01.02.2016, 15:13

Terminal anlayışında reform şart

Şehirlerarası yolcu taşımacıları terminal sorunlarına çözüm bekliyor.

Tarifeli karayolu yolcu taşımacılarının gündeminden hiç düşmeyen konulardan birisi de terminaldir. Terminaller konusu çıkış veya park ücretleri, yazıhane kiraları, ortak giderler, alınan hizmetler, terminalin yeri veya büyüklüğünün uygunluğu, çevredeki trafik durumu gibi pek çok şekilde karşımıza çıkar. Yeni yapılacaklarda en çok yeri ve büyüklüğü tartışılırken mevcutlarda ücretler öne çıkar. Öyle ki ücretle ilgili şikayetleri çözmek için zaman zaman tavan ücret belirlenir. Ancak bu dahi sorunları çözmeye yetmez, çünkü bazen buna dahi uyulmaz. Bu önemli konu üzerinde biraz geniş biçimde duralım… Tabii, öncelik karayolu mevzuatı.

Taşıma Kanunu

Terminal konusu Karayolu Taşıma Kanununun iki maddesinde geçmektedir. Birincisi; 32’nci madde olup özü, kalkış-varışların buradan yapılması zorunluluğudur. 34’üncü maddedeyse terminal hizmetlerinde öngörülecek hususların Yönetmelik (KTY) ile düzenleneceği belirtilmektedir. 

Taşıma Yönetmeliği

Karayolu Taşıma Yönetmeliğinde terminal konusu değişik maddelerde işlenmektedir. Bunlardan ilki 5’inci madde olup Kanunda olmadığı halde, terminalleri yetki belgesi zorunluluğu kapsamına almaktadır. Terminal yetki belgeleri madde 6’da, şartları ise madde 13’te yer almaktadır. (Bu şartları sağlamayan yerler de 61’inci maddeye göre terminal amaçlı kullanılmaktadır.)
Yönetmeliğin 32’nci maddesi terminal işletilmesini, 33’üncü maddesi de terminallerde aranan özellikleri belirtmektedir. (Bunlar özde olumlu, ancak nüfus büyüklüğüne göre değişebilecek ve yerel idareye bırakılabilecek hususlardır.)
Yönetmeliğin 60, 61 ve 62’nci maddeleri terminal kullanım zorunluluğu ve indirme-bindirmelere ilişkindir. 
Terminal işletmecilerinin yükümlülükleri 63’üncü, alınacak ücretler ise 64’üncü maddede belirli esaslara bağlanmıştır. (Yine özde olumlu, ancak uygulanabilirliği sınırlıdır. Tavan ücrete rağmen bunlara uyulmaması halinde pek de bir yaptırım bulunmamaktadır.)

Kullanım zorunluluğu

Kalkış-varışların terminallerden yapılması 2003 yılında çıkarılan Karayolu Taşıma Kanununun 32’nci maddesinde yer almaktadır. Aynı husus, Yönetmeliğin 60’ıncı maddesinde tekrarlanmaktadır. Buna göre neredeyse tüm indirme-bindirmeler terminallerde yapılacaktır. Tek istisnası 60.5’teki belediyelerin kendi bölgelerinde göstereceği indirme-bindirme yerleridir. Böyle bir zorunlulukta isabet var mıdır? 

Trafik düzeni

Terminal kullanım zorunluluğuna ilişkin iki gerekçe akla gelmektedir. Birincisi, trafik düzenidir. Öncelikle belirtelim ki böyle bir ihtiyaç belediye alanlarında, özellikle de yoğun trafik bulunan büyükşehirlerde gündeme gelebilir. Karayolları Trafik Kanununa göre trafik komisyonları Büyükşehir Belediye Kanununa göre de UKOME’ler, ihtiyaç olan yerlerde, bu konularda karar almaya zaten yetkili olup peşinen her yerde geçerli bir kural koymaya gerek yoktur.

