Büyükşehir, terminaller ve Alibeyköy

Genelde yeni büyükşehirlerin oluşturulmasına, özel olarak da İstanbul’da yeni yapılan Alibeyköy Terminalinin ihalesine bağlı olarak önemli terminal konuları var; üzerinde durmak istiyorum. Önce terminal zorunluluğu…

Terminal mevzuatı

Karayolu taşıma mevzuatı; tarifeli yolcu taşımalarının kalkış ve varışlarının hatta bazı yorumlara göre neredeyse tüm indirme-bindirmelerin yetki belgeli terminallerden yapılmasını gerektiriyor. Başta İstanbul, Ankara ve İzmir olmak üzere büyük bir şehrin tüm yolcularını çoğu zaman tek olan terminale toplamanın zorluklarını yazılarımda belirtmiştim. Bunun kısmi bir çözümü, terminal kalkış ve varışı sonrasında indirme-bindirme noktaları ise de esas çözüm kalkış-varış yapılan birden fazla terminal olması…

D4 belgeli taşımalar

Bakanlığın D4 yetki belgelerine bağladığı iliçi ve kısa mesafe illerarası taşımaların da terminal kalkış-varış zorunluluğu kapsamına alınması belirtilen problemi özellikle büyük olan şehirlerde daha da çarpıcı hale getirmiştir. 30-40 km.lik bir iliçi yolculuk için, bunun öncesinde bazen de ters yöne 15-20 km yol kat edip terminale gitme durumu dahi doğmuştu. Buna da bağlı olarak D4 taşımalarında belediyelerin belirleyeceği kalkış-varış noktalarının da kullanılabilmesini önermiştim. Ama Bakanlık katı tutumunu sürdürdü; kusura bakmasınlar, ama böyle yerlerde terminal dışı D4 seferleri yapılmaya devam ediyor.

Büyükşehirler kurtarıyor mu?

Bana göre önemli olan ve Bakanlığın da çözümüne yanaşmadığı bu problemi TBMM önemli ölçüde çözdü. Hükümetten gelen tasarının yasalaşmasıyla 28 ilde bütün ili kapsayan yeni büyükşehirler Nisan 2014’ten geçerli olarak oluşturuldu. Böylece İstanbul ve Kocaeli’de mevcut, tüm iliçi taşımaların belediye eliyle yaptırılması düzeni, toplam 30 ile yayılacak. Buralarda Bakanlığın D4 belgesi ve bu taşımalardaki yetki belgeli terminal kullanım zorunluluğu sona erecek. Yani bu 30 ilde bu seyahatler için terminale gitme eziyeti kalkacak. Geriye 51 il kaldığı düşünülebilir. Bunların gerek il merkezlerinin gerekse ilçelerinin çok büyük olmayacağı düşünüldüğünde, buralardaki D4 düzeni ve tek terminale gitme zorunluluğu büyük sıkıntı yaratmaz. Tabii, büyükşehir olan yerlerde dahi komşu illere yapılan çok kısa mesafeli seyahatlerde tek terminale gitme zorunluluğu devam edecek. Bu nedenle hem D4’ler hem de D1, B1 ile yapılan orta ve uzun mesafeli tarifeli taşımalarda kolay erişim açısından birden fazla yetki belgeli terminal olması hala önemli. hele bunların işletmecileri farklı olup hizmet ve ücret rekabeti de sağlanırsa kaymaklı ekmek kadayıfı olur. 

İstanbul’da durum

İstanbul’da iliçi D4 taşıması yok. Bir ara yasaklanan İstanbul-Kocaeli büyükşehirlerarası D4 taşıması artık yapılabilecek. Buna İstanbul-Tekirdağ büyükşehirlerarası D4 taşımaları da eklenecek. Peki, bu taşımalar için uygun yerlerde terminaller var mı? Mevcut terminaller, bunlara ve hatta D1 belgeli taşımalara uygun yerlerde ve yeterli mi? Şüphesiz ki hayır!

Bu yetersizlikleri giderici yeni terminaller geçmişte de gündemdeydi, bugün de… Bir kısmı henüz plan veya proje aşamasını geçmese de Alibeyköy hizmete girmek üzere. Hiçbir eksiği olmamasına rağmen buralardan kalkış-varış yapılma durumu nedense henüz netleşmiş değil. Bunun tek zararı diğer terminallerin işletmecilerine olabilir, ama taşımacılar ve yolcular kazanır. Ancak şimdilik öncelik bu terminallerin yazıhane ihalesinde daha önce iki kez duyurulan ihale girişimleri başarısız kaldı. Niye?

Alibeyköy bilgileri

Alibeyköy Terminali 20 yazıhaneli olarak yapıldı. “Herkes bunları alabilir, isteyen/şartları uyan 2 yazıhaneyi birleştirerek kullanabilir” demek varken 4 tane ikili yazıhane oluşturulup toplam sayı 16’ya indirildi. Niye? 4 tane büyük yazıhaneye ihtiyaç var diye! Anlaşıldı ki ihtiyaç 4 değilmiş. Peki, kaç? Bugün veya yarın bu ihtiyaç tekrar artmayacak mı? Bir firma büyürse veya büyük bir firma kurulursa ne olacak? Keza mevcut büyükler küçülürse ne olacak? 

Önemli bir konu

İhale şartnamesinde büyük yazıhaneler için en az 100, küçükler için en az 50 sefer gerekiyor. Ama bu seferler tek firmanın olmak zorunda değil. Yani bu sayıları bir firmanın doldurması gerekmiyor. Küçükler için bazılarında 5 bazılarındaysa sınırsız sayıda firma bir araya gelip 50’yi doldurabilir. Büyük yazıhaneler içinse üç firma bir araya gelip 100’ü doldurarak ihaleye girebilir. Bazı firmalar böyle bir ortaklık oluşturursa büyük yazıhane ihtiyacı daha da artmaz mı? 

İhale mantığı

İhalede ortaya konulan mal veya hizmetin talepten az olması gerekir ki insanlar bunu elde etmek için yarışsın. 50 yazıhane olup da isteyen sayısı 40 olursa ihale olmaz ki! Böyle durumlarda belirlenen kira ile doğrudan kiralama yapılır (tabii, otobüsçüler de belirlenen fiyat ne olursa olsun, buna itiraz ederler). İhtiyaç kadar büyük yazıhane yaparsanız bunlarda rekabet olur mu? Bir de büyük yazıhane sayısını artırmak küçük yazıhane sayısını azaltmak değil mi? Büyükler yarışmayıp ucuz alsın küçükler birbirini yesin, olur mu? Böyle olacağı görülerek küçük yazıhane talep edenler birleşip bir büyük yazıhane istemeli. Herkes kendi işine/menfaatine göre çözüm dayatırsa bunu delmenin yolları da bulunmalı. 

Tek firma kriteri ne?

Tek başına 100 seferi dolduran bazı büyük firmalardan söz ediliyor. Acaba bunlar gerçekten tek firma mı? Farklı yetki belgeleriyle taşımacılık yapanları nasıl ve hangi ölçüyle tek firma sayacağız? Eğer farklı belgeler söz konusuysa büyük yazıhane için en fazla üç belgenin ortaklık yapması gerekmez mi? Üçten fazla olanlar başka bir ortaklık ve yazıhane peşine düşmek zorunda olmaz mı? Bir de sahiplik belirlemesinde önemli olanın tüzel kişiliğin tam ismi olduğu dikkatten kaçmamalı. ■