24.02.2014, 11:40

Büyük bir şehir yokken büyükşehir belediyesi olur mu?

İl, ilçe, bucak yapılanmasıyla kasaba, şehir ayrımları sıkça karıştırılır. Yazımın anlaşılması için önce bunu bir kez daha özetlemek isterim. 

İl-ilçe, şehir-kasaba ayrımları

İl, ilçe, bucak, mahalle/köy şeklindeki idari yapılanma resmi niteliktedir ve başta İl İdaresi Kanunu olmak üzere ilgili mevzuata dayanır. Belirtmek gerekir ki il, ilçe ve bucak olmak için bir nüfus şartı yoktur. 

Köy, kasaba, şehir şeklindeki ayrımlar ise resmi değildir. Şehir, çeşitli yönleriyle gelişmiş, zirai niteliği azalmış büyük yerleşim iken köy zirai niteliği fazla, az gelişmiş, küçük yerleri anlatır. Kasaba ise bunun arasıdır. Nerenin kasaba veya şehir olduğuna dair resmi bir kayıt yoktur. 

Belediye

Belli büyüklüğü aşan yerlerde ilgili hizmetler için belediye kurulur. Belediye olan yere de genelde belde denir. Burada asgari nüfus şartı vardır, ancak il ve ilçe merkezlerinde nüfusa bakılmaksızın belediye kurulur. Böyle olunca sadece il ve ilçe olmayan, ancak belediyesi olan yerlere belde denilir olmuştur. Bir il veya ilçedeki belediye o ilin veya ilçenin tamamının değil, sadece merkezinin belediyesidir. 

Büyük yerleşimler

Nüfusu çok büyük olan şehirlerde -ki bunların tamamı il merkezidir- belediye hizmetlerinin merkezi tek belediye tarafından yürütülmesinde yaşanan zorluklar yeni bir belediye yapılanmasını gerekli kıldı. Nüfusu belirli bir büyüklüğü aşan şehirlere büyükşehir, buralardaki farklı yapılardaki belediyelere de büyükşehir belediyesi dendi. Ölçü olarak da 750 bin şehir nüfusu belirlendi. Buralardaki belediye hizmetleri de büyükşehir belediyesi ile bunun altındaki ilçe belediyeleri arasında Kanunla paylaştırıldı. Büyükşehir olmayan illerdeki tüm belediyelerde ve büyükşehir olan illerde bunun dışında kalan yerlerdeki belediyelerde normal belediye düzeni sürdü. Burada önemli husus, büyükşehir belediyesinin sadece yeterli nüfusu olan şehir merkezlerinde kurulması ve ilin bunun dışındaki kısımlarının kapsanmamasıdır.

İl çapında belediye

2004 yılında Büyükşehir Belediye Kanunu yenilenirken (daha önce anakent ve büyükkent isimleri kullanılmıştı) İstanbul ve Kocaeli illerinin tamamı büyükşehir belediyesi sınırları içine alındı. Bunun anlamı İstanbul’da Şile ve Silivri gibi, Kocaeli’de Kandıra, Çayırova, Gebze, Karamürsel gibi merkezden uzak ve ayrı, daha doğrusu merkezdeki büyük şehirden sayılmayacak yerlerin de büyükşehir içine alınmasıdır. Zaten bu genişletme yapılmadan önce büyük şehir Kocaeli değil, İzmit’ti. Aslında aynı şehirde olmayan, büyük bir şehri oluşturmayan yerlerin kapsandığı belediyenin “büyükşehir belediyesi” olarak değil, “bütünil belediyesi” olarak adlandırılması daha uygun olurdu. Belki bütünil içindeki çekirdek yine büyükşehir sayılabilirdi. 

750 binlik il

Büyükşehir belediyesi ile tek bir büyük şehrin kapsanması yerine bütün ilin esas alınması yeni bir ölçü de getirdi. Artık 750 binlik şehir anlayışı yerine büyük bir şehir bulunup bulunmadığına bakılmaksızın 750 binlik il anlayışı esas alınır oldu. Bu arada, içinde gerçekten büyük bir şehir bulunan veya bulunmayan iki farklı büyükşehir belediye tipi ortaya çıktı. 

Genişleyen büyükşehirler

Aslında 750 bin nüfuslu şehir kısımları bulunması nedeniyle gerçek anlamda büyükşehir belediyesi olan eski 16 büyükşehir belediyesinden İstanbul ve Kocaeli dışındaki 14 tanesi daha şimdi il çapında genişletiliyor. Bilinmeli ki bu 16 belediyenin merkezinde bir büyük şehir var. Ancak buraların büyükşehir belediyesi, şehir dışındaki il topraklarını da kapsayacak şekilde büyütülüyor. Artık büyükil belediyesi denmesi gerekse bile büyükşehir belediyesini de içinde barındırıyor. 