Taşıma güvenliği

Terminal kullanımı, denetime imkan vererek taşıma güvenliğini arttırabilir. Çok önceki dönemlerde terminal kullanım zorunluluğuna tabi tarifeli taşımalar yüzde 80’lerin üzerindeyken terminal kullanımına tabi olmayan turizm taşımaları epey azdı. Dolayısıyla bunların terminal dışı olmalarıyla göze alınan denetimsizlik ve güvenlik kaybı az idi. Bugün ise taşımaların yüzde 80’i aşan kısmı turizm taşıması olup bunlar güvenlik amaçlı terminal denetiminin dışındadır. Bu denetim az sayıdaki tarifeli taşımada söz konusudur. Öyleyse yapılacak iş, terminal dışı yol denetimleriyle taşıma güvenliğinin arttırılmasıdır. Bu düşünce tarifeli taşımalar için de geçerli olmalıdır. Bunun bir başka alternatifi, bir zamanlar İran’da var olan bugün sürüp sürmediğini bilmediğim tarifeli/tarifesiz tüm seferlerin terminalden yapılmasıdır. Taşıma güvenliğine hizmet edecek bu çözüm kabul edilebilir mi? eğer edilemezse bu düşünce tarifeli taşımaları da kapsamalıdır. 

Terminal işletmeciliği

KTY’nin 32’nci maddesi; taşımacılar dahil, özel girişimcilerin terminal işletmesine izin vermektedir. Peki, işletilecek terminal nereden bulunacaktır? Özel girişimciler terminal yapabilir mi? 
Belediye Kanununun 15 j maddesi otobüs terminallerinin, Büyükşehir Kanununun 7 l maddesi yolcu terminallerinin yapılması, yaptırılması, işletilmesi, işlettirilmesi veya izin/ruhsat verilmesi hususlarını kapsamaktadır. Büyükşehir Kanunundaki 7’nci madde yetki ve sorumluluklara ilişkindir. Belediye Kanunundaki 15’inci madde ise belediyelerin yetki ve imtiyazlarına ilişkindir. Görev ve sorumluluklar ise 14’üncü maddede ayrıca yer almaktadır. Dolayısıyla terminale ilişkin husus, en azından büyükşehir olmayan belediyelerde bir yetki veya imtiyazdır. Büyükşehir Kanununda ise 10’uncu madde büyükşehir belediyelerinin diğer belediyelerdeki yetki ve imtiyazlara sahip olduğunu belirtmektedir. Dolayısıyla terminal konusu büyükşehirler için de bir yetki/imtiyaz olmaktadır. Bunun diğer görev ve sorumluluklardan farkı, bu hakkın başkaları tarafından kullanılmasının mümkün olmamasıdır. 

Özelleştirme konusu

Şüphesiz ki belediye terminali kendisi yapmak zorunda değildir. Bir inşaat firmasına veya müteahhide yaptırması doğaldır. İşletme hakkı ise açık olarak buranın işlerinin belediyece yapılmasıdır. Peki, ya işlettirme hakkı? Bunun hiçbir kural ve bir kısıtlama veya söz hakkı sakla tutulmaksızın ihaleyle kendisine en yüksek bedeli ödeyecek olana verilmesi anlamında algılanması mümkün mü? Kesinlikle hayır! Bu durum, yetki veya imtiyazın satılması anlamına gelir ki mümkün olmamalıdır. Zaten tekel konumunda olan hiçbir şey böyle bir devre konu edilememelidir. Bu, tekel veya imtiyaz sahibi olmanın gereği olarak belediye dışında hiçbir kimse terminal yapma ve/veya işletme hakkına sahip olamamaktadır. İşletme hakkı sadece belediyeden alınabilmekte olup yetki veya imtiyaz devri olamaz. Belediyenin işlettirme hakkı bu kapsamdaki temizlik, güvenlik, ücret toplama vb. hizmetlerin özel kişi veya kişilerden alınması anlamında olabilir. Bunun hepsi dahil bir bedel karşılığı ihaleyle verilmesi hali kabul edilse bile belediyenin kendisine verilen imtiyaza ait kamusal sorumluluğunu unutmaması, buna ilişkin karar hakkını saklı tutması anlamında olmalıdır. Böyle düşünüldüğünde sınırlı olması gereken işlettirme hakkının çok ötesine geçen, terminalin tümüyle satışı gibi özelleştirmeler söz konusu olamaz. Zaten Belediye Kanununun 15’inci maddesi içinde bazı hakların imtiyaz yoluyla devri mümkün görülse de terminallerin özelleştirilmesi anlayışı bu kapsam içinde sayılmamaktadır. 

