İşte, halk otobüsü tanımı…

Halk otobüsü işletmecilerinin bir tanım isteği var. Nedenini anlamasam da bu konu üzerinde durmak ihtiyacı hissediyorum. Öncelikle belirteyim ki; tanımını istedikleri şey, halk otobüsü mü, halk otobüsçüsü mü yoksa halk otobüsü işletmecisi mi, onu dahi bilmiyorum… Tanımın yer almasını istedikleri yer, karayolları trafik mevzuatı. Burada otobüsçü veya otobüs işletmecisi tanımları olmadığı için ben konuyu, halk otobüsü olarak değerlendireceğim.

Tanım nedir?

Tanımın sözlük anlamı, “Bir kavramın niteliklerini eksiksiz olarak belirtme, açıklama” olarak veriliyor. Eşdeğer kelime ise tarif. Ben de tanımı; “bir kavramın hiçbir şekilde benzerleriyle karıştırılmayacak biçimde anlaşılmasını sağlayan ifade” şeklinde tanımlıyorum. Şimdi gelelim taşıt tanımlarına… 

Otobüs tanımları…

Trafik Yönetmeliğinde araçlara ilişkin tanımlar ve araç sınıfları adlı iki ilgili bölüm var. Araç sınıflarında en az dört tekerlekli yolcu taşıtları M sınıfı olarak belirtiliyor. Bunlardan sürücü dahil en fazla 9 oturma yeri olanlar M1 sınıfı; en az 9’dan fazla yeri olup ağırlığı 5 tonu geçmeyenler M2 sınıfı; bunlardan 5 tonu geçenler de M3 sınıfı oluyor. Bu, Avrupa’nın da kullandığı sınıflama…

Araçlara ilişkin tanımlarda yolcu taşıtı olarak otomobil, minibüs ve otobüs var idi. Önceden en fazla 8 koltuklu olabilen otomobil, yapılan tanım değişikliğiyle 9 koltuklu hale getirildi. Kısacası M1’e karşılık geliyor. Önceden ayrı ayrı tanımları olan minibüs ve otobüs şimdi otobüs tanımında birleştirildi. Minibüs artık bir otobüs çeşidi… 

KTY’deki tanımlar…

Karayolları Trafik Yönetmeliğindeki otobüs tanımı da yukarıdaki şekilde yenilendi. Bunun içinde 10-17 koltuklu küçük otobüs (minibüs) ve 17’den fazla koltuklu büyük otobüs tanımları var. Otomobil tanımı da yukarıdaki gibi… 

Diğer ayrımlar

Taşıma Yönetmeliğinde, tanım olarak bulunmamakla birlikte, bir ayrım daha var: 25 koltuk ve üzeri otobüsler şehirlerarası taşımalarda kullanılabiliyor. Diğer taşımalarda ise böyle bir sınırlama yok. 

Bunlar dışında otobüslerin seferlerinin durumuna göre tarifeli ve tarifesiz ayrımı söz konusu. Bir başka ayrım, çalıştıkları yere göre kentiçi ve kentdışı şeklinde yapılabilir. Otobüs ve diğer taşıtlar mülkiyetlerine göre özel (kişilere ait) ve resmi (devlete ait) şeklinde ayrılabilir. Yine otobüs ve diğer taşıtlar kullanım amaçlarına göre ticari (para kazandıran, gelir getiren) ve özeli (hususi) şeklinde gruplandırılabilir. 

Ayrımların dahası var…

Yine otobüslerin faydalanma şekline göre herkesin tek tek faydalanabildiği bireysel kullanımlı ve önceden yapılan sözleşme kapsamındaki kişilerin kullanabildiği grup kullanımlı şeklinde ayrımı da mümkün. Bunu genel kullanım veya özel kullanım şeklinde de ifade edebiliriz. Grup veya özel kullanım kapsamında servis araçları ile turizm araçları belirtilebilir. 

