01.02.2016, 15:13

Terminal anlayışında reform şart

Şehirlerarası yolcu taşımacıları terminal sorunlarına çözüm bekliyor.

Tarifeli karayolu yolcu taşımacılarının gündeminden hiç düşmeyen konulardan birisi de terminaldir. Terminaller konusu çıkış veya park ücretleri, yazıhane kiraları, ortak giderler, alınan hizmetler, terminalin yeri veya büyüklüğünün uygunluğu, çevredeki trafik durumu gibi pek çok şekilde karşımıza çıkar. Yeni yapılacaklarda en çok yeri ve büyüklüğü tartışılırken mevcutlarda ücretler öne çıkar. Öyle ki ücretle ilgili şikayetleri çözmek için zaman zaman tavan ücret belirlenir. Ancak bu dahi sorunları çözmeye yetmez, çünkü bazen buna dahi uyulmaz. Bu önemli konu üzerinde biraz geniş biçimde duralım… Tabii, öncelik karayolu mevzuatı.

Taşıma Kanunu

Terminal konusu Karayolu Taşıma Kanununun iki maddesinde geçmektedir. Birincisi; 32’nci madde olup özü, kalkış-varışların buradan yapılması zorunluluğudur. 34’üncü maddedeyse terminal hizmetlerinde öngörülecek hususların Yönetmelik (KTY) ile düzenleneceği belirtilmektedir. 

Taşıma Yönetmeliği

Karayolu Taşıma Yönetmeliğinde terminal konusu değişik maddelerde işlenmektedir. Bunlardan ilki 5’inci madde olup Kanunda olmadığı halde, terminalleri yetki belgesi zorunluluğu kapsamına almaktadır. Terminal yetki belgeleri madde 6’da, şartları ise madde 13’te yer almaktadır. (Bu şartları sağlamayan yerler de 61’inci maddeye göre terminal amaçlı kullanılmaktadır.)
Yönetmeliğin 32’nci maddesi terminal işletilmesini, 33’üncü maddesi de terminallerde aranan özellikleri belirtmektedir. (Bunlar özde olumlu, ancak nüfus büyüklüğüne göre değişebilecek ve yerel idareye bırakılabilecek hususlardır.)
Yönetmeliğin 60, 61 ve 62’nci maddeleri terminal kullanım zorunluluğu ve indirme-bindirmelere ilişkindir. 
Terminal işletmecilerinin yükümlülükleri 63’üncü, alınacak ücretler ise 64’üncü maddede belirli esaslara bağlanmıştır. (Yine özde olumlu, ancak uygulanabilirliği sınırlıdır. Tavan ücrete rağmen bunlara uyulmaması halinde pek de bir yaptırım bulunmamaktadır.)

Kullanım zorunluluğu

Kalkış-varışların terminallerden yapılması 2003 yılında çıkarılan Karayolu Taşıma Kanununun 32’nci maddesinde yer almaktadır. Aynı husus, Yönetmeliğin 60’ıncı maddesinde tekrarlanmaktadır. Buna göre neredeyse tüm indirme-bindirmeler terminallerde yapılacaktır. Tek istisnası 60.5’teki belediyelerin kendi bölgelerinde göstereceği indirme-bindirme yerleridir. Böyle bir zorunlulukta isabet var mıdır? 

Trafik düzeni

Terminal kullanım zorunluluğuna ilişkin iki gerekçe akla gelmektedir. Birincisi, trafik düzenidir. Öncelikle belirtelim ki böyle bir ihtiyaç belediye alanlarında, özellikle de yoğun trafik bulunan büyükşehirlerde gündeme gelebilir. Karayolları Trafik Kanununa göre trafik komisyonları Büyükşehir Belediye Kanununa göre de UKOME’ler, ihtiyaç olan yerlerde, bu konularda karar almaya zaten yetkili olup peşinen her yerde geçerli bir kural koymaya gerek yoktur.

