Ücret tarifesi esasları

Para kazanma amacı güden her ticari faaliyette mal veya hizmetin satış fiyatı veya ücreti çok önemlidir. Yolcu beklentileri, talep ve rekabet koşulları şüphesiz ki, dikkate alınacaktır. Buna rağmen fiyat veya ücret üreticinin veya taşımacının tek başına belirleyebileceği bir büyüklüktür. Bunu belirlerken mutlak dikkate alacağı en önemli husus ise hukuk düzeni yani mevzuattır. Yolcu taşımacılarının genel ticari düzenlemeler ötesinde dikkate alacakları ana düzenlemeler Karayolu Taşıma Kanunu ve Yönetmeliği’dir. Yeni düzenlemeler ve koşullar karşısında mevzuattaki fiyat veya ücret hususlarını bir kaz daha göz atmakta fayda görüyorum. 

Ücret tarifesi hazırlanması

Karayolu Taşıma Kanunu’nun 11’inci maddesi yetki belgesi sahiplerine ücret tarifesi hazırlama zorunluluğu getirmektedir. Bu husus Yönetmeliğin ücret tarifeli başlıklı 56’ncı maddesinde de detaylı olarak yer almaktadır. Bu konuda belirsizlik veya şüphe bulunmamaktadır. Tarife hazırlama zorunluluğuna uymamanın cezası da Taşıma Kanunu’nun 26’ncı maddesinde yer almaktadır. 

Ücret tarifelerine uyma zorunluluğu

Karayolu Taşıma Kanunu’nun 11’inci maddesinde ücret tarifelerine uyma zorunluluğu açıkça yer almaktadır. Bu husus, Yönetmeliğin ilgili maddesinde tarifelerin üzerinde ücret alamama şeklinde daha net olarak yer almaktadır. Tarifenin üzerinde ücret almanın cezası da yine Taşıma Kanunu’nda bulunmaktadır. Burada ücret tarifesinin ne ölçüde ihlal edildiği ile ilgili bir detay yoktur. Taşıtların hız sınırı aşımlarındaki gibi yüzde 30’dan az veya fazla ihlal hali bulunmamaktadır. Bu nedenle ihlalin büyüklüğüne göre bir cezalandırmadan söz edilemez. Yani tarifeyi çok aşanlara fahiş fiyat suçlaması getirip daha büyük cezalar verilmesi söz konusu değildir. Önce fahiş fiyat tanımlaması yapılmak üzere ancak Karayolu Taşıma Kanunu’nda bu yönde bir değişiklik yapılırsa tarifeyi çok aşanlara daha büyük cezalar verilmesi söz konusu olabilir. 

Tarife altı uygulamalar

Karayolu Taşıma Kanunu’nun Yönetmelik başlıklı 34’üncü maddesi tarife altı uygulama esaslarının Yönetmelikle belirlenmesini öngörmektedir. Bu görev ve yetkiyle Yönetmelik tarifenin yüzde 30’a kadar altına inilmesine imkan vermektedir. Bu rakam tartışılsa bile böyle bir düzenleme Kanundan gelen bir yetkiyle yapılmıştır. Buna aykırılık da yine ücret tarifesine uymama haline girmektedir. 

Tarifeden indirim zorunlulukları 

Karayolu Taşıma Yönetmeliği çocuklara ve engellilere ilişkin indirim zorunlulukları getirmektedir. Bu indirim zorunluluklarının kanundan gelen bir hak olduğu, kanaatimce tartışmalıdır. Buna da bağlı olarak ücret tarifesine uymama cezası ile değil özel uyarma cezaları ile cezalandırılmaları söz konusudur. 

Ücret indiriminde esas nedir?

Karayolu Taşıma Yönetmeliği’nin tüm yolculara yüzde 30’a kadar indirim yapabilme ve çocuklar ile engellilere zorunlu indirim yapma düzenlemelerinde adı geçen indirimlerin geçerli ücret tarifesi üzerinden yapılacağı açıkça belirtilmektedir. 

