Engelli uyumuna farklı bakış

Yolcu taşıtlarının engelli uyumlu olması konusunda son kararları alma noktasına yaklaşıldıkça konu daha çok ve daha iyi ele alınmaya başladı. Ben de başka bir açıdan bakacağım: İndirme-bindirme düzeni.

Öncelikle, engellilerin ihtiyaçlarının karşılanması konusunda net biçimde engellilerden yanayım. Unutulmamalı ki söz konusu engelli yakın veya uzak bir akrabamız olabilir, hatta bu gün sağlamken yarın biz de engelli olabiliriz. 

Engelli uyumu

Bir taşımadan engellinin faydalanabilmesi, özet olarak iki başlıkta ele alınabilir. Birincisi: Araç içinin uygunluğu. Bunu engelliye uygun koltuk veya engellinin kendi aracının konabileceği yer olarak görebiliriz. Engelliye uygun koltuk hali hemen hiçbir taşıma türünde yok. Engelli aracına uygun yer ise bazı taşımalarda var. Çoğunlukla da mevcut boş alanların kullanımı şeklinde oluyor. İkinci başlık ise engellinin araca alınması ve araçtan indirilmesi oluyor. Bu da aracın buna uygunluğu veya indirme bindirme yerinde araç dışında engellinin ihtiyacının karşılanacağı donanım şeklinde olabiliyor. 

Taşıma modları farkları

Helikopter vs. hariç havayolu taşıtları sadece pist bulunan meydanlara inip kalkabiliyor. Yolda durma vs. yok. Dolayısıyla indirme-bindirmeler havaalanlarıyla sınırlı. Havaalanında uygun teçhizatın bulunması yeterli. 

Denizyolu taşıtları yolda durma imkanına sahip olsalar da indirme-bindirmeler yine limanla sınırlı. Dolayısıyla limanlardaki imkanlar yeterli. 

Demiryolu taşıtları güzergahın üzerinde her noktada durup yolcu indirebilir, bu tamamen teorik. İndirme-bindirmeler istasyonlarla sınırlı ve istasyonlardaki yeterlikler önemli. 

Karayolu taşıtları yol olan her yere gitme ve yol üzerindeki her noktada indirme-bindirme yapma imkanına sahip. Buna bağlı olarak her noktada indirme-bindirme teçhizatı bulunamayacağına göre tek çözüm aracın engelli uyumlu olması akla gelebilir. Ancak gerçek bundan farklı. 

Taşıma türleri

Taşımalar yapıldığı yere göre belediye alanıyla sınırlı kentiçi taşımalar ve belediye alanı dışına çıkan şehirlerarası taşımalar olarak ayrılır. Bu durum çok önemli. İkinci olarak taşımaları tarife ve faydalanma özelliğine göre ikiye ayırmalıyız. Birinci grupta, belirli ücret, zaman ve hat tarifesine göre çalışan, isteyen herkesin bireysel faydalanma imkanı olan taşımalar var. İkinci gruptakiler ise ücret ve zaman tarifesi bulunmayan istenen her güzergaha gidebilen tarifesiz/düzensiz taşımalardır. Bunlar taşımacı ile seyahat edecekler arasında yapılan sözleşmeye göre çalışıyor. Ve sadece sözleşmeyi yapan grubun mensupları bu taşımaya katılabiliyor. Tabii, grup adına yetkili temsilci sözleşmeyi yapıyor. Şimdi, türlerine göre engelli uyum ihtiyacına bakalım. 

Şehirlerarası tarifeli taşımalar (B1, D1, D4 belgeli) 

Karayolu taşıtlarının yol üzerinde her yerde durup indirme-bindirme yapma imkanlarına rağmen bu taşımalardaki indirme-bindirmeler mevzuatla belirlenen yerlerde olabiliyor: terminaller ve ara duraklar. Ara duraklar da çoğu zaman terminaller oluyor. Dolayısıyla sadece bu belirli yerlerdeki indirme-bindirmeler için gerekli teçhizatın bulundurulması yeterli. Kimse bir engellinin mevzuata aykırı olarak yol üzerinde istediği noktada indirme-bindirme hakkından söz etmemeli. 

Şehirlerarası tarifeli grup taşımaları (B2, D2 belgeli)

Kalkış-varış ve indirme-bindirme sınırlaması bulunmuyor. Teorik olarak her yerde indirme-bindirme gerekli ve mümkün olabilir. Dolayısıyla bunun için aracın uyumluluğu tak seçenek. Ancak belirtildiği üzere, bu taşımalar bir sözleşmeye göre yapılıyor. Grubun tamamen veya kısmen engellilerden oluşması durumunda sözleşmede aracın engelli uyumlu olması şartı konmalıdır. Ya da indirme-bindirme noktalarında ihtiyacın bir şekilde karşılanması taahhüt edilmelidir. Az sayıdaki bu türden ihtiyaç için tüm araçlarda uyum aranması akılcı değildir. 

