Akıllı Ulaşım Sistemlerinin Güvenli ve Düzenli Bir Trafik İçin Önemi - 2 -

ABD’de bu uygulamalar; ilk olarak 1960-1970 yılları dönemecinde yol ve araç arası iletişimin sağlanması anlamında bir başlangıç kaydetmiş olup 1980’li yılların ortalarından bu alanda itibaren kamu-özel sektör-akademi işbirliğine başvurularak  ‘Mobility 2000’ çalışmalarına dönüşmüştür. Bu bağlamda 1994 yılında ABD Ulaştırma Bakanlığı tarafından Amerika Akıllı Ulaştırma Topluluğu kurulmuş olup takibinde 2005 yılında kongre tarafından ‘Güvenli, Hesap Verebilir, Esnek, Etkin Ulaştırma Adalet Yasası’nın kabulüyle süreç güçlenmiş, kurumsal yapısını belirginleştirmiş ve bu alanda araştırma faaliyetleri için 2009 yılına kadar yıllık 110 milyon dolarlık bütçe sağlanmıştır. Devam eden yıllarda; ABD Ulaştırma Bakanlığı verilerine göre eyaletlerde yürütülen ve ulusal düzeyde koordine edilmeyen 500 milyon dolar ile 1 milyar dolar arası yatırım söz konusu olmuştur. Ulaştırma Bakanlığı koordinasyonundaki ‘Akıllı Ulaştırma Sistemleri Programı’ çerçevesinde akıllı araçlara, akıllı altyapıya ve ikisinin koordinasyonuyla Akıllı Ulaştırma gerçekleştirilmesine odaklanılmaktadır. ABD’deki AUS bölgesel olarak düzey farklılıkları göstermekte ve henüz ulusal bir entegrasyondan bahsedilememektedir. Bunun ana nedenleri; yönetimsel yapı, çok geniş coğrafya, iklim ve insan havzasında ‘ihtiyaç çeşitliliği’nin geniş olması ve henüz ABD’nin bunu bütün olarak bir ‘Ulusal Strateji’ olarak özümsememesi görülebilir.

Kanada’daki uygulamalar…

Kanada; AUS konusunda yenilikçi bir karaktere sahip olduğundan deneysel ve deneyimsel anlamda önemli eylemleri ortaya koymuştur. Dünyada ilk bilgisayar kontrollü trafik sinyal sistemi 1959 yılında Kanada’nın Toronto şehrinde uygulanmıştır. 1999 yılında uygulanmaya başlanan ‘tam elektronik otoyol ücret sistemi’ de Dünyadaki ilk uygulamalardandır. Kanada’da Ulaştırma Altyapı Yatırımları ve Kurulumu’ndan bölgeler sorumlu olduğu için ABD’de olduğu gibi bu alanlarda farklı uygulamaların ve entegrasyon eksikliklerinin ortaya çıkması sonucunu doğurmaktadır. 

Demografik yapısı, nüfusu, nüfus dağılımı ve topografyası gibi özellikleriyle kendine has özellikleriyle diğer gelişmiş ülkelerden ayrılan Japonya, bu sebeple ‘trafik problemleri’ ile çok daha erken dönemlerde yüzleşmiş ve bunun takibinde AUS’un altyapısını oluşturacak ilk faaliyetler 1960’lı yıllardan itibaren başlamıştır. 1973-1979 yılları arasında araç-yol iletişimine temellenen ‘Kapsamlı Araç Trafik Kontrol Sistemi’ kurulmuş ve sonrasında 1984 yılında araştırma faaliyetleri paralelinde ‘Yol Araç İletişim Sistemi’ hayata geçirilmiştir. Japonya’da gerek kamu gerek özel sektör gerek akademi ve gerekse de bunların birbiriyle entegrist çalışmaları bağlamında ABD’den farklı olarak AUS konusunda ‘ulusal düzeyde’ bir yapı hızla gerçekleştirilmiştir. 