Sonuçlar 
Terminaller özel bir sorun alanını oluşturmaktadır. Bunlar hakkında çokça söz söylenebilir. Zaten tartışılan ve herkesçe de bilinen bazı konuları tekrarlamaksızın, bazı öneriler yapmakta fayda var. 
• Mevcut mevzuat gereği terminaller tekel konumundaki yerler olup buna göre işletilmelidir. 
• Terminallerin tümüyle özelleştirilmesi yanlış, kamusal amaçlara ve hukuka aykırıdır.  
• İşlettirme anlayışı belediyenin kamusal sorumluluklarını ve söz hakkını ortadan kaldırmayacak biçimde olmalıdır. 
• İşlettirme sözleşmeleri hazırlanırken taşımacıların görüş ve talepleri dikkate alınmalı ve değerlendirilmelidir.
• Tarifeli taşımalarda terminal kullanma zorunluluğu yeniden değerlendirilmeli, yolda kontrol gibi güvenlik amaçlı başka çözümler bulunmalıdır. 
• İndirme-bindirme ve kalkış-varış konularında yerel idarelerin zaten yetkili oldukları dikkate alınmalı; ihtiyaçlara ve gerçeklere uygun olmayabilecek çözümler dayatılmamalıdır. 
• Terminalin yeri, büyüklüğü ve yapısı konularında sonradan giderilmesi mümkün olmayan yanlışların oluşması baştan önlenmelidir. 
• Bu konularda deneyim sahibi işletmeciler ile taşımacıların görüşlerine başvurulmalı ve itibar edilmelidir.
• Özel bir uzmanlık gerektiren terminal projelerinde deneyimli mimarlar görevlendirilmelidir. 
• Çok büyük şehirlerde çok büyük bir terminal yerine uygun büyüklükte birden fazla terminal seçeneği düşünülmelidir. ■
Yorumlar (0)
banner117
15
açık
banner159
banner153
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 10 28
2. Samsunspor 11 25
3. Fenerbahçe 10 23
4. Beşiktaş 10 20
5. Eyüpspor 11 19
6. Sivasspor 11 17
7. Göztepe 10 15
8. Başakşehir 10 15
9. Kasımpasa 11 14
10. Konyaspor 11 14
11. Trabzonspor 10 12
12. Gaziantep FK 10 12
13. Bodrumspor 11 11
14. Antalyaspor 11 11
15. Alanyaspor 11 10
16. Rizespor 10 10
17. Kayserispor 10 9
18. Hatayspor 10 3
19. A.Demirspor 10 2
Takımlar O P
1. Erzurumspor 11 22
2. Kocaelispor 11 22
3. Bandırmaspor 11 21
4. Karagümrük 11 18
5. Igdir FK 11 18
6. Boluspor 11 18
7. Esenler Erokspor 11 17
8. Ümraniye 11 17
9. Pendikspor 11 17
10. Ankaragücü 11 16
11. Ahlatçı Çorum FK 11 16
12. Şanlıurfaspor 11 15
13. Gençlerbirliği 11 15
14. Manisa FK 11 14
15. Keçiörengücü 11 14
16. İstanbulspor 11 13
17. Sakaryaspor 11 13
18. Amed Sportif 11 13
19. Adanaspor 11 6
20. Yeni Malatyaspor 11 -3
Takımlar O P
1. Liverpool 10 25
2. M.City 10 23
3. Nottingham Forest 10 19
4. Chelsea 10 18
5. Arsenal 10 18
6. Aston Villa 10 18
7. Tottenham 10 16
8. Brighton 10 16
9. Fulham 10 15
10. Bournemouth 10 15
11. Newcastle 10 15
12. Brentford 10 13
13. M. United 10 12
14. West Ham United 10 11
15. Leicester City 10 10
16. Everton 10 9
17. Crystal Palace 10 7
18. Ipswich Town 10 5
19. Southampton 10 4
20. Wolves 10 3
Takımlar O P
1. Barcelona 12 33
2. Real Madrid 11 24
3. Atletico Madrid 12 23
4. Villarreal 11 21
5. Osasuna 12 21
6. Athletic Bilbao 12 19
7. Real Betis 12 19
8. Mallorca 12 18
9. Rayo Vallecano 11 16
10. Celta Vigo 12 16
11. Real Sociedad 12 15
12. Girona 12 15
13. Sevilla 12 15
14. Deportivo Alaves 12 13
15. Leganes 12 11
16. Getafe 12 10
17. Espanyol 12 10
18. Las Palmas 12 9
19. Real Valladolid 12 8
20. Valencia 11 7