13.07.2017, 12:25

Kentsel Ulaştırma Değerlendirmeleri -2-

Kentlerin Kısmi Analizleri ve Ulaştırma Ağları

Bir kent; nüfus, arazi kullanımı ve ulaştırma ağı gibi oldukça karmaşık alt sistemlere sahiptir. Politika yapıcı ya da kent plancısı bir kentte çeşitli plan ya da projeler yürütmek istediğinde, söz konusu alt sistemler arasındaki uyumu dikkate almak durumundadır. Mevcut durumun hem mikro ve hem de makro ölçekte birlikte değerlendirilmesi zor bir iş olup, bugüne kadar bu nevi niceliksel analizlerde etkin bir yöntem bulunamamıştır. Söz konusu işin çoğu ampirik olarak yapılmaktadır. Bir kentteki ulaştırma ağı ve diğer alt sistemler; düzensizlik, sabit ölçek büyüklüğü ve kendine benzerlik gibi kısmi analiz karakteristiklerini göstermektedir. Ayrıca kısmi analiz, değerlendirme ve sunumda etkin bir araç olma yolundadır. Bununla beraber bir kentte kısmi analizin yürütülebilmesi, büyük oranda veri çokluğuna ve bilgisayar gücüne bağlı olup son on yıllarda modern bilgisayar teknolojilerinde kaydedilen gelişme ile kısmi analiz oldukça hızlandırılmış bir hal almaya başlamıştır. Kentler ve ulaştırma ağları; lineer olmayan yapıları ve organik gelişimleri nedeniyle birçok tarafın ilgisini çekmekte ve sınanmaktadır. Bazı araştırmacılar kısmi özellikleri kent gelişimi için kullanmışlardır. Kimileri ise daha büyük bir yersel ölçeğe odaklanmış olup kentsel sistemler ve insan yerleşimlerinin bileşenlerinin kısmi çözümlemeli yapısı üzerine incelemelerde bulunmuşlardır. Kentin mevcut alt sistemleri söz konusu olduğunda; arazi kullanım ögeleri, nüfus dağılımı ya da ulaştırma ağları gibi çeşitli araştırmalar belli bir olgunluğa ulaşmış durumdadır. Kentsel ulaştırma ağlarının kısmi analizi, iki gruba ayrılmış olup bunlar, karayolu sistemlerinin düzenliliği ve kendine benzerliğini ortaya koymayı amaçlamakta olanlar ile kentlerin özellikleri ve işlevleriyle ulaştırma ağlarının kısmi analiz özelliklerine bağlı olarak adım adım ilerleyenler olarak değerlendirilmektedir. Mevcut durum çalışmaları ikinci gruptakilerin mantığını takip etmekte ve insan yerleşimlerinde karayolu sistemlerinin kısmi çözümleme özelliklerini tanımlamaktan öteye geçmektedir.

Kenti tamamıyla bir bütün olarak değerlendiren ya da kentte ayrık kısmi analizler yürüten çalışmalara kıyasla bu tarz çalışmalar, yersel bir görüş açısından bir kentin karayolu ağının değerlendirilmesinde, yeni bir dağılımlı sürekli kısmi analiz geliştirmeye çalışmaktadır. Bu çerçevede de uygulama esnasından teoriden ve metodolojiden çıkartılanlar ele alınmaktadır. Takibinde de bu bağlamda bir mevcut durum değerlendirmesi yapılmaktadır.

Kentlerin karmaşıklığı; politika yapımı ve kent planlamasını oldukça zorlaştırmaktadır. Kentler uzun yıllardan bu yana inşa edilmeye devam etmektedir. Çoğu politika yapıcılar ve kent plancılar; kentler üzerinde çok sayıda proje yürütmektedirler. Aynı zamanda yerleşimler ve doğa da kenti zaman içerisinde değiştirmektedir. Bu özelleşmiş hiyerarşik alt sistemlerle karşılaşıldığında birkaç istisnai analiz dışında alınan kararların çoğu ampirik olmaktadır. Politik yapıcılar ve kent plancıların söz konusu alt sistemler arasındaki uyumu sınamaya ve hesaplamaya ihtiyaçları bulunmaktadır. Maalesef yersel analizlere dayalı mevcut yöntemler, sadece belirli bir ölçekteki çeşitli sonuçları sağlayabilmektedir. Kısmi analizlerde olduğu şekliyle makrodan mikroya bütün bir sistemi değerlendirememektedirler.