Taşıma güvenliği

Terminal kullanımı, denetime imkan vererek taşıma güvenliğini arttırabilir. Çok önceki dönemlerde terminal kullanım zorunluluğuna tabi tarifeli taşımalar yüzde 80’lerin üzerindeyken terminal kullanımına tabi olmayan turizm taşımaları epey azdı. Dolayısıyla bunların terminal dışı olmalarıyla göze alınan denetimsizlik ve güvenlik kaybı az idi. Bugün ise taşımaların yüzde 80’i aşan kısmı turizm taşıması olup bunlar güvenlik amaçlı terminal denetiminin dışındadır. Bu denetim az sayıdaki tarifeli taşımada söz konusudur. Öyleyse yapılacak iş, terminal dışı yol denetimleriyle taşıma güvenliğinin arttırılmasıdır. Bu düşünce tarifeli taşımalar için de geçerli olmalıdır. Bunun bir başka alternatifi, bir zamanlar İran’da var olan bugün sürüp sürmediğini bilmediğim tarifeli/tarifesiz tüm seferlerin terminalden yapılmasıdır. Taşıma güvenliğine hizmet edecek bu çözüm kabul edilebilir mi? eğer edilemezse bu düşünce tarifeli taşımaları da kapsamalıdır. 

Terminal işletmeciliği

KTY’nin 32’nci maddesi; taşımacılar dahil, özel girişimcilerin terminal işletmesine izin vermektedir. Peki, işletilecek terminal nereden bulunacaktır? Özel girişimciler terminal yapabilir mi? 
Belediye Kanununun 15 j maddesi otobüs terminallerinin, Büyükşehir Kanununun 7 l maddesi yolcu terminallerinin yapılması, yaptırılması, işletilmesi, işlettirilmesi veya izin/ruhsat verilmesi hususlarını kapsamaktadır. Büyükşehir Kanunundaki 7’nci madde yetki ve sorumluluklara ilişkindir. Belediye Kanunundaki 15’inci madde ise belediyelerin yetki ve imtiyazlarına ilişkindir. Görev ve sorumluluklar ise 14’üncü maddede ayrıca yer almaktadır. Dolayısıyla terminale ilişkin husus, en azından büyükşehir olmayan belediyelerde bir yetki veya imtiyazdır. Büyükşehir Kanununda ise 10’uncu madde büyükşehir belediyelerinin diğer belediyelerdeki yetki ve imtiyazlara sahip olduğunu belirtmektedir. Dolayısıyla terminal konusu büyükşehirler için de bir yetki/imtiyaz olmaktadır. Bunun diğer görev ve sorumluluklardan farkı, bu hakkın başkaları tarafından kullanılmasının mümkün olmamasıdır. 

Özelleştirme konusu

Şüphesiz ki belediye terminali kendisi yapmak zorunda değildir. Bir inşaat firmasına veya müteahhide yaptırması doğaldır. İşletme hakkı ise açık olarak buranın işlerinin belediyece yapılmasıdır. Peki, ya işlettirme hakkı? Bunun hiçbir kural ve bir kısıtlama veya söz hakkı sakla tutulmaksızın ihaleyle kendisine en yüksek bedeli ödeyecek olana verilmesi anlamında algılanması mümkün mü? Kesinlikle hayır! Bu durum, yetki veya imtiyazın satılması anlamına gelir ki mümkün olmamalıdır. Zaten tekel konumunda olan hiçbir şey böyle bir devre konu edilememelidir. Bu, tekel veya imtiyaz sahibi olmanın gereği olarak belediye dışında hiçbir kimse terminal yapma ve/veya işletme hakkına sahip olamamaktadır. İşletme hakkı sadece belediyeden alınabilmekte olup yetki veya imtiyaz devri olamaz. Belediyenin işlettirme hakkı bu kapsamdaki temizlik, güvenlik, ücret toplama vb. hizmetlerin özel kişi veya kişilerden alınması anlamında olabilir. Bunun hepsi dahil bir bedel karşılığı ihaleyle verilmesi hali kabul edilse bile belediyenin kendisine verilen imtiyaza ait kamusal sorumluluğunu unutmaması, buna ilişkin karar hakkını saklı tutması anlamında olmalıdır. Böyle düşünüldüğünde sınırlı olması gereken işlettirme hakkının çok ötesine geçen, terminalin tümüyle satışı gibi özelleştirmeler söz konusu olamaz. Zaten Belediye Kanununun 15’inci maddesi içinde bazı hakların imtiyaz yoluyla devri mümkün görülse de terminallerin özelleştirilmesi anlayışı bu kapsam içinde sayılmamaktadır. 

