Dr. Zeki Dönmez: Asgari özmal kapasitede yeni dönem, Cezai müeyyideye dikkat!

Dr. Zeki DÖNMEZ

Hemen her işte belirli uzmanlıkların arandığı günümüzde taşıma işlerini yapacak kişilerde belirli özelliklerin ve yeterliliklerin aranması zorunludur. Buna da bağlı olarak, Karayolu Taşıma Kanunu, taşıma işleri işletmecilerinde mesleki saygınlık, mesleki yeterlilik ve mali yeterlilik aranmasını şart koşmuştur. Taşıma işleri işletmecileri için zorunlu olan belge düzeni ile birlikte her belge türü için aranacak yeterlilikler Yönetmelik ile belirlenmiştir. Burada bu yeterliliklerin kaybı halinde uygulanacak yaptırımlar da yer almaktadır. 

Taşımacılık önemli

Acente, komisyoncu, terminal işletmecisi gibi işletmeciler de önemli olmakla birlikte taşıma işini bilfiil yapacak olan taşımacılarda aranacak yeterlilikler çok daha önemlidir. Mesleki yeterlilik ve mali yeterlilik neredeyse tamamıyla taşımacılarda aranmaktadır. Bu nedenle taşımacıların yeterlilikleri ve bunun kaybı hali üzerinde özellikle durulmalıdır. 

Mali yeterlilik 

Sermaye, yerel organizasyon, tesis gibi hususları da kapsamakla birlikte mali yeterliliğin esas unsuru taşıtlardır. Her taşımacının sahip olması gereken taşıt miktarı önemlidir. Taşıtların miktarı hat açabilme ve sözleşmeli taşıt çalıştırabilme gibi açılardan da önemli olmakla birlikte esas olarak belgenin alınması, yenilenmesi ve kullanılması açısından önem arz eder. Burada taşıtların sayısı yanında özellikleri de değerlendirmeye alınır. 

Asgari Kapasite

Mali yeterliliğin ve bu kapsamda taşıtların karşımıza en çok çıktığı yer, belge almak için hangi özelliklerdeki ne kadar taşıta sahip olunması yani özmal taşıt bulunmasıdır. Yönetmelikte zaman zaman asgari kapasite ve onu oluşturan taşıt özellikleri değişse de konunun önemi hep yerinde durur. Tabii ki, bu kadar önemli olan bir şeyin belge alımı ve yenileme dışında faaliyet boyunca da korunması gerekir. Bunda oluşabilecek azalmaların da belirli yaptırımlara bağlanması önemlidir. Burada şunu da belirtelim ki, asgari özmal kapasite yolcu taşımacılığında özmal koltuk sayısı yük taşımacılığında da özmal tonaj kapasitesi ile ifade edilmektedir. 

Ana yaptırım

Belgelere göre asgari kapasitelerin ifade edildiği Yönetmeliğin 14’üncü maddesinde taşımacıların asgari kapasitelerin altına düşmeleri halindeki yaptırım 21’inci fıkrada yer almaktadır.

(21) Yetki belgesi sahipleri, yetki belgesi eki taşıt belgelerinde kayıtlı taşıtlarının;
a) Kazaya uğradığı, yandığı, hurdaya ayrıldığı veya benzer bir mücbir sebepten dolayı iş göremez duruma geldiği,
b) Satıldığı,
c) Kendi istekleriyle düşüldüğü,
ç) Yaşları nedeniyle asgari kapasiteden sayılmadığı,
d) 24 üncü maddenin üçüncü fıkrası gereğince re’sen düşüldüğü,
tarihler esas alınmak kaydıyla, bu maddede öngörülen asgari kapasite şartını kaybetmeleri ve asgari kapasitenin kaybedildiği süre toplamının, 17 nci maddede belirlenen yetki belgesi geçerlilik süresi boyunca 630 takvim gününden fazla olması halinde, yetki belgesi iptal edilir.

Görüldüğü gibi 5 yıllık sürede yaklaşık 1 yıl 9 aya karşılık gelen 630 gün asgari kapasite altında çalışmaya izin verilmektedir. Bu rakamın büyüklüğünün ötesinde, asgari kapasitenin ne ölçüde kaybedildiğinin dikkate alınmadığını görüyoruz. Yani yüzde 10 asgari kapasite altına düşmek ile yüzde 90 düşmek arasında bir fark bulunmamaktadır. Ayrıca 630 günlük sürenin kullanımı konusunda bir düzenleme de yoktur. Yani 21 ay boyunca tümüyle asgari kapasiteyle faaliyet gösterme imkanı bulunmaktadır. Buna ilişkin eleştirilerimi daha önce yazmıştım. Örneğin; 630 günün yılda 150 günü geçmemek üzere kullanılması gibi bir öneride de bulunmuştum. 

L2’ye özel düzenleme

14 Ocak 2023 tarihinde yayınlanan Yönetmelik Değişikliği düzenlemesinde Yönetmeliğin 14’üncü maddesine 25’inci fıkra eklendi.

“(25) L2 yetki belgesi sahipleri, bu maddeyle belirlenen asgari kapasite şartının en az %60’ını kaybetmesi halinde, yetki belgesi sahibinin, ilgili yetki belgesi kapsamındaki faaliyeti geçici olarak durdurulur. Bu şekilde faaliyeti geçici olarak durdurulan yetki belgesi sahibi, asgari kapasite şartının %60’ını ve fazlasını yeniden tamamlaması halinde faaliyetine yeniden izin verilir. Bu fıkranın uygulanması, yirmi birinci fıkranın uygulanmasına engel teşkil etmez.”

