02.03.2016, 11:11

Seyahat ah ne hoştur, yıldızların altında

Geçen hafta gazetemizde; Sayın Mustafa Yıldırım’ın, otobüslerin yıldızlandırılması, bunun resmileştirilmesi gibi görüşlerini içeren bir röportaj yayınlandı. Bunun üzerine uzun yıllar önce ifade ettiğim görüşlerimi bir kez daha yazmak gereğini duydum. Konuya en önemli rahatlık unsurundan başlayalım.

Koltuk araları…
Yıllar önceki yazımda, AB’de otobüs sınıflandırmasının olduğunu belirtmiştim. Ana kriter de koltuklar arası mesafe, tabii, yana ve öne. Bu da belirli büyüklükteki bir otobüse kaç koltuk konacağıyla ilgili. Örneğin bir otobüsü, 2+2’lik düzende 11 sıra olarak düzenlerseniz 44 yolcu eder. 2’si kapı için gittiğinde 42 kalır. Kimse buna eleştiri getirmesin, bu bir örnek. Bu otobüsteki koltukları 2+1’e getirdiğinizde yüzde 25’i gider, kalır 31-32 koltuk. Öne doğru da rahatlık gerekir; bir sıra eksiltseniz 28-29 yer kalır. Bunun rahatlığı da yetmeyebilir ve bir sıra daha eksiltilebilir: kaldı 25-26 koltuk. Rahat oldu, ama koltuk sayısı yüzde 40-45 eksildi. Bu da olabilir… 

Ya kazanç?
42 koltuktan alınacak parayı 25 koltuktan almak için koltuk fiyatını 42/25=1,68 kat, yani yüzde 68 arttırmak gerekir. Bu mümkün mü? Bunu verecek kişilerin uçak veya özel otomobille gitmeleri daha doğru olamaz mı? Alamayacağınız bu paranın kaybı sizi rahatsız etmez mi? Eğer etmiyorsa, normal koltuk düzeninde çok para kazanıyorsunuz demektir. Rahat düzende yüzde 5-10 gibi fiyat arttırmak koltuk kayıplarının gelirini telafi etmez. Kimse bu koltuklara yüksek fiyat almak için Bakanlığı devreye sokmayı aklından geçirmesin. Buna rağmen, isteyen bu hizmeti sunmaya devam eder. 

Otobüs yıldızları
Ölçülebilir bir büyüklük olarak koltuk araları kolaylıkla kullanılabilir. Öne-yana otobüsü çok rahat, orta veya sıkışık diyebilirsiniz. Peki, ya başka? Markayı kriter yapamazsınız… Yaş olabilir…  Ama ne diyeceksiniz? Bazen 3 yaşındaki bir otobüs kötüyken 6 yaşındaki daha iyi olamaz mı? Kullanım koşulları, kullanım miktarı ve bakım önemli değil mi? Bir de yeni otobüsün amortismanı ve maliyetleri büyük olmayacak mı? Bunun ötesinde koltuk arkası ekran, tuvalet, mutfak gibi kolaylıklar düşünülebilir… Koltuk arkası ekran hemen hepsinde var artık. Mutfak tartışmalı, sadece ısıtma düzeni bile yetebilir, hatta hiç ısıtılmadan soğuk ikram verilebilir. Diyeceğim o ki, otobüs yıldızlanabilir ama tartışmalı olur. Resmi olarak yapılması zor. 

Neye yarar?
Özellikle büyük firmalarda farklı marka, yaş ve özelliklerde otobüsler olacaktır. Bunlar, hatlarına göre kullanılacaktır. Aynı hatta farklı saatlerdeki servislerde farklı otobüslerin yanı sıra farklı hizmetler de olabilir. Öyle ki, var olan mutfak kullanılmayıp ikram verilmeyebilir de... Mutfaksız otobüste ara noktalardan alınacak sıcak ikramlar sunulabilir... Bunların dışında otobüste host-hostes bulunması, ücretsiz servis hizmetinin olması gibi kriterler de akla gelebilir. Bunlar dahi bazı otobüslerde, bazı hatlarda ve bazı yerlerde olabilecek unsurlardır. Dolayısıyla bu işi kurallara bağlamak pek kolay olmayacaktır veya bulunacak kurallar pratikte pek de anlamlı olmayabilecektir. 

Tayland örneği
Yıllar önce Mercedes-Benz Türk’ün davetlisi olarak Tayland’ın başkenti Bangkok’ta ulaşım sistemini öğrenmek ve otogarını gezmek fırsatını bulmuştum. Bazı otobüslerdeki uyumaya dahi imkan veren koltuk rahatlığı ile yolcu bölümünün sürücü bölümünden ve arkadaki hizmet bölümünden paravanlarla ayrılması dikkatimi çekmişti. Yalnız, burada serbest piyasa geçerli değildi. Otobüs seferinin durumuna göre fiyat devletçe belirleniyor ve sanırım tartışmasız olarak devletçe satılıyordu. Türkiye’deki serbest piyasa düzeninde lüks koltuğun ve lüks servisin fiyatının yüksek olmasının sağlanmasını devletten bekleyemezsiniz. İş size kalır. 