Emeklilere indirim konusu

Yönetmelik ile emeklilere 2024 yılı sonuna kadar yüzde 20 indirim yapılması zorunluluğu getirilmiş bulunmaktadır. Bunun kanundan gelen bir hak olmadığı kanaatimi ifade etmek isterim. Nitekim bu düzenlemeye aykırılık halinde de diğer zorunlu indirimler gibi ücret tarifelerine aykırılık cezalandırması değil, ayrıca getirilen uyarma cezası ile cezalandırma söz konusudur. Yine bu indirimin hangi esas veya kriter üzerinden yapılacağı belirsizdir. Tıpkı çocuklar ve engellilerde olduğu gibi bu zorunlu indirimin de geçerli ücret tarifesi üzerinden yapılması esas olmalıdır. Yani zorunlu indirim hakkından faydalanacak çocuk, engelli veya emeklilerin diğer indirimlerden faydalandıktan sonra ayrıca bu hakkı kullanmaları gibi bir anlayış söz konusu edilemez. Zaten geçerli ücret tarifesi dışında esas alınacak başka bir ücret de mevcut değildir. 

Ücret tarifelerinin hazırlanması

Karayolu Taşıma Kanunu’nda bununla ilgili doğrudan bir husus bulunmayıp Yönetmeliğe bırakılan haller arasında zaman ve fiyat tarifelerinin düzenlenmesi şeklinde bir ibare bulunmaktadır. Buna rağmen Yönetmeliğin ücret tarifelerinin asgari 4 ay süre ile uygulanması ve 4 ay süre dolmadan yeni tarife belirlenememesi düzenlemesi yapılmıştır. Yukarıda belirtilen duruma göre kanun idareye böyle bir düzenleme yetkisi vermemektedir. Nitekim 4 ay geçmeden tarife belirleyenlere ilişkin bir yaptırım da Yönetmelikte yer almamaktadır. Üstelik aynı tarifenin 4 ay süre ile uygulanması anlayışı ticaretin esasları ile bağdaşmaz. Hele hele ekonomik krizin yaşandığı dönemlerde bu süre değiştirilmeden uygulanması kabul edilemez. Bu nedenle bu süre kaldırılmalı veya iki ay gibi daha makul bir süreye düşürülmelidir.

Bununla uyumlu olarak yüzde 30 olan indirim yapabilme oranı da yüzde 20’ye düşürülecek olursa taşımacılar ve yolcular için çok daha istikrarlı bir ücret düzeni oluşabilir.

Asgari 4 aylık süre kısıtlamasının olduğu mevcut durumda taşımacılar bu haklarını çok dikkatli kullanarak bunun olumsuz etkilerinden kurtulmaya çalışmalıdırlar. Örneğin; 1000 liralık tarifesi olup bunu 1000 lira olarak uygulayan kişi 15 Mayıs gibi yazın yaklaştığı dönemlerde bu hakkını kullanıp önemli artış yaparak engelleri aşabilir. Eski tarifeye yüzde 40 artış yaparak 1400 lira ücret belirlediğinde yüzde 30 indirim ile 1000 liralık fiyatını uygulamaya devam edebileceği gibi Haziran-Temmuz aylarında zamanla 1400 liraya kadar çıkabilir. Bu yüzde 40 yerine, yüzde 50 artış öngörüp 1500 liraya çıkacak olursa yeni tarifenin başlangıcında yüzde 30 indirimle 1050 lira uygulamak zorunda kalsa bile yaz aylarında 1500 liraya kadar ücretini yükseltebilir. 

Bitirirken 

Taşımacılık genelde zordur, yolcu taşımacılığı daha da zordur. Tarifeli taşımacılık taşımaların en zorudur. Hele ekonomik kriz dönemlerinde tüm taşımacılar zorlanırken tarifeli taşımacılar daha fazla zorlanmaktadır. Bu nedenle işlerini yapmalarında kolaylık sağlanması ve mevzuatın bu yönde yorumlanması gerekir. Taşımacılar da mevcut haklarını daha dikkatli kullanmalıdırlar.  ■