durumu

Şimdi yıl sonuna kadar 18-24 koltuklu taşıtlar kaydedilip kullanılabilecek. Tabii ki bunlar özmal olduğu gibi sözleşmeli de olacak. Ya 2022 başından sonra ne olacak? Bunlar belgelerden silinip kullanılmaktan men mi edilecek? Tabi ki hayır. Kayıtlı taşıtlar 2021’den de sonra da kullanımda olacaklar ve mevzuatta yer alacaklar. Bırakınız 2021 sınırlamasını da bunlar devamlı olarak kullanılmaya devam edilsin. Yani geçici madde kalıcı hale getirilsin

10-17 koltuklu taşıtlar

B2-D2 belgelerinde kullanılabilen bu taşıtların da B1 ve D1’de kullanılmasında ben bir sakınca olduğunu düşünmüyorum. Bilmem başka ihtiyaçlara göre üretilen bu taşıtların tarifeli taşımalara uymayan teknik yetersizlikleri var mıdır? Ben olduğunu düşünmüyorum. Varsa ona göre yeterli yetersiz diye ayrım yapıp bazı taşıtların yani yeterli görülen taşıtların kullanımına da müsaade edilmesi mümkün olabilir. Birde akla bu küçüklükte taşıtların kısa mesafelerde kullanılması gelebilir ki akıllıca görülebilir. Ama böyle bir düzenlemeye gerek yoktur. Piyasa bunun gereğini zaten yapar. Kimse çoğu zaman konforu düşük olan otobüslerle uzun seyahatlere gitmeyi zaten düşünemez.

Bitirirken 18-24 koltuklu taşıtların kullanımına da geçici olsa da izin verilmesini kutluyorum. Dileğim bunun kalıcı hale getirilmesidir. Bundan sonra yapılacak değerlendirmelere göre 10-17 koltuklu taşıtların kullanımını da sıra gelebilir.

Bazı bilgi kaynakları önceden yazılarımı hazırladığım gazetemin bürosunda bulunuyor. Pandemi nedeniyle evden hazırladığım yazılarımda onlara erişme imkanım sınırlı. Bu nedenle bazı eksik ve yanlışlarım varsa hoş görülsün.