Yeni büyükşehirler

14 il sadece nüfusu 750 bini geçtiği için büyükşehir belediyesi yapılıyor. Peki, bunların merkezi neresi olacak ve merkezinde bir büyükşehir var mı? Kanuna göre il merkezindeki belediye büyükşehir belediyesine dönüşecek. Peki, ama bu merkez ne kadar büyük bir şehir? Kurulacak bazı büyükşehir belediyelerinde merkez olacak yer, büyük bir şehir değil. Üstelik bu belediyelerin merkezlerinden daha büyük şehirler de var. Mardin’den büyük Kızıltepe, Tekirdağ’dan büyük Çorlu, Muğla’dan büyük Bodrum, Hatay’ın merkezinden (Antakya) büyük İskenderun gibi… 

Yapılanma hatası

Büyük olan şehirlerde ayrı bir belediye yapılanması doğru olduğu gibi büyük olan illerde de bütün ili kapsayan uygun bir belediye kurulması doğru olabilir, ama ne adla? Toplam 30’a varacak büyükşehir belediyeleri aslında büyük şehir belediyeleri değil, bütün il belediyeleridir. Bunların bazılarının içinde büyükşehir sayılacak bir çekirdek varken bazılarında bu dahi yoktur. Tümünde ilin bazı işlerinin ortaklaşa yapılacağı bir büyükil belediyesi faydalı/gerekli de olabilir. Ancak bunun büyükşehir belediyesinden daha az fonksiyon içermesi gerekir. Bunun içindeki tüm yerleşimlere -büyükşehir olan veya olmayan- uygun fonksiyonlar verilmelidir. Bütünil belediyesinin içindeki merkez dışı bir ilçenin (örneğin Muğla’da Bodrum, Balıkesir’de Bandırma, Tekirdağ’da Çorlu hatta Kocaeli’de Kandıra gibi) ilçelerin belediyelerinin fonksiyonlarının İstanbul’da, büyükşehir içindeki Kadıköy veya Küçükçekmece gibi ilçelerin belediyelerinden fazla olması gerekir. Kadıköy veya Küçükçekmece’nin ulaşım, mezarlık, itfaiye vs. gibi işleri pekâlâ büyükşehir tarafından yapılabilirken ötekilerde bunlar merkez dışındaki ilçe belediyelerine verilmelidir. 

Mevzuat değişsin!

Bizim açımızdan en önemli talep; bütünil belediyesinin içindeki yerleşim merkezleri arası taşımaların belediye yetkisinde değil, UDH Bakanlığı yetki alanında olmasıdır. Gerçek anlamdaki büyükşehirlerin alanları ile diğer belediyelerin alanlarındaki ulaşımın belediye yetkisinde olması şüphesiz ki devam edebilir. Bu yöndeki bir mevzuat değişikliğinin, en azından yeni yapılanmanın başlangıç dönemlerinde gerçekleştirilmesi gerekir.

Bütünil ile büyükşehir farkı kabul edildiğinde belki nüfusu 750 bini bulmayan illerde dahi bütünil yapılanmasına gidilebilir. Hatta bazı hallerde illeri de aşan bölge idareleri de düşünülebilir. ■
Yorumlar (0)
banner117
15
açık
banner159
banner153
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 10 28
2. Samsunspor 11 25
3. Fenerbahçe 10 23
4. Beşiktaş 10 20
5. Eyüpspor 11 19
6. Sivasspor 11 17
7. Göztepe 10 15
8. Başakşehir 10 15
9. Kasımpasa 11 14
10. Konyaspor 11 14
11. Trabzonspor 10 12
12. Gaziantep FK 10 12
13. Bodrumspor 11 11
14. Antalyaspor 11 11
15. Alanyaspor 11 10
16. Rizespor 10 10
17. Kayserispor 10 9
18. Hatayspor 10 3
19. A.Demirspor 10 2
Takımlar O P
1. Erzurumspor 11 22
2. Kocaelispor 11 22
3. Bandırmaspor 11 21
4. Karagümrük 11 18
5. Igdir FK 11 18
6. Boluspor 11 18
7. Esenler Erokspor 11 17
8. Ümraniye 11 17
9. Pendikspor 11 17
10. Ankaragücü 11 16
11. Ahlatçı Çorum FK 11 16
12. Şanlıurfaspor 11 15
13. Gençlerbirliği 11 15
14. Manisa FK 11 14
15. Keçiörengücü 11 14
16. İstanbulspor 11 13
17. Sakaryaspor 11 13
18. Amed Sportif 11 13
19. Adanaspor 11 6
20. Yeni Malatyaspor 11 -3
Takımlar O P
1. Liverpool 10 25
2. M.City 10 23
3. Nottingham Forest 10 19
4. Chelsea 10 18
5. Arsenal 10 18
6. Aston Villa 10 18
7. Tottenham 10 16
8. Brighton 10 16
9. Fulham 10 15
10. Bournemouth 10 15
11. Newcastle 10 15
12. Brentford 10 13
13. M. United 10 12
14. West Ham United 10 11
15. Leicester City 10 10
16. Everton 10 9
17. Crystal Palace 10 7
18. Ipswich Town 10 5
19. Southampton 10 4
20. Wolves 10 3
Takımlar O P
1. Barcelona 12 33
2. Real Madrid 11 24
3. Atletico Madrid 12 23
4. Villarreal 11 21
5. Osasuna 12 21
6. Athletic Bilbao 12 19
7. Real Betis 12 19
8. Mallorca 12 18
9. Rayo Vallecano 11 16
10. Celta Vigo 12 16
11. Real Sociedad 12 15
12. Girona 12 15
13. Sevilla 12 15
14. Deportivo Alaves 12 13
15. Leganes 12 11
16. Getafe 12 10
17. Espanyol 12 10
18. Las Palmas 12 9
19. Real Valladolid 12 8
20. Valencia 11 7