Otobüsçüler dikkat!

Direkt seyahatler

Bir insanın bulunduğu yer ile varmak istediği yer arasındaki seyahat bazen karayolu, havayolu, demiryolu ve denizyolu modlarından sadece birisine ait, sadece bir araçla yapılan taşıma ile gerçekleşir. Yani bulunduğu noktada uçağa, trene, vapura veya otobüse binen yolcu bununla istediği yere ulaşır. Bu taşıma, kullanılan moda ilişkin mevzuat çerçevesinde gerçekleşir. Otobüsle yapıldığında Karayolu Taşıma Kanun ve Yönetmeliği uygulanır. 

Seyahatin bu basit yolu her zaman karşımıza çıkmaz. Uzak noktalar, küçük yerleşimler ve coğrafi engelleri bulunan noktalar arasında bu türden seferler yapılmaz, yapılamaz. Bu durumda, birden fazla araçla, birden fazla taşıma yapılarak seyahatin tümü sağlanmak zorundadır. Kara, deniz ve demiryolu taşımaları, karşısına kendisinin yapılabileceği ortam çıkmadığında sona erer. Denizde otobüs veya tren, karada ise vapur yolculuğu mümkün değildir. Havayolu ise seyahat ortamı olan havanın yerkürenin tümünün üzerine olması nedeniyle istenen her iki nokta arasında yapılması mümkün görülebilir, ancak bunun da ekonomik, meteorolojik ve altyapı kısıtları olabilir. Bu gün, dar deniz koridorlarıyla ayrılmış kara parçaları arasında köprü ve tünellerle demiryolu ve karayolu bağlantısı da sağlanabiliyor. 

Birden fazla taşıma ile gerçekleşen seyahatlerde bir araçtan diğerine geçiş, genelde ‘aktarma’ olarak adlandırılır. Birden fazla taşımanın olduğu seyahatleri iki gruba ayırmak mümkündür. 

Tek modlu aktarmalar

Çoğunlukla iki, bazen de daha fazla taşıma ile gerçekleşen aktarmalı seyahatlerde bazen sadece bir mod kullanılır: otobüs+otobüs, tren+tren, vapur+vapur, uçak+uçak gibi… Diyarbakır’dan binilen uçaktan veya otobüsten Ankara’da inip diğer uçak veya otobüse binerek İzmir’e gitme gibi… Tek mod kullanıldığı için bu seyahatin parçalarının da ilgili modun mevzuatına göre yapılacağı tabiidir. Bu seyahatin parçalarının aynı taşımacıyla veya farklı taşımacılarca yapılması durumu söz konusu olabilir. Bu durumda her ikisine ait biletlerin her bir taşımacıdan veya bu taşımacının acentesinden ayrı ayrı alınması gerekir. Eğer taşımacıların acenteleri ortaksa veya bu taşımacılar birbirlerine acentelik hizmeti de verebiliyorlarsa bu bilet alımı tek noktada yapılabilir. Havayolu bu yönüyle dünya çapında ortak acentelik sistemine sahip olma avantajlarına sahiptir. Diğerlerindeyse bu yoktur. Zaten karayolu dışında kalan demiryolu ve denizyolu taşımalarında yakın geçmişe kadar tek taşımacı vardı, o da devletti. Bugün dahi durum tek taşımacı düzenine yakın. Belki denizde İDO-BUDO farklılaşmasından söz edilebilir. Çok taşımacının olduğu karayolunda herkesin ayrı acentesi olup ortak düzenden söz edilemez. 

Çok modlu seyahatler

Birden fazla taşımanın olduğu aktarmalı seyahatler sıkça farklı modların kullanımı şeklinde gerçekleşir. Dört modun ikili olarak kullanıldığı altı farklı taşıma kombinasyonundan söz edilebilir: kara+hava, kara+deniz, kara+demir, hava+deniz, hava+demir, deniz+demir. İkiden fazla modun kullanıldığı örnekler pek azdır. Bunun yerine iki modlu, ancak modlardan birisinin birden fazla kullanıldığı seyahatlerden söz edilebilir: otobüs+uçak+otobüs gibi… Farklı modların kullanıldığı aktarmalı taşımalara özel olarak ‘kombine taşıma’ denmesi söz konusu. Bu taşımaların her bir parçasının kendi mevzuatına göre yapılması gerekir. Burada da özel bir hal olarak farklı modun aynı taşımacının sahipliğinde olması mümkündür. Bu durumda belki entegrasyonda bir zorluk yaşanmayabilir. Bunun ötesinde, bu kombinasyonu sağlayıcı düzenlemelere ve organizatörlere ihtiyaç var. 