Kentiçi tarifeli taşımalar

Bilinen adıyla belediye otobüsü taşımaları bunlar. Tabii, halk otobüsü, Otobüs AŞ gibi uygulamalar da bunun içinde. Bunların indirme-bindirme de yapılan kalkış-varış noktaları belli ama bunlar dışında çok sayıdaki durakta indirme-bindirme yapılıyor. Ya bütün duraklar engelli donanımlı olacak ya da tüm araçlar. Artık buna araçların uyumlu olması şeklinde çözüm belirlenmiş ve bana göre de doğru. 

Kentiçi tarifesiz taşımalar

Önceden belirlenen bir grubun kent içindeki bir noktadan yine kent içindeki başka bir noktaya taşınması… Bu taşıma bir sözleşmeyle olacak gruptaki engelli durumu bu sözleşmede dikkate alınacak. Sözleşmede aracın engelli uyumlu olması veya uygun donanım seçeneği belirtilecek. Sözleşmeyi üstlenen taşımacı gereğini yerine getirecek. Aksi zaten sözleşmeye aykırılık suçudur. Dolayısıyla bu tür sözleşme yapacak taşımacılar uyumlu araç sahibi olacak. 

Araç türleri

Mevzuatta otomobiller engelli uyumundan muaf. Geriye sadece otobüsler kalıyor. Artık minibüs diye bir taşıt türü yok. Minibüsler sadece küçük otobüs. Dolayısıyla otobüs dendiğinde minibüsler de kapsanmış oluyor. Belediye otobüsleriyle şehirlerarası tarifeli otobüsler büyük araç olmak zorunda. Minibüslerin genelde şehirlerarası veya kent içi grup taşımalarında kullanımı söz konusu. 

Bir de özel hal var: Hatlı minibüsler. Bunlar, zaman olmasa da ücret ve hat bakımından belediye otobüsü statüsünde. Herkesin faydalanmasına açık ve çeşitli duraklarda indirme-bindirme yapan bu taşıtların uyumlu olup olmayacakları ayrı bir tartışma…

Bunlar belirli bir zaman ve hat tarifesine tabu olmakla birlikte ücreti bir sözleşmeyle belirlenen grup taşımalarıdır. Üstelik hem büyük otobüslerle hem de minibüslerle yapılması söz konusu. İster öğrenci taşıması olsun isterse personel; grup içinde engelli yolcu olması halinde sözleşmenin buna göre yapılması gerekir. Dolayısıyla tüm araçlarda uyum aranmamalı. Burada okul veya işyerinde uygun donanım olması engelli taşıma için yetmez. Zira engellilerin değişik noktalarda inmesi nedeniyle engelli taşımada engelli uyumlu araç şarttır. 

Her ne kadar servis aracı görünümlü iseler de bu araçlar önceden belirlenmiş grupları taşımazlar. Dolayısıyla engelli taşınacağı hallerde engelli uyumlu araç kullanılması düşünülemez. Rasgele yerlerde indirme-bindirme yapılması gerekebilir. Gerek otobüslerin gerek alışveriş merkezi hastane, otel gibi yerlerin ücretsiz müşteri servisleri her ihtimale hazırlıklı olmak üzer engelli uyumlu olmalıdır. En azından talep edilmesi halinde uygun araç tahsis edilmelidir.

İster tarifeli ister tarifesiz taşıma olsun şehirlerarasında mola söz konusu. Aracın uyumlu olması hali dışında engellilerin mola yerlerindeki iniş-binişleri açısından dikkatli olunmalı. Şehirlerarası tarifeli taşımalar ile engelli taşıyan tarifesiz taşımalarda sadece gerekli donanıma sahip mola yerleri kullanılabilmelidir. 

Kendi personelini taşıma

Kentdışında B3, D3 belgeleriyle kentiçinde ise özel izinlerle kurumun kendi personelini taşıması söz konusu. Engelli çalıştıran kurumlar gerek kendi araçlarıyla yapacağı taşımalarda gerekse ticari taşıtlara bunu yaptırmaları halinde engellileri dikkate almalı. Keza engellilerin bulunduğu öğrenci gruplarına okullarca verilecek taşıma hizmetlerinde bu durum dikkate alınmalı.

Öğrenci ve personel servis taşımaları ile grup taşımalarında istenildiğinde uygun araç bulunabilmesi önemlidir. Bunun olabilmesi için çok sayıda araç işleten kurumlarda belirli sayıda aracın engelli uyumu zorunluluğu getirilmesi gerekebilir. Bunun ötesinde engelli uyumlu araç alımının teşviki yerinde olur. ■