Taşıt kullanımı kolaylaşabilir

Konu taşımacılık olunca, bunun için bir taşıt gerekir. Hatta bu taşıt, taşımacılığın en önemli unsurlarından biri olur. Bu taşıt, taşınan yüke göre yük veya yolcu taşıtı olacaktır. Havacılık gibi bazı taşıma modlarında, her iki taşımanın aynı taşıtla yapılması mümkün olabiliyor. Tabii ki karayolu taşımasında bu taşıt, karayolu taşıtı olacaktır. Bir de taşınan yüke göre mutlak ayrım söz konusudur. 

Bunların ötesinde taşıtın büyüklüğü, markası, modeli, teknolojisi, konforu gibi hususlar önem taşır. Sahiplik açısından da taşımacının kendi mülkü olan özmal taşıtlar, başkasının mülkü olup sözleşmeyle çalıştırılan kiralık taşıtlar vardır. Yük taşımasında yükün cinsine göre genel, büro eşyası, kargo gibi ayrımlar oluyor. Taşımanın yapıldığı yere göre uluslararası-yurtiçi, yurtiçinde illerarası (şehirlerarası)-iliçi-şehiriçi ayrımları var. Yolcuda bunların yanı sıra tarifeli-tarifesiz taşıma (sefer) ayrımı önemli. 

Taşıt kullanımı

Yük ve yolcu taşıtlarının birbirinin yerine kullanılamayacağı belli. Peki, bunun ötesinde taşıt kapasitesi dolup yetmeyen taşımacı, kendisinin olmayan boş bir taşıtı kullanabilir mi? Keza, boş olan taşıt beklemek yerine isterse başka bir taşımacıda çalışabilir mi?

Yönetmeliğin 26’ncı maddesi, taşıtların sadece bir yetki belgesine yazılmasını zorunlu kılıyor. 30’uncu maddesi de taşımacının yetki belgesine kayıtlı olmayan taşıtların kullanımını yasaklıyor. Böyle olunca, bir taşımacı başkasının belgesindeki taşıtları özel haller dışında kullanamıyor. Bırakınız başkasının taşıtını, özellikler bakımından farklı olan diğer bir yetki belgesine kayıtlı kendi taşıtını bile kullanamıyor. 

Yolcu talebi yaz-kış, hafta içi-hafta sonu, gündüz-gece, sabah-akşam şeklinde değiştiği gibi bayram-bayram olmayan dönem şeklinde çokça değişir. Hele yaz ve uzun tatil olursa taşımacıların kendi belgelerinde kayıtlı taşıtlar yetmez.
Halbuki, bu sırada başka belgelere kayıtlı taşıtlar boş olabilir, ancak kullanılamaz. Buna bir çözüm arandı. 

Yıllar önce, Otobüsçüler Derneğinde çalışırken, bayramda, boş taşıtların kapasitesinden geçici yararlanma talebimizi ilettik. Bir genelgeyle bu imkan verildi. Buna göre uluslararası belgeye (B2) kayıtlı taşıt yurtiçi (D1) belgeli taşımada ve yurtiçi belgeye (D2) kayıtlı taşıt da uluslararası belgeli (B1) taşımada kullanılabilecekti. Keza, tarifesiz taşıma belgelerine (B2-D2) kayıtlı taşıt tarifeli taşımada (B1-D1) kullanılabilecekti. Bunun belirli kuralları vardı. Önemli olan, bir belgedeki taşıtın başka belgeli, başka tür bir taşımada kullanılabilmesiydi. 

Başlangıç sonrasında biz, her bayram talepte bulunduk ve kabul edildi. Öyle ki artık her iki bayramı kapsayan ortak bir genelge otomatik olarak yayınlanır oldu. Peki, her sene geçici genelge yerine kalıcı bir düzenleme olamaz mı? Örneğin, bu kullanım izninin 3 günden uzun (3,5 gün ve üstü) bayramlara yönelik olarak tatilin başlamasından 48 saat öncesinden tatilin bitiminden 48 saat sonrasına kadar sürekli kullanılabilmesi şeklinde… 

Bir de şunu düşünelim… Bu izinler tarifesiz taşımacıların (B2-D2) belgelerine kayıtlı taşıtların tarifeli taşımacılarca (B1-D1) kullanımı şeklinde verildi. Tersi de olamaz mı? Hatta şehirlerarası-şehiriçi belgeye kayıtlı uygun taşıtların birbirinde kullanılabilmesi de… 