Kombine olanakları

İki modun birbirine kombinasyonunda uygun şartlar gerekir. Havalimanının, deniz limanının, istasyonun veya terminal/otogarın yan yana olması gibi… Bu imkan karayolu dışı kombinasyonlarda kısıtlıdır. Bandırma’da var olan tren+vapur kombinasyonu pek az yerde mümkündür. Havalimanı, deniz limanı veya istasyonun birbirinin yanına yapılması veya taşınması kolay değildir. Bir tek karayolu, diğerlerinin aksine bu tesislerin yanına gitme avantajına sahiptir. Eskiden Ankara’da olduğu gibi otobüs terminaliyle istasyonun yan yana olması imkanı özellikle otobüs terminallerinin şehirdışına veya uygun yerlere taşınması merakıyla ortadan kaldırılıyor. Ancak, ayrıca bir otobüs terminali yapılmaksızın otobüslerin diğerlerine ait imkanları kullanarak terminal ihtiyacını karşılamaları mümkündür. Bu durum karayoluna diğerleriyle kombine olmada avantaj sağlıyor. 

Kentiçi entegrasyonlar

Bir araya yapılmaları sınırlı olan liman ve istasyonların kombinasyon zorlukları farklı noktalardaki tesislerin kentiçi otobüs ve/veya raylı sistem hatlarıyla bağlantı sağlanarak giderilmeye çalışılıyor, ancak bu durumdaki taşımaların kombine olduğunu söylemek pek mümkün değil. Olsa olsa aktarmalı denebilir ki şehiriçi sistem de bu aktarmanın bir unsuru olarak ek aktarma gerektiriyor. 

Otobüsle kombinasyon

Otobüslerin diğerlerine kombinasyon avantajı, ülkemizde kullanılmaya çalışılıyor. Buna da bağlı olarak otobüs+tren, otobüs+vapur ve otobüs+uçak kombinasyonlarını düzenleyen genelgeler yayımlanmış bulunuyor. Bunların özünü de iyi anlamak gerekiyor. Bilindiği gibi otobüsle yolcu taşımaları grup yolcuların tarifesiz taşınması ve bireysel yolcuların tarifeli taşınması gibi iki kategoride yapılıyor. Grup yolcuların herhangi bir noktada indirilip bindirilmelerinde bir kısıtlama yok, dolayısıyla kombinasyon kolay. Deniz veya havalimanı ya da istasyonda fiziki uygunluk yeterli. Tarifeli taşımalardaysa otobüs terminali kullanım zorunluluğu var. Bunun bulunmadığı noktalarda bu türden kombine taşıma imkanı ancak bu zorunluluğun aranmamasına izin verilmesiyle mümkün. Adı geçen genelgelerin de getirdiği esas ve belki de tek kolaylık bu.

Grup mu, bireysel mi?

Tren, vapur veya uçaktan inen veya bunlardan birine binecek olan yolcular otobüs seyahati için hangi kategoridedir: grup mu, bireysel mi? Bunların önceden kendi aralarında veya bir seyahat acentesince oluşturulmuş bir grup olmaları halinde sorun yok, grup oldukları şüphesiz. Peki, kendileri bir grup oluşturmadan treni, uçağı veya vapuru kullanan/kullanacak yolcular otobüs için grup mudur? Grup ise kimin grubudur? Eğer trenin, uçağın veya vapurun grubuysa bunların işletmecisinin, bunları karayolu grubu olarak taşıtmasında bir sorun yok. Bu durumda bu taşımanın D2 belgeli taşımacılarca yapılması, yolculara bilet zorunluluğu olmaması ve otobüsün ücretinin sözleşmeye göre ana taşımacı tarafından ödenmesi gerekir. Eğer grup değilse ve bu taşıma için bağlı olarak D1, D4 belgesi isteniyorsa, bu yolcular üzerinde ana taşımacının bir hakkı veya tasarrufu olmamalı. Olsa olsa ana taşımacıyla otobüs taşımacısı birbirine acentelik bağı kurarak birbirinin biletlerini satabilirler.