Asgari kapasitenin yüzde 60’ını aşan eksilme halinde 5 yılda 630 gün şartının gerçekleşmesi beklenmeden geçici faaliyet durdurma getirilmiştir. Böylece asgari kapasitedeki büyük kayıpların özel olarak derhal cezalandırılması durumu yaratılmıştır. Tabii ki, bu eksilme tamamlandığında faaliyet de devam edilebilecektir. Bunu, yapıldığı tarihte olumlu görmüştüm. Ancak L2 ile sınırlı kalması yetersiz bir durum oluşturmuştur. 

Önemli düzenleme

31 Mayıs 2024 tarihinde yayınlanan Yönetmelik değişikliği ile yukarıda sözü edilen L2’lere ilişkin 14’üncü madde 25’inci fıkra yerine yeni bir fıkra getirilmiştir. 

25) (Ek:RG-14/1/2023-32073) (Değişik:RG-31/5/2024-32562) B1, B2, D1, D2, L1, L2 veya N2 yetki belgesi sahipleri, bu maddeyle belirlenen asgari kapasite şartını;
a) Kaybetmeleri halinde, yetki belgesi sahibinin ilgili yetki belgesi kapsamındaki faaliyeti, şartın kaybedildiği tarihten itibaren 90 gün sonrasında,
b) %60’tan fazla olacak şekilde kaybetmeleri halinde, yetki belgesi sahibinin ilgili yetki belgesi kapsamındaki faaliyeti, bu bent ile belirlenen oranın kaybedildiği tarihte, geçici olarak durdurulur. (a) bendine göre verilen süre içerisinde (b) bendinin ihlal edilmesi halinde (b) bendi uygulanır. Bu fıkra kapsamında faaliyeti geçici olarak durdurulan yetki belgesi sahibi, bu maddeyle belirlenen asgari kapasite şartının tamamını sağlaması halinde faaliyetine yeniden izin verilir. Bu fıkranın uygulanması, yirmi birinci fıkranın uygulanmasına engel teşkil etmez.

Değerlendirme

Önceden sadece L2’lerle sınırlı olan düzenleme yerine yük taşımacılığında L1 ve M2 belgeleri ile yolcu taşımacılığında B1, B2, D1, D2 belgeleri de bu düzenlemeyle kapsanmıştır. Artık bu belge sahipleri de yeni düzenlemeye uymak zorundadırlar. L2’ler için de düzenlemede değişiklik olduğunu hatırlatalım. Görüldüğü gibi, asgari kapasite şartını kaybeden belge sahipleri 90 gün içinde bunu tamamlamamışsalar doğrudan geçici faaliyet durdurma ile cezalandırılacaklardır. Üstelik bu eksikliğin yüzde 10 veya yüzde 50 olmasının önemi de yoktur. Sadece asgari kapasiteden bir koltuk eksik olsa dahi 90 gün sonunda faaliyet durdurulacaktır. Bu ceza ile karşılaştıktan sonra ancak asgari kapasite şartını sağlayarak faaliyete yeniden geçirebilecektir. Esas yaptırım ile verilen 5 yılda 630 gün eksik kapasite çalışma imkanı düşünüldüğünde 90 günlük süre az bulunabilir. Üstelik faaliyetin durdurulacağı 90’ıncı güne doğru eksik kapasite tamamlanıp birkaç gün bu şekilde çalışıldıktan sonra satış vs. ile yeni bir 90 gün fırsatı elde etmek mümkündür. 5 yıllık sürede bu fırsatın 7 veya daha fazla kez yaratılması mümkündür. Ben hem 90 günün azlığının hem de aynı imkanın tekrar kullanılmasının önüne geçilmesi için buradaki rakamın yılda 150 gün eksik kapasite ile çalışması halinde verilmesinden yanayım. 

Yukarıdaki düzenlemedeki kapasite kaybı yüzde 60 ile sınırlı olup yüzde 60’ı aşan asgari kapasite kayıplarında 90 günü beklemek yerine doğrudan faaliyet durdurma cezası verilecektir. Yani bir taşımacı yüzde 61 oranında asgari kapasite kaybına uğramışsa bunun tespit edildiği tarihte derhal faaliyeti durdurulacaktır. Şüphesiz ki, bu kadar büyük asgari kapasite kaybı karşılığında derhal cezalandırma yerinde bulunabilir. Ancak taşımacının karşılaşabileceği özel durumlarda oluşabilecek bu problem için taşımacıya 1 ay gibi bir fırsat verilmesi yerinde olabilir. Zira bu durumda da asgari kapasitenin tamamının sağlanması gerekli olup bunun bir anda yerine getirilmesi mümkün olmayabilir. Asgari }kapasiteyi 1 ay içinde sağlamak önerisi bir fırsat oluşturabilir. 

Bitirirken 

Taşımacılar 5 yıllık belge süresinde 630 gün eksik kapasiteyle çalışma imkanına sahipken şimdi bu imkan 90 güne, hatta derhal faaliyet durdurma şekline dönüşüyor. Taşımacılar, asgari kapasite kaybını ve uzun olmayan sürede bunun karşılanmasını sürekli takip etmek zorundadırlar. Aksi halde zorluk yaşayacaklardır. Özünde asgari kapasitenin uzun olmayan sürede tamamlanmasını benimseyen bir kişi olarak bunda açıklamaya çalıştığım esnekliklerin getirilmesi de Bakanlıkça düşünülmelidir. Bir de bu metinlerdeki ifadeleri anlaşılır ve net yapmak gerekir. Asgari kapasite şartını yüzde 60’tan fazla olacak şekilde kaybetmek ifadesi yerine asgari kapasiteyi karşılamanın yüzde 40’ın altına düşmesi ifadesi daha uygun olmaz mı? ■

Karayolu Taşıma Yönetmeliği değişikliklerin 31/5/2024 tarihinde işlenmiş son hali için tıklayınız