22.03.2016, 11:53

Arz-talep dengesi ve tahditler

Serbest piyasanın özü; arz ve talebin piyasada serbestçe oluşması ve kendi dengesini bulmasıdır. Burada arz ve talebe göre fiyat oluşur. Tüketiciler fazla arz ve düşük fiyat beklerken üreticiler düşük arz, yüksek talep ve yüksek fiyat isterler. Arzı yapay olarak azaltıcı tahditler de bu kapsamda gündeme gelir. Tabii, bu durum tüketici beklentilerine, serbest piyasanın ruhuna ve rekabete aykırıdır. Bunun ötesinde, tahdit dışında piyasaya girişi engelleyici veya zorlaştırıcı çözümlerle arzın düşürülmesi önerileri de yapılır. Piyasaya girişte aranan koşulların ağırlaştırılması istekleri bu kapsamdadır. Mesleğin gerektirmediği ağır şartlar getirilmesi ve yüksek belge ücreti istenmesi ilk akla gelenlerdir. Bunlar da yukarıda belirtilen anlayışa, girişim özgürlüğüne ve AB anlayışına aykırılık teşkil ederler. 

Bakan ne dedi?
Bir süre önce İstanbul Ticaret Odasında yapılan toplantıda, UDH Bakanı Binali Yıldırım’ın tahdit taleplerine ilişkin açıklamalarından bir bölüm aktaralım: “Kısıtlamalar her zaman tatsız şeylerdir. Çok hoşa giden şeyler değildir. Vatandaşın biri gelir de, ‘Kardeşim, ben de bu işi yapmak istiyorum. Niye o ihtiyacı ona veriyorsunuz da bana vermiyorsunuz?’ derse ne diyeceğim?” Bakan’ın bu açıklaması, yukarıdaki açıklamaların ötesinde tahditlerin eşitliğe ne kadar aykırı olduğunu göstermiyor mu? 

Kime verelim?
Serbest piyasanın rekabet zorluklarından kurtulma isteği yaygındır. Diğerlerini unutsak bile taşımacılık için dahi bu arzu geniş bir kesimde gündeme gelebilir. Yolcu-yük taşımacılığı, tarifeli-tarifesiz taşımacılık, belli grubu taşıma-talep eden herkesi bireysel taşıma, grup içinde turizm taşıması-servis taşıması, otomobil-minibüs-otobüs taşıması gibi seçeneklerden hangisine verilmelidir? Bir ayrım da UDH Bakanlığı yetki alanı ve belediye yetki alanı şeklinde yapılabilir. Artık UDH Bakanlığı alanındakiler kararlı tavır karşısında, bırakın rant yaratan devir talebini, rant oluşturmayan devirsiz sınırlama taleplerini bile dillendirmekten vazgeçtiler. Konu iknası sonuç veren belediye alanlarında gündemdeki yerini koruyor. 

Hukuki durum
Taşıma Kanunu, taşımalarda serbest piyasayı şart görüyor. Keza yetki belgelerinin devrine de kesinlikle kapalı. Belediye Kanunu ve Büyükşehir Belediye Kanunu sadece yolcu taşımacılığıyla ilgili haklar vermiş. Aslında bunların kullanımında da Taşıma Kanunu, en azından mealen esas alınmalı. Bunun ötesinde Devlet İhale Kanunu, devlete ve devlet kurumlarına ait her türlü mal, hak ve imtiyazın ihaleyle satışını şart görmüş. Belediyelerin elinde olan taşıma haklarının da buna tabi olması kaçınılmaz. 

Hukuk çelişkisi yok
1986 yılında çıkarılan bir Bakanlar Kurulu kararnamesi, plaka devrini getirmiş. Ancak daha sonraki kanunlar bunu geçersizleştirmiş olup hâlâ uygulanması düşünülemez. Tam tersine buna göre yapılan işlemlerin de hak kaybı yaratmadan düzeltilmesi yolu aranmalıdır. Bunun ötesinde plaka devri ve rant öngörmeyen bazı tahdit taleplerinin karşılandığı kararların dahi mahkemelerce iptal edildiğini görmekteyiz. 

Bir başka çelişki
Taşıma Kanunu, serbest piyasayı esas alırken Bakanlığa sınırlama yetkisi de vermiş. Bu bir çelişki midir? Çelişki olsa bile yürürlüktedir. Keza bu sınırlama yetkisi yukarıda adı geçen Rekabet Kanununa aykırı da görülebilir. Ancak kanunlar arasında bir aykırılık veya altlık-üstlük olamıyor. Zor da olsa hepsi birden belli yorumlarla uygulanmaya çalışılıyor. 