Bir başka ayrım ise otobüslerin hat veya güzergahlarının sabit (belirli) veya serbest (değişken) olması şeklinde yapılabilir. 

Tanım üretmek

Karayolları Trafik Yönetmeliğinde okul (öğrenci) ve personel servis araçlarıyla bunların tamamını kapsayan umum servis aracı tanımları var. Hepsi bu kadar! Örneğin, belediye otobüsü tanımı yok. Ticari otomobillerdeyse taksi ve taksi dolmuş tanımları bulunuyor. Bunlardan ve yukarıdaki açıklamalardan hareketle, diğerleri için tanımlar üretilebilir. 

Belediye otobüsü…

Yukarıdaki ayrımlardan hangisi belediye otobüsü anlayışımıza uyuyor? İşte cevaplar: Resmi olması, ticari amaçlı olması, kentiçi olması, tarifeli olması, herkese hizmet vermesi, bireysel kullanıma açık olması… Buna göre, bu özelliklerdeki otobüse belediye denmesi şeklinde tanım yapılabilir. 

Halk otobüsüne gelince…

Halk otobüsü, benim bildiğim kadarıyla belediye otobüsünün özel mülkiyetlisidir; başka da bir şey değildir. İşte size halk otobüsü tanımı. İster beğenin, ister beğenmeyin! 

Yanlış beklentiler…

Bazıları; tanım kelimesinin anlamını bilmeksizin veya düşünmeksizin bazı beklentilerinin tanım ile karşılanacağını düşünüyor; bu yanlış. Bunu örneklerle biraz açıklayalım. Bir mevzuat için elma tanımı yapacaksınız… Bu mevzuatta da farz edelim ki sadece kırmızı elmanın kullanımına izin vereceksiniz. Burada elmanın diğer özelliklerini belirtip ”… kırmızı meyvedir” diyemezsiniz. Diğer renkteki elmaları, belirli neden ve amaçlarla yasaklayabilirsiniz, ama onların elma sayılmasını engelleyemezsiniz. Bu nedenle tanımda renk belirtmeksizin elmayı tanımlayacak, kırmızı dışındaki elmaların yenemeyeceğine ilişkin kuralı mevzuatın içinde; kurallar ve elmalarda aranacak özellikler gibi bölümlerde belirteceksiniz. Bu nedenle hiçbir tanımda “bu mevzuatta belirtilen niteliklere sahip” gibi ifadeler kullanamazsınız. Zira bu niteliklere sahip olmayanlar da tanımlanan kavram içerisine girerler. 

Halk otobüsçüsünün beklentisi

Halk otobüsçüsü, kendilerinin haklarını netleştirmek, sabitleştirmek, kalıcılaştırmak gibi amaçlar taşıyabilir. Bunların doğruluğu veya yanlışlığı ayrı bir konu… Ama bunları tanım ile yapamazsınız. Örneğin, tanım ile şu andaki haklarınızı genişletemezsiniz. İleride tartışmalı bir durumda “ama tanım böyle” şeklinde savunma ile hak yaratamazsınız. Bu hakların belirleneceği yer, sizin belediye ile yaptığınız sözleşmedir. Bunu değiştiremediğinizde tanım ile hak yaratmak mümkün değildir. Örnek arayanlar taksi, taksi dolmuş, minibüs gibi tanımlar için de bu hakların olup olmadığına bakabilirler. 

Türkiye, İstanbul değil!

Hemen her türlü faaliyet mensupları İstanbul’daki uygulamayı tüm Türkiye’ye geçerli kılmak anlayışındadır. Şüphesiz ki bu doğru değildir. Bu kapsamda halk otobüsü de her yerde farklıdır, hatta bazı yerlerde yoktur. Neredeki halk otobüsçülüğünü esas alıp mevzuat yapacaksınız?

Son günlerde halk otobüsü dışında tanımlarla çözüm arama gayretleri var. Otobüs kaptanı tanımı gibi. Tanımlardan çözüm bekleyenler, bu yazıyı mutlaka dikkate almalıdırlar. ■