Alt sistemler arasındaki uyum…

Daha önceki araştırmalar kentler ile bir kentteki ayrık analizler arasında çeşitli analizler yapmıştır. Farklı kısmi çözümleme ölçümleri, izole edilmiş coğrafi bilgi ile karşılaştırılmıştır. Bu analizler plancılar için oldukça kapalıdır. Kent plancıları bütün bir kentin mevcut durumu ve eğilimlerini ortaya çıkartabilmekte fakat bazen plancılar kentin hangi kısmının değişmesi gerektiğini de bilmekte isterler. Bu kapsamdaki araştırmalar bir kenti ifade edebilmek için sürekli uzayı kullanmayı amaçlamaktadır. Kısmi analizler bütün bir uzay boyunca sürekli olarak uygulanmakta ve coğrafi bilgi ile bağlantılı olmaktadır. Bunu takiben politika yapıcılar ve kent plancılar kısmi çözümleme dağılımlarını net bir şekilde görebilmekte ve öngörülebilir bir şekilde farklı alanlara bölmektedir. Sonuçlar aynı zamanda bir kentin diğer alt sistemleriyle de karşılaştırılabilir olmaktadır. Coğrafi bilgi ile bütün verilerin toplanmasıyla, alt sistemler arasındaki uyum görsel olarak da değerlendirilebilir. Bu hedeflerin yakalanması için, kısmi analizlerde geleneksel yöntemlerin yeniden tasarımı gerekmektedir.

Kısmi analizin uygulanmasından önce veri girişi gibi, pratikte iki ana veri türü olup bunlar ızgara haritaları ve coğrafi bilgi sistemleri (CBS) haritalarıdır. Izgara haritaları (raster harita) hakkında konuşulacak olursa, dijitalleştirilmiş (sayısallaştırılmış) uydu haritaları oldukları söylenebilir. Bu haritalar yerküredeki her şeyi içermekte fakat görüntü işlemine kadar doğrudan kullanılamamaktadır. İlk olarak; haritaları doldurmak için bir tek renkli (monokolor) kullanılmakta olup ardından araçlar, ağaçlar gibi kullanılmayan nesneler uzaklaştırılır, üçüncü olarak da bütün nesnelerdeki uç noktalar bulunur, son olarak ise farklı kategorilerdeki bu uç noktalar sınıflandırılır. Izgara haritası bir görüntü çözücüye sahiptir, bu yollar bir kısmi analizin tamamına tesir ettirilir. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS)  haritaları ideal girdilerdir çünkü bağımsız vektörlerin çözümünden teşekkül etmektedirler. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS)  haritaları ızgara haritalardan ortaya çıkmış olmasına karşın, kullanıcıların çözümleyiciye dikkat etmeleri gereken bir nokta bulunmamaktadır. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS)  haritaları zengin özellikler ve kullanıcı dostu ara yüzler sunmakta olup böylelikle kısmi analizin kolaylıkla işletimi söz konusu olmaktadır.

Coğrafi bilgi sistemleri

Bu tarz çalışmalarda, ilk olarak bir karayolu ağı ızgara haritası üzerinde Coğrafi bilgi sistemleri (CBS)  haritaları bazlı olarak yapılandırılır. Karayollarının sisteme aktarımındaki en önemli nokta hassasiyettir. Bu; yol aktarım adımlarının olabildiğince küçük düzenlenmesi gerekliliği anlamına gelmektedir. Aynı zamanda her bir yolun genişliğinin de hassasiyetle aktarılması gerekmektedir. Izgara haritada her bir yolu genişliği hassasiyetle ölçülememektedir böylelikle gerçek arazi verileri çalışma kapsamında kullanılabilmektedir. Aşağıda Şekil 4’te genişlik ölçüsüz karayolu ağı (solda) ve genişlik ölçülü karayolu ağı (sağda) gösterilmektedir.