Bu acentelik bağı olmayan otobüsçünün alabileceği bir yolcu düşünülemez. Zira buradan ana taşımaya katılmayan/katılmayacak sıradan yolcuların faydalanması mümkün değildir. Onlar terminale gidip tarifeli otobüse binmek zorundadırlar. 

Otobüsle kombinasyonlarda karayolu taşımacısı kombinasyonun iki unsurundan biri olarak durmuyor. Yani otobüsün kendisine kombine seçmesi hali yok. Otobüs diğer taşımanın adeta tamamlayıcısı. Böyle olunca da ilginç durumlar doğuyor. 

TCDD ilanı…

Gazetelere verilen TCDD ilanında hızlı trenle Ankara veya Konya’dan Eskişehir’e gelen yolcuların Bursa’ya taşınması veya bunun tersi olan taşımalarla bilet satış işleri ihaleye çıkarılmış. Şüphesiz ki isteyen taşımacı kendisine istediği şartlarda acente seçebilir ve kendi biletlerini sattırabilir. Ancak “yolcu taşıma” işini satmada bir gariplik var. Kendisi taşımacı olmayan birisi ancak komisyoncu olarak başkalarına yolcu taşıtabilir ki bu da eşyada serbest, yolcuda ise yasak. İlanda bunun ötesinde kendisine acentelik yapacak olmanın ötesinde yolcularını da taşıyacak kişiye ACENTE diye hitap ediliyor. Taşımanın ACENTEye ait otobüslerle yapılacağı belirtiliyor. Bilindiği gibi acentelik yetki belgesi sahipleri, kendi otobüsleriyle yolcu taşıyamazlar, TCDD’ye de taşıma hizmeti sunamazlar. Bu açmazların giderilmesi şart. Belki özel sektöre ait bir uçağın, vapurun yanlışı hoş görülebilir, ama devlete ait trenin yanlışları hoş görülemez. Bu türden konularda ayın Bakanlığın içinde yer alan Karayolu Düzenleme Genel Müdürlüğü ile görüşmeleri gerekmez miydi? Üstelik şimdi kombine taşımaya bakan özel bir birim de kurulmuş bulunuyor. Bunun ötesinde ilgili mevzuatın da mutlaka elden geçirilmesi gerekiyor. 

Ücretsiz servisler…

Bazı havayolu taşımalarının öncesinde ve/veya sonrasında karayolu taşıması yer alıyor. Bunu iyi değerlendirmek gerekir. Yukarıda adı geçen kombinasyonlarda olabileceği gibi bunun dışında da olabilir. Halen faydalananın ücretini ödediği, bilinen anlamda kombine sayılabilecek taşımaların ötesinde ücretsiz karayolu servis hizmeti veriliyor. Rekabetin gereği olan bu hizmetler gittikçe yaygınlaşıyor. Son olarak Anadolu Jet, Çorlu-Ankara uçuşlarının öncesi veya sonrasında Çorlu ile Trakya’nın değişik noktaları arasında ücretsiz servis hizmeti başlatmış. Bu hizmeti ya kendisi D1, D2, D4 gibi belgeleri alarak veya bu belgeye sahip taşımacılardan hizmet satın alarak yolcularına sunabilir. Kurala uydukça sorun yok. Aslında İstanbul, Ankara gibi yerlerde de şehiriçine bu hizmetin verilmesi engellenmemeli. Havaş veya Havataş gibi kuruluşların bu hizmeti vermesi iyi, ama otobüsler için olan ücretsiz servisler uçaklar için de olmalı. Bu arada, 29 Mart Yerel Seçimleri sonrasında tamamı büyükşehir olacak illerde sıkıntılar doğabilir. Örneğin, Adnan Menderes Havalimanı ile Çeşme arasında D4 belgeli taşıtlarca ücretli veya ücretsiz olarak verilen taşımalar artık belediye iznine tabi olacak. Bir de şunu belirtelim ki, kentiçi servisçiler illerarası ücretsiz servis hizmetine talip olamazlar, bu iş D belgelilerin işidir. ■