Kritik soru

Bir kişinin bir belgeden birden fazla alması mümkün değil. Dolayısıyla aynı kişinin bir D1’ine kayıtlı taşıtın diğer D1’inde de kullanılabilmesi gibi bir hal olamaz. Ancak bir kişinin B1, B2, D1, D2 gibi belgelerden birer tane alması mümkün. Bu durumda, bu kişi, B2 veya D2 belgesine kayıtlı taşıtlarını B1 ve D1 belgesiyle yapacağı taşımalarda kullanabilir mi? Bilindiği üzere, bir taşıtını farklı belgelere kaydettirme ve kullanma seçeneği yok. Yönetmeliğin 30’uncu maddesi, ifade olarak bir kişinin kendi farklı belgelerine kayıtlı taşıtlarını diğer belgelerde kullanmasına imkan verme şeklinde algılamaya müsait. Ancak uygulama böyle değil. Peki, başka belgelerinde kayıtlı taşıtlarını en azından bayramda kullanabilir mi? Ne de olsa bayramda başkalarının belgelerindeki taşıtları bile kullanabiliyor. Mantıken olabilir gibi gözükse de yayınlanan genelge, bu durumu kapsar görünmüyor. Kaldı ki, öbür türlü yorumunda bile taraflar arasındaki sözleşme şartının aynı kişi halinde gerçekleşmesi mümkün olmadığından bu kullanım mümkün değil. Yönetmeliğin 26 ve 30’uncu maddelerinden gelen kısıtlar, kısmen de olsa aşılabilirken aynı kişinin farklı belgelerindeki uygun taşıtları, bayramda bile kullanamama sıkıntısı aşılmaya çalışılıyor. 

Belge birleştirme

Zaman zaman farklı belgelerin birleştirilmesi talepleri gündeme gelir. Bunun bir nedeni taşımacı olmayı zorlaştırma arzusudur. Mevcut belgelerden her hangi birinin alınmasındaki yeterlilikleri (asgari özmal koltuk kapasitesi gibi) yükselterek, yani bir belge için daha fazla asgari özmal şartı getirilmesini talep ederek pazara girişi engelleyerek rekabeti sınırlandırma arzusunda başarılı olamayanlar, aynı arzuyu belge birleştirerek gerçekleştirmeyi düşünebilirler. Birleştirilen belgelerin artık tek tek alınamayacak olması, yeni belge için de daha fazla asgari özmal şartının getirilecek olması sektöre girişi azaltabilir. Serbest piyasa ekonomisinde böyle bir anlayış olamaz. Bir kişinin taşıma yapmasını daha az özmal yeterli ise, yani mali yeterlilik daha az özmalla sağlanıyorsa, özmal artışını savunmak mümkün değildir. 

Belge birleştirmenin ikinci gerekçesi, aynı taşıtın birleştirilen farklı türdeki tüm taşımalarda kullanılabilmesidir. Bu, haklı bir taleptir de, bunun için belgelerin birleştirilmesi tek seçenek midir? Başkalarının belgelerindeki taşıtlar dahi, en azından bayram dönemlerinde, kendi farklı taşımalarındaki taşıtlar belgeler birleştirildiğinde kullanılabiliyorsa, aynı kişinin mevcut farklı belgelerine kayıtlı taşıtların kullanım yasağı niye kaldırılmasın? 

Düşünüyorum ki, 30’uncu maddedeki kullanım kısıtı, başkalarının belgelerindeki taşıtlar için ifade edilmek istendi, ancak farklı anlaşıldı. Bunu aynı kişinin özellikleri uygun taşıtlarının kullanımına imkan verecek şekilde iyileştirmek gerekir. Bir de bu kullanım için aynı kişinin taşıtlarının farklı belgelere yazılması gerekeceği, bunun için 26’ncı maddenin değişmesi ve bunun da sorunlara yol açacağı düşünülmüş olabilir. Aynı özmalın farklı belgelere yazılıp bunlar için asgari özmal oluşturması, farklı belgelere yazılan aynı özmal için farklı sözleşmeli taşıtların yazılması gibi korkular yaşanmış olabilir. Bu endişeleri giderecek çözümler vardır. En iyisi de tek belgeye yazılım şartını koruyup aynı kişinin farklı belgeli taşımalarına imkan verecek şekilde 30’uncu maddenin iyileştirilmesidir. Taşıtın kullanılabileceği belgeler taşıt kartına işlenmelidir. Böylece gereksiz belge birleştirme talepleri de ortadan kalkacaktır. ■