Avustralya’daki uygulamalar…

Avustralya’da; ilk AUS uygulamaları 1970’li yılların başına dayanmaktadır.  Coğrafi sebeplerle karayolu ağırlıklı bir ulaşım ağına sahip olan ülkenin bu ağı etkin olarak kullanabilmesi için AUS uygulamaları zaruri bir hal almış ve bu bağlamda hızlı gelişmeler kat edilegelmiştir. 1992 yılında kar amacı gütmeyen ITS Australia’nın (AUS Avustralya) kurulumunu takiben gerçekleştirilen çalışmalar bağlamında geliştirilen ulusal raporda Avustralya’nın bütün bu çalışmalardan (AUS) 2012 yılına kadar 14.5 milyar Avustralya Doları (14.4 milyar ABD Doları) ekonomik fayda sağlaması öngörülmüştür. 2012-2015 Ulusal AUS stratejisi dahilinde ise güvenlik, hareketlilik ve çevre 3 temel eksen olarak belirlenmiştir. 

Ülkemizde AUS’nin planlı ve sistemli bir yapıya kavuşturularak yaygınlaştırılması için bir strateji belgesi hazırlanmasına karar verilmiştir. Akıllı Ulaşım Sistemleri Strateji Belgesi, karayollarında AUS kullanımını arttırmak için bir yol haritası oluşturulması amacıyla, UDH Bakanlığının koordinasyonunda, Karayolları Genel Müdürlüğü, Kalkınma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı Büyükşehir Belediyeleri, üniversiteler, ilgili özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının katılımı ve katkılarıyla hazırlanmıştır. Bu bölümde anlatılan ülkemizdeki AUS uygulamaları, hazırlanan AUS Strateji Belgesi’nden alınmıştır.

Yerelden genele uygulamalar…

Yapılan araştırmalarda AUS uygulamalarının her zaman mevzuat ve politikanın önünde gittiği görülmektedir. Önce teknolojiler geliştirilmiş, ardından bu teknolojiyi kullanan uygulamalar icat edilmiş, ancak ve ancak o uygulamaların yerel olmaktan çıkıp yaygınlaşmaya başlamasından sonra uygulamanın kullanım politikası, stratejisi ve mevzuatı ortaya konulmuştur. Bu sebeple bazı uygulamalar mevcut birkaç tasnif yönteminin hiçbirine göre net bir şekilde sınıflandırılamamaktadır. AUS’ye dair genel kabul görmüş bir sınıflandırma olmamakla birlikte kullanım alanlarına göre uygulamalar şu başlıklar altında sınıflandırılabilir:

1. Yolcu Bilgi Sistemleri

2. Trafik Yönetim Sistemleri

3. Toplu Taşıma Sistemleri

4. Elektronik Ödeme Sistemleri

5. Yük ve Filo Yönetim Sistemleri

6. Sürücü Destek ve Güvenlik Sistemleri

7. Kaza ve Acil Durum Sistemleri

8. Demiryolları İşletim ve Yönetimi

Ülkemizde demiryolu araçlarında kullanılan akıllı sistemler, genellikle yurtdışı üreticilerden temin edilmektedir. Ancak bilhassa savunma ve demiryolu sektöründe çok başarılı Ar-Ge çalışmaları olan bir yerli firmamız raylı sistem araçları için birçok akıllı sistemi geliştirerek, üretime başlamıştır. Bu akıllı sistemler yüksek hızlı tren setleri de dahil olmak üzere değişik tür araçlarda başarıyla kullanılmaya başlanmıştır.  Bu sistemler kısaca aşağıda özetlenmiştir:

Otomatik Tren Durdurma Sistemi

Bu sistem, hareket halindeki trenlerin güzergahları üzerindeki konumlarına ve demiryolu sinyalizasyon sisteminin durumuna uygun olarak hız ve fren kontrolü yapmasına olanak sağlar. Bu sistemlerin, TCDD’nin Ankara’nın doğusunda ve batısında yer alan mevcut farklı iki tip demiryolu sinyalizasyon alt yapısına da uygun çalışma kabiliyeti, donanım ve yazılım açısından genişleyebilir bir mimariye sahip olması ile tren takip fonksiyonu ve veri aktarım kabiliyetleri sayesinde, hızlı trenlerde de hizmet verecek olması ve tamamının milli kabiliyet ve imkanlarla tasarlanmış olup en üst düzeyde yurtiçi üretim kaynakları kullanılarak üretilmesi ülkemiz açısından önemli bir kazanç olarak değerlendirilmektedir.

