Ücretsiz yolcu servisleri iyi anlaşılmalı

Yasaklamayı isteyenlerin esas argümanı maliyet artışıdır. Bir de zaman zaman trafiğe yük getirme, ulusal ekonomiye zarar verme gibi ifadelerle süslenir. Ücretsiz taşıma ile taşınan yolcuları taşıyacak taksi, taksi dolmuş, hatlı minibüs, belediye otobüsü gibi taşıtların zarar ettikleri de dile getirilir. Bu taşımaları yapanlar da onlara destek verirler. Halbuki ücretsiz servis taşımasını yapan şehirlerarası taşımacılar değil, çoğunlukla kentiçi taşıma esnafıdır. 

Yasal çözüm var mı? 

Kimsenin mecbur etmediği, taşımacıların kendi iradesi ile yaptığı ücretsiz servis taşımalarını yasaklamak mümkün değildir. Bu husus sadece karayoluyla sınırlı olmayan, modlar arası rekabeti de etkileyen bir hizmet unsurudur. Maliyet gerekçesi ile bu hizmeti bırakın yasaklamayı, engellemek dahi mümkün değildir. İsteyenler tabiî ki bir araya gelip bu hizmeti ortaklaşa verebilirler. Ancak kimse bu hizmeti vermeye zorlanmadığı gibi ortak vermeye de zorlanamaz. Ücretsiz servis yoluyla diğerlerine üstünlük sağladığını düşünen otobüsçüler, bu işbirliğine katılmayacaklardır. Buna da saygı duyulmalıdır. 

Modlar arası rekabet

İki nokta arasındaki taşımalar sadece otobüs ya da karayoluyla değil, demir, deniz ve havayolu modları ile de yapılıyor. Bir taşıt aracı ile yapılması dışında aynı türden ikinci bir taşıt aracıyla aktarmalı, farklı modlardaki taşıt araçlarıyla da (kara+hava, kara+deniz, kara+demir vs…) kombine taşıma olarak da verilebiliyor. Diğer modlardaki taşımacılar verdikleri ücretsiz servis hizmetleri ile başarılarını artırıyorlar. Bunda da başı havayolu çekiyor. Pekçok taşımacının pekçok noktada yolculara servis hizmeti verdiği biliniyor ve hergün buna yenileri ekleniyor. 

AnadoluJet örneği 

AnadoluJet, Çorlu Havalimanını kullanarak verdiği taşımalar için Trakya’nın değişik noktalarından servis hizmeti başlattı. Şimdi buna İstanbul Beylikdüzü’nden Çorlu’ya servis hizmetini de eklediğini duyurdu. Anadolu Jet, Kocaeli Cengiz Topel Havalimanı’ndan
Ankara’ya ve buradan aktarmalı olarak da Anadolu’nun değişik yerlerine toplam 99 TL’ye sefer başlatıyor. Bundaki başarısını artırmak için Kocaeli’de ve Anadolu’daki varış noktalarında yeni servis hizmetleri açarsa şaşırmamak lazım. Hal böyleyken otobüsçünün kendi içindeki servis hizmetini yasaklaması ayrıca bir intihar olmaz mı? Bu durumda servislerin usulüne uygun yapılması ve bundan da otobüsçülerin kazanç sağlaması öne çıkıyor. 

Karayolu servisi esas

Uzak mesafe trenleri ile gelen yolcuların mahalli trenlerden (banliyo) ücretsiz faydalanıp kentiçine erişmesi bir servis hizmeti sayılabilir. Keza uzak mesafe feribot ve deniz otobüsleriyle gelen yolcuların da kentiçi deniz otobüsü seferlerinden ücretsiz faydalanması yine bir ücretsiz servis hizmeti kabul edilmelidir. Bunlara rağmen konunun özünü tren, uçak, vapur ve otobüs gibi büyük araçlarla gelen yolcuların karayolu araçlarıyla son noktaya ulaşması oluşturur.

Servis hizmeti nedir?

Servis hizmetinin personel ve öğrenci taşımaları gibi ücretli ya da ücretsiz halleri olduğu gibi bunlar dışında, ticari kuruluşların (otel, AVM, hastane vs..) da servis hizmetleri var. Burada bunların müşterilerine sunduğu erişim, servis hizmeti olarak görülüyor. Bu türden taşımaların en belirgin özelliği taşımanın bir ucunun hizmeti veren kuruluşun bulunduğu nokta olmasıdır. Yolcular söz konusu olduğunda o taşımanın otobüs terminali, havalimanı, deniz limanı, istasyon gibi bir noktada başlaması veya bitmesi gerekir. Rast gele iki nokta arasında yolcu servis taşıması olmaz. 

