Muayenin süresi değil kalitesi önemli

AB'nin nüfusu 505 milyon, Trafik kazalarından yaşamını yitirenlerin sayısı da yıllık 26 bin.                           

ABD'nin nüfusu 320 milyon, Trafik kazalarından yaşamını yitirenlerin sayısı da yıllık 33 bin.                    

Almanya'nın nüfusu 80 milyon, Trafik kazalarından yaşamını yitirenlerin sayısı da 2013'de 3290.

Türkiye'de 9 milyon otomobil varken, Almanya'da 45 milyon otomobil var. ABD’de ise 255 milyon. Türkiye'nin nüfusu 77 milyon, Trafik kazalarından yaşamını yitirenlerin sayısı yıllık resmi sayılara göre 4 bin civarında. Ancak sadece kaza yerinde yaşamını yitirenlerin sayısını yansıtan bu değerin uluslararası kriterlere göre, kazadan sonraki 30 gün içinde yaşamını yitiren trafik kurbanları, en az 10 bin olduğu tahmin ediliyor.

Türkiye AB'ye bugün girecek olsa; AB'nin nüfusunu yüzde 15 artırırken, trafik kurbanlarının sayısını yüzde 39 artıracak. 

Son kazalar

Son aylardaki, özellikle otobüs, kazalarının artması ister istemez şu soruyu akıllara getiriyor: “Bu kazalar neden arka arkaya geliyor?” Kanımızca nicel birikim nitel dönüşüme geçmiştir, yani  araç sayısının hızla artmasının yanında risklerin üst üste gelmesi ile kazalar artmıştır. Ülkemizin kabul ettiği yeni AB mevzuatları sonucu trafiğe çıkan araçların teknolojik gelişmişliği karşısında, özellikle ticari araçların teknik denetiminin yetersizliği bu tür kazaların artması ile ortaya çıkmıştır.



Mevcut muayene düzeni

Ticari Araç Teknik Güvenlik Denetimi denildiğinde akıllara ilk gelen “Araç Muayenesi” AB’nin ilgili teknik mevzuatının (2009/40/EC) minimum şartlarını sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Yeni şekli 2014/45/EC olan ve 2018’de devreye girecek olan AB'nin bugünkü 2009/40/EC "Yola Elverişlilik Denetimi" teknik mevzuatına göre "Basit, Çabuk ve Ucuz" olarak sökme takma olmadan, yapılması gereken Araç Muayenesi fren sistemini yine ilgili AB mevzuatının minimum şartlarına göre denetlemektedir. 

Bazı sonuçlar

Ülkemizdeki Araç Muayenesi fren konusundaki uygulamasında 2009/40/EC direktifine göre önemli farklılıklar içermektedir.  Onaylanmamış fren tadilatları muayene öncesi sökülüp, muayene sonrası takılarak muayenelerden geçmektedir,  Kamyon, Çekici ve Römorkların fren denetimi yüklü araçla yapılması gerektiği halde yüksüz yapıldığı için “Kamyon El Freni boşalması” ve “TIR Park Freni Boşalması” gibi kazalar devam etmektedir, Hava veya Vakum destekli Hidrolik fren sistemine sahip eski ticari araçlarda “Düşük Hidrolik Seviyesi Uyarı Düzeneği” denetlenmesi gerektiği halde denetlenmediği için bu araçlarda “Fren Patlaması” kazaları önlenememektedir. 

Basit çabuk ve ucuz

Ülkemizin henüz taraf olmadığı 2009/40/EC’ye uygun "Basit, Çabuk ve Ucuz" muayenede;

- Aracın fren sisteminde Fren Tip Onayını düşürecek bir tadilat, yanlış bir Yedek Parça kullanımı (örneğin onaysız fren balatası veya fren diski) veya yanlış bir ayar yapılıp yapılmadığı denetlenemez,

- Aracın fren sisteminde “tamir edilemeyecek” parçaların, örneğin bazı fren valflerinin veya havalı disk fren kaliperinin, korsan parçalar kullanımıyla tamir edilip edilmediği denetlenemez,

- Ticari araca özgü OBD (On Board Diagnostic) test düzeneği olmayan muayene istasyonlarında ABS, ASR, Retarder, ESP, AEBS, LDW gibi bir kısmı 2016 yılı içinde zorunlu olacak karmaşık ve araç üreticisine özel Elektronik Güvenlik Sistemlerinin çalışır durumda olduğu denetlenemez,

- "On numara yağ tadilatı", "Yangın Algılama ve Uyarı", “Damper Devrilme Uyarı”, "Havalı Kapı kapanma kuvveti denetimi" ve “Güvenlik Kamerası”  gibi karmaşık düzeneklerin detaylı denetimi yapılamaz. 