Tren Denetim Sistemi 

Tren Denetim Sistemi, demiryolu işletmelerinde hiz¬met veren çeken araçla¬rı için araç üzeri kontrol ekipmanı ve trenlerin bir merkezden izlenmesini sağlayan kontrol merkezinden oluşan entegre bir sistem çözümüdür. Bu akıllı sistemin temel işlevi, demiryolu seyir güvenliğini daha üst seviyelere çıkar¬mak, yolcular için daha konforlu seya¬hat olanağı sağlamak ve işletmelerde görevli demiryolu personeli için tren¬lerin seyrüsefer işlemlerinin düzen¬lenmesi ve trenlerin takibine ilişkin faaliyetler konusunda hizmet kolaylığı sağlamak olarak tanımlanabilir.

Tren Denetim Bilgisayarı

Tren Denetim Sistemi'nin çekirdeğini oluşturan, modüler yapısı ve kolay kullanımı ile makinistin yol boyunca ihtiyaç duyacağı bilgileri sunmak üzere tasarlanmış olan bir bilgisayardır. Üzerinde seçilen bir livreye göre makiniste sefer boyunca yol hakkında bilgiler sunan, hız aşımlarında cer motor gücünü kestiren, gerektiğinde fren yaptıran bir yazılım yüklüdür. İstenildiği takdirde modüler yapısı sayesinde yeni özelliklerde kolaylıkla eklenebilir.

Hız Algılama Sistemi 

Lokomotifin tekerlek miline monte edilen Hız Algılama Sistemi tekerleğin dönme hızına göre değişen frekanslarda sinyal üretir. TCDD envanterindeki her türlü lokomotife kolay monte edilebilecek şekilde ve demiryolu çevre şartlarına uygun olarak tasarlanmıştır. Manyetik hız algılayıcı sensör, dişli çark ve mekanik aksamdan oluşur.

Hemzemin Geçit İzleme Sistemi 

Hemzemin Geçit İzleme Ünitesi, hemzemin geçit verilerini gerçek zamanlı olarak, TCDD bünyesinde konumlandırılmış kontrol merkezlerine aktaran ünitedir.

Tren Bilgi Sistemi ve Kontrol Merkezi 

Tren Bilgi Sistemi (TBS), bir servis sağlayıcı üzerinden hizmet veren bir web uygulama yazılımı olup, Türkiye sınırları içinde kullanılan farklı tipler¬deki lokomotiflerin takibi ve izlenme¬si amacıyla geliştirilmiş bir sistemdir. TBS yazılımının mevcut durumu, genel olarak, aşağıdaki fonksiyonları gerçekleştirmektedir: 

• Harita üzerinde trenlerin konumla¬rının gösterilmesi ve takibi, 

• Trenlere ilişkin hız, yön, konum vb. bilgilerin gösterilmesi, 

• Tren seferlerine ait görev bilgileri¬nin gösterilmesi, 

• Araç üzeri ekipmanı oluşturan sis¬temler ile ilgili bilgilendirme ve bu sistemler ile ilgili verilerin sağlan¬ması, 

• Trenlerin anlık ve geçmişe yönelik hız verilerinin temini ve grafiksel gösterimi, 

• Lokomotif üzeri sistemler ile mesaj¬laşma, 

• Raporlama işlevlerini gerçekleştir¬me.

Tüm takip ve raporlama işlemleri An¬kara TCDD Cer Dairesinde kurulan Kontrol Merkezi’nden yönetilmekte¬dir. Ayrıca  yabancı bir firma tarafından geliştirilen bir başka akıllı ulaşım sistemi, Sürücüsüz Tren İşletim Sistemi, İstanbul Metrosunun yeni hatlarında kullanıma başlayacaktır.

Hepinize; başarılı sağlıklı huzurlu ve mutlu bir hafta dilerim. ■