Şekil 4. Her Bir Yolda Gerçek Genişlik Kullanımı

Coğrafi bilgi sistemleri (CBS)  haritalarında görüntülenen bir kentteki alt sistemler, lineer (doğrusal) özelliktedir. Lineer özelliklere sahip üç tür analiz yöntemi bulunmaktadır: çizgi yürütme yöntemi, uzunluk-alan bağıntısı yöntemi, kutu-sayım yöntemi. Çizgi yürütme yöntemi; farklı adım uzunluklarıyla bir başlangıç noktasından hareketle bir nesne boyunca lineer bir özelliği ölçmektedir. Uzunluk-alan bağıntısı yöntemi bir nesnede bir merkez nokta kabulüyle nesnenin uzunluğu ve kapladığı alan arasında bir bağıntı ortaya çıkarmaktadır. Bu iki yöntem; sürekli olmayan, katı hiyerarşik ve bütünüyle kendine benzer yapıdaki modern kentlerde pratik olmaktan uzaktır. Bir kentteki karmaşık alt sistemler bir kısmi çözümleme karakteristiği olarak istatistiki kendine benzerlik göstermektedir. Bu gibi durumlar için kutu-sayım yöntemi geliştirilmiştir. Bu yöntemde ilk olarak bir ağ oluşturularak çalışma alanı çevrelenir ve ardından nesnelerle örtüşen kutular sayılır. Bu durum Şekil 5’te gösterilmiştir. Bu adım sonlu sayıda tekrarlanır, logaritmik grafikte ağ hücrelerinin genişliği belirlenir.

Konvansiyonel kutu-sayım yöntemi bütün bir kentin kısmi ölçülendirmesini hesaplarken bu tarz çalışmalarda ise kentin sürekli uzayında kısmi ölçülendirme dağılımının hesaplanması için mevcut algoritma yenilenmiştir. Burada üç ana adım söz konusudur:

·       Çalışma alanının belirli bir bölümünü ihtiva etmesi içi bir ağ oluşturulmaktadır

·       Bu alanın kısmi ölçülerinin alınması için konvansiyonel kutu sayımı yapılır ve bu alanın merkez noktasına kaydedilir

·       Ağ küçük bir miktar mesafe hareket ettirilir ve bütün alan kapsanana kadar ikinci adım icra edilir.

Şekil 5’in sağ parçası prosesi göstermektedir. Bu algoritma çalıştırılmadan önce dört parametrenin tesisi gereklidir: ağ boyutu, başlangıç ızgarası boyutu, son ızgara boyutu ve hareket adımı. Bu parametreler sonuçların hassasiyetini ve hesaplama süresini derinden etkilemektedir. Bu, oldukça yoğun bir hesaplama sürecidir. Küçük değişimlerle daha hassas veriler edinilebilir fakat hesaplanma zamanındaki artış katlanarak (geometrik olarak) gerçekleşmektedir. Bu nokta her zaman sonuçların hassasiyeti ve hesaplanma süresi arasında bir açmazı teşkil etmektedir. Bu tarz çalışmalarda bu nokta ile ilgili bir denge noktası bulunmaya çalışılmaktadır. Hesaplama yüksek sonlu bilgisayarlarda dahi halen saatler almaktadır, fakat alınan sonuçların iyilik derecesi nedeniyle bu tolore edilebilir bir durumdadır.

Ulaştırma ağının gelişmişliği…

  
Şekil 5. Konvansiyonel Kutu Sayım Yöntemi (solda) ve Yenilenmiş Olanı (sağda)

Konvansiyonel yöntemin yerine niye söz konusu modelin önerildiği de önemli bir husustur. Bunun nedeni, konvansiyonel yöntem kısmi çözümleme ölçekleri ile coğrafi bilgi arasındaki bağıntıyı ortaya çıkaramamaktadır. Doğadaki sistem üniform bir yersel dağılımda olmayabilir. Konvansiyonel yöntem sadece bütün kısmi ölçeklendirmeyi yapmaktadır. Önerilen yöntem ise coğrafi bilgiye dayalı olarak kısmi ölçeklendirmeyi sunabilmektedir. Önerilen yöntem konvansiyonel yöntemi ikili ölçülendirmeyi yükseltmekte ve bir sistemle ilgili daha fazla bilgi sağlamaktadır.