Rastgele değil
Kanun koyucu, Bakanlığa verdiği sınırlama yetkisinin kullanımını da keyfilikten çıkarıp şartlara bağlamış. Bağlamış olmasa da zaten aksi kullanım gündeme gelmezdi. Burada serbest piyasaya aykırı da olsa olağanüstü kriz halleri düşünülmüş olmalı. Arz-talep dengesinin aşırı bozulması da bu haller arasında sayılmış. Buradaki şartların oluştuğunu düşünenler, bu sınırlamanın devreye sokulmasını talep edebilirler. Gazetemizin bu sayısında turizm taşımacılarının bu kapsama girdiğini düşündükleri talepleri yer alıyor. Bu talepler, serbest piyasaya aykırı olsa da özellikleri itibarıyla hoşgörüyü hak edebilir. Yeter ki taşımacı sayısı ve hizmet arzı çok kısıtlanıp tüketiciyi mağdur edici yüksek fiyat oluşmasına yol açmasın. Üstelik öneride bir rant hali ve tüketicinin zarar görmesi söz konusu değil; isteyen yatırımcıların taşıt alıp mevcut belge sahiplerinin belgelerine kaydolarak iş yapma hakları sınırlı da olsa var. Gündemde olan diğer taşımacılar da durumlarını açıklayıp bu kapsamda sınırlama talebinde bulunabilirler. 

Biraz da iyi haber
2016 yazında gerek Temmuz başındaki Ramazan Bayramı gerekse Eylül’ün ilk yarısındaki Kurban Bayramı kuvvetle muhtemel ki dokuzar günlük tatil getirecek. Bu da özellikle tarifeli ve tarifesiz şehirlerarası taşımacılar için iyi iş demek. Şüphesiz ki bir çiçekle bahar olmaz, ama çiçekler bir tane bile olsalar güzeldirler. ■
Yorumlar (0)
banner117
15
açık
banner153
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 12 34
2. Fenerbahçe 12 29
3. Samsunspor 13 26
4. Eyüpspor 13 22
5. Göztepe 12 21
6. Beşiktaş 12 21
7. Sivasspor 13 18
8. Başakşehir 12 16
9. Rizespor 12 16
10. Gaziantep FK 12 15
11. Kasımpasa 13 15
12. Konyaspor 13 15
13. Antalyaspor 12 14
14. Trabzonspor 11 12
15. Kayserispor 12 12
16. Alanyaspor 12 11
17. Bodrumspor 13 11
18. Hatayspor 12 7
19. A.Demirspor 11 2
Takımlar O P
1. Kocaelispor 13 26
2. Bandırmaspor 13 25
3. Karagümrük 13 24
4. Erzurumspor 13 22
5. Igdir FK 12 21
6. Boluspor 13 21
7. Ahlatçı Çorum FK 13 20
8. Ankaragücü 13 19
9. Esenler Erokspor 13 18
10. Keçiörengücü 13 18
11. Şanlıurfaspor 13 18
12. Ümraniye 13 18
13. Gençlerbirliği 13 18
14. Pendikspor 13 18
15. İstanbulspor 13 17
16. Manisa FK 13 17
17. Amed Sportif 12 14
18. Sakaryaspor 13 14
19. Adanaspor 13 8
20. Yeni Malatyaspor 13 -3
Takımlar O P
1. Liverpool 12 31
2. M.City 12 23
3. Chelsea 12 22
4. Arsenal 12 22
5. Brighton 12 22
6. Tottenham 12 19
7. Nottingham Forest 12 19
8. Aston Villa 12 19
9. Newcastle 11 18
10. Fulham 12 18
11. Brentford 12 17
12. M. United 12 16
13. Bournemouth 12 15
14. West Ham United 11 12
15. Everton 12 11
16. Leicester City 12 10
17. Wolves 12 9
18. Ipswich Town 12 9
19. Crystal Palace 12 8
20. Southampton 12 4
Takımlar O P
1. Barcelona 14 34
2. Real Madrid 13 30
3. Atletico Madrid 14 29
4. Villarreal 13 25
5. Athletic Bilbao 14 23
6. Osasuna 14 22
7. Girona 14 21
8. Mallorca 14 21
9. Real Betis 14 20
10. Real Sociedad 14 18
11. Celta Vigo 14 18
12. Sevilla 14 18
13. Rayo Vallecano 13 16
14. Leganes 14 14
15. Getafe 14 13
16. Deportivo Alaves 14 13
17. Las Palmas 14 12
18. Valencia 12 10
19. Espanyol 13 10
20. Real Valladolid 14 9