Sonuçlar 
Terminaller özel bir sorun alanını oluşturmaktadır. Bunlar hakkında çokça söz söylenebilir. Zaten tartışılan ve herkesçe de bilinen bazı konuları tekrarlamaksızın, bazı öneriler yapmakta fayda var. 
• Mevcut mevzuat gereği terminaller tekel konumundaki yerler olup buna göre işletilmelidir. 
• Terminallerin tümüyle özelleştirilmesi yanlış, kamusal amaçlara ve hukuka aykırıdır.  
• İşlettirme anlayışı belediyenin kamusal sorumluluklarını ve söz hakkını ortadan kaldırmayacak biçimde olmalıdır. 
• İşlettirme sözleşmeleri hazırlanırken taşımacıların görüş ve talepleri dikkate alınmalı ve değerlendirilmelidir.
• Tarifeli taşımalarda terminal kullanma zorunluluğu yeniden değerlendirilmeli, yolda kontrol gibi güvenlik amaçlı başka çözümler bulunmalıdır. 
• İndirme-bindirme ve kalkış-varış konularında yerel idarelerin zaten yetkili oldukları dikkate alınmalı; ihtiyaçlara ve gerçeklere uygun olmayabilecek çözümler dayatılmamalıdır. 
• Terminalin yeri, büyüklüğü ve yapısı konularında sonradan giderilmesi mümkün olmayan yanlışların oluşması baştan önlenmelidir. 
• Bu konularda deneyim sahibi işletmeciler ile taşımacıların görüşlerine başvurulmalı ve itibar edilmelidir.
• Özel bir uzmanlık gerektiren terminal projelerinde deneyimli mimarlar görevlendirilmelidir. 
• Çok büyük şehirlerde çok büyük bir terminal yerine uygun büyüklükte birden fazla terminal seçeneği düşünülmelidir. ■
Yorumlar (0)
banner117
15
açık
banner153
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 11 31
2. Fenerbahçe 11 26
3. Samsunspor 12 25
4. Eyüpspor 12 22
5. Beşiktaş 11 21
6. Göztepe 11 18
7. Sivasspor 12 17
8. Başakşehir 11 16
9. Kasımpasa 12 14
10. Konyaspor 12 14
11. Antalyaspor 12 14
12. Rizespor 11 13
13. Trabzonspor 11 12
14. Gaziantep FK 11 12
15. Kayserispor 11 12
16. Bodrumspor 12 11
17. Alanyaspor 11 10
18. Hatayspor 11 6
19. A.Demirspor 11 2
Takımlar O P
1. Kocaelispor 12 25
2. Bandırmaspor 12 24
3. Erzurumspor 12 22
4. Karagümrük 12 21
5. Igdir FK 12 21
6. Ankaragücü 12 19
7. Ahlatçı Çorum FK 12 19
8. Boluspor 12 18
9. Şanlıurfaspor 12 18
10. Manisa FK 12 17
11. Esenler Erokspor 12 17
12. Ümraniye 12 17
13. Pendikspor 12 17
14. Keçiörengücü 12 15
15. Gençlerbirliği 12 15
16. İstanbulspor 12 14
17. Amed Sportif 12 14
18. Sakaryaspor 12 13
19. Adanaspor 12 7
20. Yeni Malatyaspor 12 -3
Takımlar O P
1. Liverpool 11 28
2. M.City 11 23
3. Chelsea 11 19
4. Arsenal 11 19
5. Nottingham Forest 11 19
6. Brighton 11 19
7. Fulham 11 18
8. Newcastle 11 18
9. Aston Villa 11 18
10. Tottenham 11 16
11. Brentford 11 16
12. Bournemouth 11 15
13. M. United 11 15
14. West Ham United 11 12
15. Leicester City 11 10
16. Everton 11 10
17. Ipswich Town 11 8
18. Crystal Palace 11 7
19. Wolves 11 6
20. Southampton 11 4
Takımlar O P
1. Barcelona 13 33
2. Real Madrid 12 27
3. Atletico Madrid 13 26
4. Villarreal 12 24
5. Osasuna 13 21
6. Athletic Bilbao 13 20
7. Real Betis 13 20
8. Real Sociedad 13 18
9. Mallorca 13 18
10. Girona 13 18
11. Celta Vigo 13 17
12. Rayo Vallecano 12 16
13. Sevilla 13 15
14. Leganes 13 14
15. Deportivo Alaves 13 13
16. Las Palmas 13 12
17. Getafe 13 10
18. Espanyol 12 10
19. Real Valladolid 13 9
20. Valencia 11 7