Küçük iller ve iliçi taşımalar

Doğru kavramların kullanılması yazılı ve sözlü iletişimde büyük kolaylık sağlar ve yanlış anlaşılmaları önler. Bu bakımdan mevzuatın çok daha büyük hassasiyetle hazırlanması gerekir. Engelli erişimine ilişkin mevzuatta kentiçi taşımalara şehirlerarası taşımalar da eklenince tümünün kapsandığı zannediliyor, ama öyle olmuyor. Biraz geniş ve genel bakalım.

İdari bölünme

Ülkemizde köy, bucak (nahiye), ilçe (kaza) ve il (vilayet) şeklinde bir idari bölümlenme kabul edilmiştir. Bucak, ilçe ve illerin birer merkezleri ve kapsama alanları belirlenmiştir. Nerelerin bucak, ilçe veya il merkezi sayılacağı hangi yerleşim noktasının, hangi merkezin kapsama alanında bulunacağı özel mevzuat ile belirtilmiştir. Ama bunun nüfus veya toprak bütünlüğüne göre olması gibi bir hal söz konusu değildir. Önceden 67 olan il sayısı, TBMM kararlarıyla yapılan 14 eklemeyle 81’e çıkarılmış ve sınırlar buna göre yeniden belirlenmiştir. Bazen sadece sınırın değiştirildiği düzenlemeler de olmuştur. Artık bucak yapılanması terk ediliyor.

Büyüklüğe göre yerler

İdari bölünme yanında bir de nüfus büyüklüğüne göre köy, kasaba ve şehir şeklinde ayrımdan söz edilebilir. Ancak nerenin köy, kasaba veya şehir sayılacağına ilişkin bir karar gerekmediği gibi belirli bir nüfus büyüklüğü de ifade edilemez. Kasaba veya şehir olma bir kabuldür denilebilir. İl ve ilçelerin kapsama alanı varken şehir veya kasabaların merkezden ayrı bir kapsama alanları yoktur. Yine kasaba veya şehir olma ile ilçe veya il merkezi olma arasında bir bağ da yoktur. Şehir büyüklüğünde olduğu halde il merkezi olmayan Bandırma, Ayvalık, Edremit, Bodrum, Fethiye, Alanya gibi yerler bulunurken şehir sayılamayacak il merkezlerimiz vardır. Bazı ilçe merkezleri bağlı oldukları il merkezinden daha büyüktürler. Bu arada büyük yerleşim merkezlerinin mahalle adı verilen birimleri olduğunu da belirtelim. 

Belde ve belediyeler…

Bir yerin kasaba veya şehir olması için bir nüfus kriteri yok, ama belediye kurulabilmesi için var. Böyle olunca da belediye kurulabilecek yerin en azından kasaba sayılması gerekiyor. İlçe merkezlerinin ise kasaba sayılmasalar bile kanunen belediyeleri oluyor. Belediyesi olan tüm yerlere ‘belde’ denmesi gerekiyor. Ama belediyesi olan yer ilçe veya il merkeziyse burası ‘belde’ sayılmıyor. İlçe veya il merkezi olmaksızın belediyesi bulunan yerlere belde denmesi durumu doğuyor. Yani ilçe olmayan kasaba gibi… 

İl ve ilçelerin bir kapsama alanı bulunmakla birlikte bunların merkezinde veya bir beldede kurulacak belediyenin merkez dışındaki yerleşim birimlerini kapsaması söz konusu değil. Yani bir ilçe merkezinin belediyesi ilçenin tümünün belediyesi değil. 

Büyükşehir…

Bir kasaba veya şehre ‘büyük’ demek için bir kriter yok. Bazı şehirler için, nüfusa bakılmaksızın ‘büyük’ demek mümkün, ama belediye hizmetleri için tanımlanan ‘büyükşehir’ farklı. Önce nüfusu 750 binden fazla olan şehirlere büyükşehir denmesi gibi bir düzenleme vardı. Bu anlamda burası gerçek bir ‘büyükşehir’ idi. Tabii, bu büyüklükteki bir şehir zaten il merkezi olur. Buralara ayrı bir belediye düzeni getirildi. Zamanla buna ilişkin kriterler değişti. Önce İstanbul ve Kocaeli’de Şile, Silivri, Kandıra gibi şehre bitişik olmayan ana yerleşim merkeziyle bütünleşiklik göstermeyen yerler büyükşehir belediyesi içine alınıp ‘tek şehir’ olma anlayışı terk edildi. Daha sonra da büyükşehir belediyesi olabilmek için şehrin değil ilin nüfusunun 750 bin olmasına geçildi. Artık bu şekilde oluşan belediyeye ‘büyükşehir belediyesi’ yerine ‘büyükil belediyesi’ demek gerekiyor. Şu anda ülkemiz büyükşehir sayılan 30 büyükil ve sayılmayan 51 küçükil şeklinde ayrılıyor. Muğla ve Balıkesir illerini büyükşehir yapmak, bunlar kapsamındaki Bandırma, Edremit, Ayvalık, Fethiye, Bodrum gibi merkezden çok uzak büyük yerlerin şehir kimliğini ortadan kaldırmaz. Muğla merkezini de büyük bir şehir yapmaz.

Şehirlerarası…

Bana göre Bodrum ve Fethiye en azından şu anda birer şehir oldukları için aynı ilin içinde olsalar bile bunlar arası taşıma şehirlerarası taşıma olmalı, ama mevzuatın şehirlerarası taşıma tanımı farklı ilin iki noktası arasında diye yapılmış. Böyle olunca da şehirlerarası taşıma denen aslında illerarası taşıma oluyor. Zaten taşımanın şehirden şehre olması da gerekmiyor, herhangi iki nokta arasında da taşıma olabiliyor. Aynı ilin içindeki taşımalar şehirlerarası ve/veya illerarası taşıma kavramlarına girmeyince ayrı bir iliçi taşıma kategorisi doğuyor. Tabii, bu kategori şu anda İstanbul ve Kocaeli’de yok. Gelecek yıldan itibarense büyükşehir olacak 28 büyükilde de olmayacak, ama büyükşehir ve/veya büyükil olmayan 51 küçükilde iliçi kavramı ve iliçi taşıma kavramı sürecek. 

Artık şehirlerarası taşıma kavramını terk edip uluslararası-yurtiçi, illerarası-iliçi, kentdışı-kentiçi gibi kavramlara geçmemiz gerekiyor. ■