Belediye yapı ve hakları

İnsanların bazı ihtiyaçlarının karşılanması için belediye teşkilatları kuruldu. 5393 sayılı Belediye Kanunu, nerelerde belediye kurulacağını, hangi görevleri yapacağını, hangi yetkileri kullanacağını nasıllarıyla belirtiyor. Bu yapı, zaman içinde yetersizleşti. 

Nüfusun büyük olduğu şehirlerde işlerin mevcut belediye yapısıyla yürütülmesinde yetersiz kalınca büyükşehir belediyesi yapısına geçildi. Bu yapı, 5216 sayılı Kanunla oluşturuldu. 

İlk büyükşehir belediyeleri merkez nüfusu 750 bini geçen şehirlerde kuruldu. Zaten adını da bundan aldı. Bu nüfusun merkezden ne kadar uzaklıktaki yerleri kapsayacağı da belirtildi. Bu şartı sağlayarak kurulan İstanbul ve Kocaeli Büyükşehir Belediyeleri ilin tamamını kapsayacak şekilde genişletildi. Bir anlamda bütün il belediyesi olan bu yerlerin merkezinde 750 bin şartını sağlayan birer büyükşehir vardı. Bunlar dışındaki büyükşehirler ilin tamamını kapsamaksızın 750 bin nüfuslu merkeze sahipti. 

Zamanla merkezdeki 750 bir nüfus yerine ilin tamamında 750 bin nüfus şartına geçildi. Artık bu türden belediyelerin merkezinde büyük bir şehir olma şartı kalkmıştı. Bunlara artık büyükşehir belediyesi yerine büyükil belediyesi demek daha doğru olurdu. 

Bu değişiklik yapılırken önceden kurulmuş İstanbul ve Kocaeli dışındaki büyükşehir belediyeleri de il geneline yaygınlaştırıldı. Bunları merkezinde büyükşehir olan bütünil belediyeleri olarak görmek gerekir. 

Şimdi yeni bir aşamaya geçiliyor. 750 binlik il nüfusunun altındaki yerlerde de büyükşehir belediyesi isimli belediyeler kurulacak. Tabii, bunların bir nüfus alt sınırı yine bulunacak. Bunlara, merkezinde büyükşehir bulunmayan il olarak da yeterince büyük olmayan orta büyüklükteki bütünil belediyeleri demek gerekecek. Tabii, resmi adları yine büyükşehir belediyesi olacak. 

Ben, merkezinde 750 binlik büyük bir şehir bulunmayan yerlerin de, hatta il genelinde 750 bin nüfusu bile bulunmayan orta büyüklükteki illerin de bu statüye getirilmesine karşı değilim. Sadece ortada bir büyükşehir yok iken kurulan bu il belediyesine büyükşehir belediyesi denmesi garibime gidiyor. 

Gelecekte orta büyüklükte olmayan illerde de bu yapı kurulabilir. Ben, bu güçsüz küçük illerin buna daha fazla ihtiyacı olabileceğini düşünüyorum. Tabii, bunların yaşamlarını kendi güçleriyle sürdürmeleri imkansız olacağından desteklenmeleri de o ölçüde gerekecek. Tabii, toplam il nüfusu dahi bir şehir etmeyen bu illerin belediyesine büyükşehir denmesi daha da garipleşecek. 

Büyükşehir belediyesinin getirdiği önemli bir ayrıcalık, il trafik komisyonu yetkileri dahil, ulaşımla ilgili geniş yetkileri olan bir komisyonun oluşturulması. Bu komisyon, önemli yetkilere sahip ve iyi çalıştırılabildiğinde trafik ve ulaşıma önemli katkılar sunuyor. Bunun olabilmesi için de yetki alanının genişletilmesi şart. 

Yetki genişletme…

Bazıları bazı yerlerde yanlış kullanılsa da genelde belediyelerin özelde de büyükşehir belediyelerinin yolcu taşımada epey yetkileri var. Yük taşımacılığında ise hemen hiçbir yetkileri yok gibi… Özellikle de trafik dışı taşımacılık izinlerinin verilmesinde… Yük taşımacılığı araçlarının getirdiği sorunların çözümüyle onlar uğraştığı halde yetkisiz olmaları pek doğru değil. Üstelik bu durum UDH Bakanlığının yükünü daha arttırıyor. Kanaatimce yapılması gereken iliçi yük taşımacılığının büyükşehir alanlarında bu belediyelere devri olmalı. Keza şehirlerarası (illerarası) taşımalar ile illerinden geçen transit taşımaları ilişkin yetkileri de olmalı. Kalkış-varış, yükleme-boşaltma, indirme-bindirme gibi tüm konularda büyükşehir belediyeleri tam yetkili olmalı. Yoksa yol kenarlarına ve denizlere boşaltılmış hafriyatları seyretmeye devam ederiz.

Bu arada belediyelere yük getirdiğini düşündüğüm iliçi uzun mesafeli tarifeli yolcu taşımalarının UDH Bakanlığı yetki alanına alınıp rekabet getirilmesi uygun olur. Bunun kapsamı merkez ilçeler dışındaki ilçelerarası tarifeli taşımalar olarak belirlenebilir. 

Yönetmelik taslağı Bakanlığın internet sitesinde yayınlandı. Bu köşe yazım ise Yönetmelik taslağının yayınlanması öncesinde hazırlandı. Taslağa yönelik değerlendirmelerime önümüzdeki haftalarda yer vereceğim. ■