Ekspres servis artık gerekli

Otobüsçülüğün güç kaybettiği veya yeterli güce ulaşamadığı kabul edilen bir süreçteyiz. Bunun çeşitli açıklamaları veya nedenleri akla geliyor. 

Diğer taşıma modlarının faydalandığı düşük fiyatlı akaryakıt gibi imkanlardan faydalanamayan otobüsçülerin maliyetleri yükselmekte, bu da taşıma fiyatlarına yansımaktadır. Akaryakıt desteği olan taşımalar ise düşük maliyetlerine bağlı düşük taşıma ücretleri uygulayabilmekte, rekabette otobüsçülere karşı avantaj sağlamaktadırlar. 

Çevre etkisi

Günümüzde daha çok önemsenen bu husus, taşımaların değerlendirilmesinde etkili olmaktadır. Karayolu taşıtlarının bu açıdan pek de olumlu olduğu söylenemez. Havayolundaki olumsuzluklar da daha çok olmakla birlikte dikkate alınmamaktadır. Deniz ve demiryolu taşımalarındaki haklı üstünlükler bazı avantajlar sağlamakta ve havayolu da bu kapsamda görülmektedir. 

Karayolunun diğer üç taşıma modu karşısında, bu açıdan da dezavantajlı olduğu görülüyor. Otobüsle yolcu taşıma araçlarının tüm yük taşıma araçlarından ve otomobillerden daha güvenli olmaları ise görmezden geliniyor. Taşımalar diğer modlara ve otomobillere kayabiliyor.

Ulaşım süresi

Ulaşımın hızı, seriliği veya çabukluğu şeklinde de ifade edilebilen bu husus, belki de otobüsçülüğün en dezavantajlı alanı. Uçaklarda hız zaten yüksek. Demiryollarında hızlar artıyor ve artık yüksek hızlı trenler gündemde. Artmasına rağmen hızları hala sınırlı olan denizyolunda ise kestirme güzergahlar avantaj getiriyor. Tarifeli otobüsçülükte seyahat süresinin uzunluğunda zorunlu olan terminale gidiş, güvenlik nedeniyle hızların sınırlı olması ve yüksek hıza elverişli yolların azlığı yanı sıra yoldaki kayıplar çok önemli. Yoldaki kayıplarda durmaların çokluğu yanı sıra pek çok durmanın indirme-bindirme kuralları nedeniyle terminallerde yapılması zaman kayıplarını arttırıyor. Bunun ayrıca maliyet getirdiği de bir gerçek. 

Otobüsçüler, doğrudan veya dernekleri aracılığıyla, otobüslerin çok yere uğradığı, buralarda çokça beklediği ve sefer süresinin uzadığı yönünde çokça şikayet alırlar. Yolcular da seyahatlerinde bunun olumsuz yansıdığını itiraf eder zaten. Öyle ki hangi saatteki araba vapuruyla geçeceği belli olan otobüsün yolda oyalanmasına sinirlenenler bile olur. Şimdi, bu feribot bekleme ve geçiş nedeniyle kayıplar, yapılan köprülerle ortadan kalkıyor. Bu avantaja rağmen seyahat süresini azaltmak gerekli ve elimizde. 

Bu sorun uzun zamandır konuşulur. Sayın İbrahim Arttırdı’nın, otobüsçünün bazı sorunlarına çözüm olarak noktadan noktaya taşımacılık önerdiğini hatırlayanlar olacaktır. Burada süreyi kısaltmaktan çok fiyat düşmelerinin amaçlandığı düşünülebilir. Sefere başlayan otobüs, geçtiği noktalarda “ne alırsam kâr” mantığı içinde düşük fiyat uyguladığından geçilen noktalardan hareket edecek otobüsler fiyatlarını düşürmek zorunda kalıyordu. Bunun zaman kaybettirdiği pek vurgulanmazdı. 

Bugün otobüsle seyahatin süresini azaltmak amacıyla geçilen noktalarda çok (fazla) durmaması bir ihtiyaç olarak görülüyor. Bunun, geçilen noktalara olumsuz yansımaması, terminallerin para ve zaman kayıplarından kurtulma gibi faydaları olacak. Yine bir otobüsün yolda fazlaca durup bazı koltukların boşalıp yeniden dolması seyahat kalitesi açısından da olumsuz. Bu olumsuzlukları gidermek üzere durmaları sınırlayan bir anlayış gerekli. 