Bir kentin sürekli uzayında kısmi analizin uygulanmasından sonra, kısmi ölçekler arasında bir enterpolasyon (ara değer hesabı) yapılmalıdır. Ardından farklı kısmi ölçeklere göre farklı renkler alan bir renklendirilmiş harita oluşturulabilmektedir. Yüksek kısmi ölçüler, bu alandaki ulaştırma ağının yeterli gelişmişlikte olduğu anlamına gelirken, düşük kısmi ölçülerse bu gelişmişliğin yetersiz olduğunu göstermektedir. İnsan yerleşimi gibi diğer alt sistemlerle kısmi ölçek dağılımı kıyası yapıldığında, ilaveten bazı ilginç sonuçlar daha ortaya çıkabilmektedir. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) platformunun gücüyle, coğrafi bilgiyle ilgili bütün bu sonuçlar plancıya görsel olarak sunulabilir. Politika yapıcı ve kent plancı farklı alanlarda durum tespiti yapabilmekte ve uyum için yüksek kısmi ölçüleri düşürmek ya da düşük kısmi ölçüleri yükseltmekle ilgili çeşitli kaynakların transferini dikkate alıp değerlendirmektedirler.

Hepinize sağlıklı huzurlu mutlu ve başarılı günler dilerim.

Yorumlar (0)
banner117
5
kısa süreli hafif yoğunluklu yağmur
banner153
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 30 77
2. Fenerbahçe 30 72
3. Beşiktaş 31 52
4. Samsunspor 31 51
5. Eyüpspor 31 50
6. Başakşehir 30 48
7. Trabzonspor 30 42
8. Gaziantep FK 30 42
9. Kasımpaşa 31 42
10. Göztepe 30 40
11. Konyaspor 31 40
12. Antalyaspor 30 40
13. Kayserispor 30 37
14. Rizespor 30 37
15. Bodrum FK 31 34
16. Alanyaspor 30 34
17. Sivasspor 31 31
18. Hatayspor 31 19
19. A.Demirspor 30 -2
Takımlar O P
1. Kocaelispor 35 69
2. Karagümrük 35 60
3. Gençlerbirliği 35 59
4. Erzurumspor 35 58
5. Bandırmaspor 35 57
6. İstanbulspor 35 55
7. Amed Sportif 35 54
8. Iğdır FK 35 52
9. Esenler Erokspor 35 52
10. Boluspor 35 52
11. Keçiörengücü 35 51
12. Ahlatçı Çorum FK 35 51
13. Ümraniye 35 50
14. Pendikspor 35 45
15. Sakaryaspor 35 45
16. Manisa FK 35 41
17. Şanlıurfaspor 35 40
18. Ankaragücü 35 39
19. Adanaspor 35 30
20. Yeni Malatyaspor 35 -21
Takımlar O P
1. Liverpool 33 79
2. Arsenal 34 67
3. M.City 34 61
4. Nottingham Forest 33 60
5. Newcastle 33 59
6. Chelsea 33 57
7. Aston Villa 34 57
8. Bournemouth 33 49
9. Fulham 33 48
10. Brighton 33 48
11. Brentford 33 46
12. Crystal Palace 34 45
13. Everton 33 38
14. M. United 33 38
15. Wolves 33 38
16. Tottenham 33 37
17. West Ham United 33 36
18. Ipswich Town 33 21
19. Leicester City 33 18
20. Southampton 33 11
Takımlar O P
1. Barcelona 33 76
2. Real Madrid 33 72
3. Atletico Madrid 33 66
4. Athletic Bilbao 33 60
5. Real Betis 33 54
6. Villarreal 32 52
7. Celta Vigo 33 46
8. Osasuna 33 44
9. Mallorca 33 44
10. Real Sociedad 33 42
11. Rayo Vallecano 33 41
12. Getafe 33 39
13. Espanyol 32 39
14. Valencia 33 39
15. Sevilla 33 37
16. Girona 33 35
17. Deportivo Alaves 33 34
18. Las Palmas 33 32
19. Leganes 33 30
20. Real Valladolid 33 16