Servis hizmeti yolcuya verilir

Servis hizmeti ile taşınan insanların mutlaka bir müşteri ve bu kapsamda özel olarak bir taşıma modunun yolcusu olmaları gerekir. Yani otobüs, tren, uçak, vapur ile gelen veya gidecek yolcuların karayolu servis araçlarıyla taşınması gerekir. Bunu belirlemenin tek yolu da servisten faydalanacak kişinin mutlaka biletli olmasıdır. “Vardığımda bilet alıp yolcu olacağım” türü açıklamalar dahi kabul edilemez. Bunu anlatmak epey zordur. Aksi halde bu taşımaların amacı dışında hizmet vermesi, ilgili mevzuata göre başka taşımacılarca yapılacak işlerin ellerinden alınması kaçınılmaz olur. 

Ücretli, ücretsiz servisler 

Her ne kadar konu ücretsiz servisler ise de, uygulama da ücretli halleri de bulunuyor.  Bu nedenle iki hali de düşünmek gerekir. Burada ücretsiz demek, yolcunun ücret ödememesi demektir. Tabiî ki bunun bir bedeli vardır ve bunu da biri ödeyecektir. Ana taşımacı bu taşımayı yapıp veya yaptırıp maliyetine katlanır. Bunu da dolaylı olarak kendi bileti içine yansıtır. Ücretli de ise yolcu bu ücreti ayrıca öder. Burada bu sistemde seyahatin yapıldığı yer öne çıkar. 

Belediye alanı içi taşımalar

Bir taşıma sadece bir belediyenin alanı içinde başlayıp, bitebilir. Böyle bir durumda bu taşımada söz sahibi belediyedir. Bu alanda ücretli taşıma yapmak veya yaptırmak, ücretsiz taşımaya izin vermek belediyenin hakkıdır. Bakanlık belgeleri burada geçerli değildir.  Bu ücretsiz taşımadan sadece yolcuların faydalanması, inme veya binmeden birinin belirtilen noktalarda olması gerekir. Ücretli hatlar ise belediye hattı olup isteyen herkesin faydalanması, istediği durakta inmesi ve binmesi serbesttir.

İliçi taşımalar

Servis taşımasının başlangıç ve bitişinin aynı il olduğu taşımalardır. Burada 30 Mart sonrası 28 ilde kurulacak büyükşehirlerle tamamının belediye alanı olacağı unutulmamalıdır. Tıpkı İstanbul ve Kocaeli de olduğu gibi bu 28 ilde de tüm taşımalar belediye alanı içi olacağından servisler de yukarıda belirtilen belediye alanı içi haline göre olacaktır. Örneğin İzmir- Çeşme taşımaları ücretli olarak belediyece, ücretsiz olarak da sadece belediye/UKOME’nin vereceği izinlerle yapılacaktır. Bu belediye alanı taşımalarda artık Bakanlığın terminalden kalkma veya belirli noktalarda yolcu indirip, bindirme gibi kuralları geçerli olmayacak. D4 belgeli iliçi köy-kasaba taşımaları kalmayacağından bunların terminalleri kullanması da gündemden düşecektir. Belediye alanı dışındaki iliçi taşımalar ise sadece bunlar dışında kalan 51 ilde söz konusu olacaktır. Bu durumda iliçi ücretsiz servisler için B2, D2 veya D4 (tarifeliden artan kapasitesi varsa) belgeli taşıtlar kullanılabilecektir. Ana taşımanın biletli yolcularının, bu belgelere sahip servis araçlarına ücretsiz binmesi mümkün olacaktır. İliçi ücretli taşımaların ise hava+kara, deniz+kara, demir+kara kombine taşıma şeklinde yapılması mümkündür. Kara+kara şeklindeki ücretli taşımalar ise zaten Bakanlık belgeli başka bir taşıta aktarma demektir. 

İller arası taşımalar

Havalimanı, deniz limanı, istasyon veya otobüs terminali ile diğer bir ilin noktaları arasında yapılacak ücretsiz taşımalar yine B2,D2 ve 100 km’ye kadar D4 belgeleri ile yapılacaktır. Ücretli olanlar ise yine sadece kombine şeklinde olabilir. Havalimanı, deniz limanı istasyon gibi yerlerden kombine olmayan bir karayolu taşımasının ücretli bir biçimde yapılması mümkün değildir. Zira bu noktalardan kombine olmayan ücretli B1, D1 veya D4 seferi yapılamaz. Bunun nedeni bunlar için terminalden kalkış varış yapma zorunluluğu bulunmasıdır. Kimse bu noktalardan mevzuata aykırı ücretli iliçi veya iller arası taşıma yapılmasına izin veremez. 

Artık otobüsçüler servislerin yasaklanması veya zorunlu olarak birlikte verilmesi gibi düşünceleri terk edip düşük maliyetle uygun servis hizmeti vermek ve özellikle de diğer modların servis hizmetlerini vererek kazanç temin etmek yollarına gitmelidirler. ■