Ekspres servis

Bunun düşünülen bir şekli de, yolda indirme-bindirme amaçlı ara durakların azalmış hali… Bunun terminallerde olduğu düşünülünce yol üzerindeki terminallere uğramama da diyebiliriz. Akla kalkış noktasından sonra varış noktasına kadar hiç durmama gelebilir. Bu teorik hal, pek mümkün değil. Büyükşehirlerde tüm yolcuların bir terminale toplanması uygun değil. Küçük yerlerde de bir noktada otobüsün yeterli doluluğa ulaşması zor, hatta imkansız. Benim önerim, kalkış noktası sonrasında iki noktada bindirme ve varış noktası öncesinde de iki noktada indirme şeklinde sınırlama yapılması. Bu noktaların, gidişte kalkış ili veya bir sonraki il; varışta ise varış ili veya bir önceki il sınırlarında olması gerekir. Tabii, bu noktalar sabit olup yolcuya göre değişmemeli. Kalkıştaki iki il ile varıştaki iki il arasındaki illerde herhangi bir indirme-bindirme olmayacak. Dolayısıyla ekspres nitelik, az sayıdaki noktada indirme-bindirme yapılması dışında aradaki illerde durmama anlamına gelecek. Yani bunun tam anlamlı hali beş veya daha fazla ili kapsayan taşımalarda olacak. 

Kısa hatlar

Dört veya daha az ili kapsayan taşımalar için başka sınırlamalar gerekiyor. Üç veya dört illi taşımalarda kalkış sonrası iki noktanın ve varış öncesi iki noktanın tek bir ilde, yani kalkış-varış ilinde olması önerilebilir. Kalkış-varış arasındaki bir veya iki ilde ise indirme-bindirme olmaması yeterli görülebilir. İki il söz konusu olduğunda ise bu kez kalkış-varış dışında birer noktada indirme-bindirme yapılması uygun olabilir. 

Önce tanım, sonra uygulama

Bakanlık ve otobüsçüler yukarıdaki önerileri tartışıp bir kurala bağlamalı. Bunun sonrasında belirtilen kurallara göre ekspres servis başlamalı. Önce böyle işletilecek hat ve servisler belirlenip tarifelere işlenmeli ve yolculara duyurulmalı. Tabii, öyle servis yapacağını duyurup ona göre bilet satan taşımacılar da bunun sorumluluğunu üstlenmeli. Tabii ki yaptırımı da olmalı. 

Mola durumu

Kalkış ile varış arasındaki indirme-bindirme yapılamayan illerde durma olmayacak değil. Terminal olmayan yerlerde olmak kaydıyla molalar olacak. Ekspres anlayışı gereği bunlar da sınırlandırılabilir. 3 saat/250 km. seyahatlerin molasız olması, 6 saat/500 km.ye kadar bir mola ve ilave 4 saat/400 km. için artı bir mola daha… Kalkıştan sonraki ve varıştan önceki 2 saat/200 km.de mola olmaması vs. Bunlara göre azaltılan mola miktarları da önceden yolculara bildirilmeli. 

Nonstop servisler

Ekspres seferin bir ileri hali olarak durmasız servisler de olabilir. Şüphesiz ki, bu türden seyahatler uygun donanımlı otobüslerle yapılabilir. Buna rağmen bunların da sınırlandırılması gerekebilir. 500 km/6 saate kadar yapılabilmesi, bunun sonrasındaki her 500 km/6 saat için bir molanın zorunlu olması gibi. 

Bazı hatlarda, ekspres seferin zaten olduğu söylenebilir. Bunun en bilinen örneği İstanbul-Ankara taşımalarıdır. Bu taşımalarda pek çok firma böyle çalışmaktadır, ama İstanbul-Ankara böyleyken İstanbul veya Ankara’dan yapılan pek çok sefer böyle değildir. Bunlara da kalite getirmek mümkündür. Bu standartlaştırmanın her seferi kapsamadığı, isteyenin eskisi gibi sefer yapabileceği ve bunları tercih edebileceği şüphesizdir. 

Ekspres seferler daha hızlı ulaşım sağlamaları yoluyla diğer modlardan ve özel otomobillerden yolcu çekebilecekleri gibi seyahat kalitesinin artması ve terminal maliyetlerinin azalması yoluyla da taşımacılara katkı verecektir. 

Bu durum çoğu zaman yoğun olan terminallerin yükünü hafifletecek, terminallerdeki problemler azalacaktır. ■