Tarifeli taşımalar yaşamalı

Taşımaların hangi yönde ne kadar değiştiğini, arttığını veya azaldığını incelemek, şüphesiz ki önemli. Eskiden değişik kurumların yayınladığı istatistikleri, çok geç de olsa elde etme imkanına sahiptik. Şimdi bu bekleme süreleri kısaldı. Özellikle de UETDS sistemi bünyesinde çok kısa süre içerisinde taşımaların gerçekleşme durumunu öğrenebiliyoruz. 

Peki, gidiş nereye?

Elimize geçen istatistiklerde taşımaların olumlu yönde değiştiğini yani büyüdüğünü hep görüyoruz. Peki, tarifeli ve tarifesiz olarak ayırdığımızda durum ne? 

Bundan 25 yıl kadar öncelerde tarifeli yolcu taşımalarının tarifesizlere göre çok büyük olduğunu hatırlıyorum. Neredeyse yüzde 75-80 düzeyinde tarifeli taşıma yüzde 20-25 düzeyinde de tarifesiz taşıma görülüyordu. Zaman içinde her ikisi de büyüdüyse de tarifesiz taşımalardaki büyüme çok daha hızlı oldu. Önce yüzde 50 yüzde 50 dengesi sağlandı. Sonra da tarifesizler öne geçti. Bugün tarifesiz taşımaların yüzde 75-80 düzeyinde, yani tarifelilerin 4 katı büyüklüğünde olduğunu görebiliyoruz. 

Son yayınlanan istatistiklerde tarifeli ve tarifesiz taşımalarda çok büyük bir atak yaşandığını görebiliyoruz. Bunun üzerinde durmak lazım. 

Turizm konusu 

Tarifesiz taşımalar deyince bunun turizm taşımalarından ibaret olduğu düşünülür. Hâlbuki turizm tanımı içine girmeyen her çeşit grup taşıması tarifesiz taşımadır. Bir de şunu belirtmek gerekir ki, tarifesiz taşımaların turizmdeki rolü yurtdışından turist getirmekten öteye turistlere yurtiçinde hizmet vermektir. Bunu da daha çok transfer ve tur şeklinde görebiliyoruz. Bir başka husus da tarifesiz taşımaların turist olarak kabul edilen yabancı yolculara değil yerli yolcuya da çok büyük hizmet verdiğini hatırlamalıyız. Keza turizmi olmayan diğer grup taşımaları da cabası. Burada karayolu tarifesiz taşımalarının diğer modlarda pek rakibi olmadığını da hatırlatalım. Yani bu taşımalar otobüsle yapılmak zorunda. 

Tarifeli taşımalar

Turizm pastasından pek fazla pay alamayan bu taşımalar sınırlı ölçüde büyüyebiliyor. Şüphesiz ki tarifeli taşımacılar da daha fazla yolcu taşımak ister, ama kısıtları var. Taşımacı için öncelik, para kazanmak yani kâr etmektir. Bunun ilk şartı gelirlerin fazla olmasıdır. Gelirler de yolcu sayısı ile taşıma fiyatının ortak etkisiyle artabilir. Serbest piyasaya tabi olan taşıma ücretleri yapay olarak arttırılamaz. Bunu kimse de beklememeli. Yolcu sayısı ise taşıma ücretine ve diğer taşıma türlerine bağlı. Havayolu ve özel otomobiller yolcu sayısını tabii ki sınırlıyor. Bu sayının artabilmesi için maliyetlerin düşürülmesi ve rekabet avantajı elde edilmesi gerekiyor. Bu da kolay değil. Özel sektörden alınan bir girdinin yapay yöntemlerle ucuzlatılması düşünülemez. “Yani otobüs alım fiyatı düşürülsün, şoför ücreti düşürülsün” denemez. Ancak devletin bu yönde destekleri ile maliyetler düşürülebilir. Bu durum taşımacıların daha başarılı iş yapmalarının önemini ortadan kaldırmaz.

Şüphesiz ki başarılı taşımacılar her zaman düşük maliyeti ve yüksek geliri daha kolay yakalayabileceklerdir. 

Destek şart 

Kimse kusura bakmasın, ama tarifeli yolcu taşımacılığı toplumsal hayat ve kişisel ihtiyaçlar açısından çok daha önemlidir. Bu yönüyle yaşatılması gerekir. Mümkün ise tüm taşımalara, mümkün olmadığında tarifeli taşımalara özel kolaylıklar getirilmelidir. 

Bunların ne olacağını söylemek yapay bir tartışma başlatabilir. Onun için bir öneride bulunmaktan kaçınıyorum. Devlet desteği dışında maliyeti düşürüp geliri arttıracak konulardan birisinin tarifeli taşımalarda zorunlu olan bilet satışındaki maliyetin düşürülmesi olduğunu belirtmeliyim. Bu konuda gerek yeni oluşumların ortaya çıkması gerekse bu hizmeti sağlayanlarla toplu pazarlık yapılması düşünülmelidir. 

İşi kolaylaştırma 

Yolcuların daha az tarifeli seyahat yapmaları veya tercihlerinde diğer taşıma türlerini seçmelerinde taşıma ücretleri kadar tarifeli taşıma sisteminden faydalanmanın zorlukları da vardır. Kolay erişilebilir olmayan terminaller ve ihtiyaca uygun olmayan indirme-bindirme noktaları yolculara para ve zaman kayıpları ile bezginlik getirebilmektedir. Üstelik bu düzen, taşımacının yolcu kayıplarının ötesinde maliyetleri arttırabilmektedir. Kısacası kalkış-varış ve indirme-bindirme düzeninin yolcu talebini arttıracak şekilde düzenlenmesi gerekir. Bunun basit örneği; çok büyükşehirlerde yolcuları genelde belediyelerin belirlediği tek terminale toplamak yerine daha çok terminalin daha düşük maliyetle yapılması ve işletilmesi olabilir. 

Son söz

Tarifeli taşımalar memnuniyet verici bir şekilde zaten büyümektedir. Bunun yanında tarifeli taşımaların gelişmesini sağlayıcı özel tedbirlere ihtiyaç vardır. Bu konuda herkes sorumluluk duymalı ve iyileştirici katkılarda bulunmalıdır. Tabii serbest piyasa sistemine aykırı veya taşıma güvenliğine zarar verecek çözümleri hiç gündeme getirmemek şarttır. 

10 Kasım 

Ülkemizin 100 yıllarca yaşayacak bağımsız bir cumhuriyet olarak var olmasında ve insan onuru ile refahına yakışır biçimde geliştirilmesinde çok büyük başarılara, arkadaşlarının da yardımıyla imza atmış büyük Atatürk’ümüzü, ölüm yıldönümünde saygı, sevgi ve minnetle anıyorum. ■