Bazı çözümler

Bu tür karmaşık düzeneklerin, gelişmiş AB ülkelerinde olduğu gibi, ulusal olarak düzenlenen, "Yetkilendirilmiş Akredite Yetkili Servisler" tarafından yapılacak, sökme ve takmalı, çok detaylı  ve ek bir teknik güvenlik denetiminden geçirilmeleri gerekmektedir. Bu teknik güvenlik denetimi sırasında fren gibi yaşamsal önemi olan sistemlerin performansının fabrika çıkış değerlerinde olması aranmalıdır. 

Ağır taşıtlara özel

Bu ihtiyaçtan dolayı Almanya'da otobüsler yılda üç (3), diğer 7,5 ton üstü ağır taşıtlar bir ek ulusal teknik denetimden (SP) daha geçmektedir. Bu ek ve farklı içerikteki denetimde otobüs ve ağır taşıtların fren denetimi "fabrika çıkış değerlerini sağlama" ölçütüne göre denetlenmektedir. Yani otobüs dahil tüm ağır taşıtların frenlerinin hizmet süresince "ilk günkü gibi" olması istenmektedir.

Bakım/Tamir ve Ek Denetimin aynı çatı altında fakat bu denetim için ayrılmış bir hat üzerinde ve bu denetim için yetkilendirilmiş farklı uzmanlarla, yetkili servislerde yapılması sağlanabilir. Bu ek “Ticari Araç Teknik Güvenlik Denetimi” ülkemizde BSTB (Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı) tarafından organize edilebilir. Bu şekilde onaylanmamış tadilatlar önlenebileceği gibi, tip onayların devamının denetimi ve PGD (Piyasa Gözetim ve Denetimi) konusunda da destek alınabilir.

Sektörle işbirliği içinde hazırlanacak ve Türkiye’ye özgü olacak “Yeni Mevzuat ve ISO/IEC 17020 B veya C” ikilisine göre akredite olacak yetkili servisler veya  “Yeni Mevzuat ve ISO/IEC 17020 A” ikilisine göre akredite olacak bağımsız kuruluşlar yetkili servislerde bu denetim için ayrılmış bir hat üzerinde gerekli denetimleri yapabilirler.

Filo mühendisliği

Öte yandan ağır ticari taşıtların;

- kullandıkları yedek parçaların güvenli olduğu, 

- aldıkları yakıtın doğru olduğu, 

- sigorta ve vergilerinin yatırılmış olduğu, 

- yıllık muayenesinin yapıldığı, 

- eşdeğer parça ile eşdeğer bakım yapıldığı, 

- doğru servislerde bakım yapıldığı,

- sürücülerin gerekli eğitimleri aldıkları,

- iş güvenliği yasalarına uyulduğu,

- kışın takmak zorunda oldukları kış lastiklerinin mevzuata uygun (kaplama ise tip onaylı) olduğunun denetimi ve belgelenmesi, 

- tip onaylarını düşürecek onaysız bir tadilat yapılmaması,

- ek “Ticari Araç Teknik Güvenlik Denetimi”nin yapılması veya yaptırılması, 

- "Yangın Algılama ve Uyarı", “Damper Devrilme Uyarı”, "Havalı Kapı kapanma kuvveti" ve  “Güvenlik Kamerası” gibi karmaşık düzeneklerinin denetimi,

- “Sürdürülebilir Yola Elverişlilik” 

gibi hayati konuları MMO (Makina Mühendisleri Odası) tarafından eğitilip yetkilendirilmiş "Filo Mühendisi" tarafından da denetlenmelidir.

MMO tarafından eğitilip sertifikalandırılmış ve ilgili bakanlık tarafından yetkilendirilmiş yaklaşık 3500 Filo Mühendisinin (300 Araç/Filo Mühendisi ve Türkiye çapında 1 Milyon Ağır Ticari Araç için) eğitilmesi ile ticari araçların teknik güvenlik denetimi “Sürdürülebilir Yola Elverişlilik” sağlanacak şekilde perçinlenmiş olacaktır. 

MMO’nun yetkilendirilmesinin ardından sektörün ve üniversitelerin eğitimci desteği vermesiyle 3500 Filo Mühendisi sayısına üç yıl içinde ulaşılabilmesi mümkündür. Üç yılın ardından sayıları 500 bini bulan minibüslerin de kapsam içine alınmasıyla 1,5 Milyon ticari taşıt 5000 Filo Mühendisi ile denetim altına alınmış olur. ■