Yıllar önce…
2000’li yıllara doğru sektördeki durumu kendimce hatırlatmak isterim. Hem hizmette hem fiyatta Varan en üst kabul edilirdi. Kendinden hemen sonra gelen Ulusoy’dan, fiyatça, az dahi olsa yüksek olmaya çalışırdı. Varan’la rekabet ettiği hatlarda Ulusoy, ona yakınken diğer hatlarda hizmeti biraz daha düşüktü. 
Bunlardan sonra Kamil Koç, Metro, Pamukkale ve Uludağ gibi firmalar gelirdi. Kimse bu ayrıma pek itiraz etmezdi. Bunların fiyatları üsttekilerden epey düşük, kendinden sonrakilerden biraz yüksekti. Bu sınıflama o günlerde sektör elinde olan fiyatlama için kullanılırdı. Galiba adil de bulunurdu. Daha sonra alt gruptakilerin yolcularını da alabilmek amacıyla iki grup arasındaki fiyat farkının yanlış olduğu iddia edilip herkese ortak fiyat uygulatılmaya çalışıldı. Bu düzen sürdü, gitti; ta ki sivil toplum örgütlerinin tek fiyat dayatamayacağı, dayatılacak fiyatlara uymayanları otogara sokmamak gibi cezaların verilemeyeceği anlaşılana kadar. 

Sonuç
Yolculara farklı firmalar tarafından farklı hizmetlerin sunulması, hatta aynı firmanın farklı hat ve servislerinde farklılıklar yaratılması şüphesiz ki iyidir. Yine yolcunun seçimini yapıp parasını ödediğinde neyi satın aldığın bilmesi gerekir. Bunun için bileti satılan seferin özelliklerinin belirtilmesi, bilinmesi ve buna uyulması gerekir. Ancak bunların Yasa ve Yönetmeliklerle kurallara bağlanması ve Bakanlıkça denetimi çok zor, hatta imkansızdır. Bu nedenle, bunların firmalar bazında kalması ve halkla ilişkiler faaliyeti içinde değerlendirilmesi kanımca uygundur. 
Yine hizmete göre fiyat uygulanması bir gerekliliktir. Ancak serbest piyasa düzeninde hizmete göre fiyatın Bakanlıkça dayatılması beklenemez. Fiyatlar Bakanlıkça değil, firmalarca belirleniyor. Bakanlığın yaptığı, firmanın hazırladığı tarifeye uyumunun denetlenmesidir. Şüphesiz ki bu denetim ve bunun kuralları da tartışılabilir. Serbest piyasa düzenine aykırı talepler hiçbir gerekçeyle -bu düzen değişmedikçe- kabul edilemez. Herkes bunu bilerek istediği sınıflamayı yapabilir. ■
Yorumlar (0)
banner117
15
açık
banner159
banner153
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 10 28
2. Samsunspor 11 25
3. Fenerbahçe 10 23
4. Beşiktaş 10 20
5. Eyüpspor 11 19
6. Sivasspor 11 17
7. Göztepe 10 15
8. Başakşehir 10 15
9. Kasımpasa 11 14
10. Konyaspor 11 14
11. Trabzonspor 10 12
12. Gaziantep FK 10 12
13. Bodrumspor 11 11
14. Antalyaspor 11 11
15. Alanyaspor 11 10
16. Rizespor 10 10
17. Kayserispor 10 9
18. Hatayspor 10 3
19. A.Demirspor 10 2
Takımlar O P
1. Erzurumspor 11 22
2. Kocaelispor 11 22
3. Bandırmaspor 11 21
4. Karagümrük 11 18
5. Igdir FK 11 18
6. Boluspor 11 18
7. Esenler Erokspor 11 17
8. Ümraniye 11 17
9. Pendikspor 11 17
10. Ankaragücü 11 16
11. Ahlatçı Çorum FK 11 16
12. Şanlıurfaspor 11 15
13. Gençlerbirliği 11 15
14. Manisa FK 11 14
15. Keçiörengücü 11 14
16. İstanbulspor 11 13
17. Sakaryaspor 11 13
18. Amed Sportif 11 13
19. Adanaspor 11 6
20. Yeni Malatyaspor 11 -3
Takımlar O P
1. Liverpool 10 25
2. M.City 10 23
3. Nottingham Forest 10 19
4. Chelsea 10 18
5. Arsenal 10 18
6. Aston Villa 10 18
7. Tottenham 10 16
8. Brighton 10 16
9. Fulham 10 15
10. Bournemouth 10 15
11. Newcastle 10 15
12. Brentford 10 13
13. M. United 10 12
14. West Ham United 10 11
15. Leicester City 10 10
16. Everton 10 9
17. Crystal Palace 10 7
18. Ipswich Town 10 5
19. Southampton 10 4
20. Wolves 10 3
Takımlar O P
1. Barcelona 12 33
2. Real Madrid 11 24
3. Atletico Madrid 12 23
4. Villarreal 11 21
5. Osasuna 12 21
6. Athletic Bilbao 12 19
7. Real Betis 12 19
8. Mallorca 12 18
9. Rayo Vallecano 11 16
10. Celta Vigo 12 16
11. Real Sociedad 12 15
12. Girona 12 15
13. Sevilla 12 15
14. Deportivo Alaves 12 13
15. Leganes 12 11
16. Getafe 12 10
17. Espanyol 12 10
18. Las Palmas 12 9
19. Real Valladolid 12 8
20. Valencia 11 7