18.07.2019, 12:36

Ulaştırma ve Toplu Taşıma Sistemlerinde Sıklık - 15

Dr. Mehmet Çağrı Kızıltaş

Anadolu’da şehir kültürü – bilinen anlamda - Hititler, Frigler, Lidyalılar, Sümerler’ e kadar uzanmakta olup, özellikle Karasal Anadolu’daki şehirleşmede Hititler’ in varlığı görülmektedir. Takibinde; Anadolu’ da –kültür ve dil olarak- Grek egemenliğinin olduğu Bizans Çağı’nda, eski tarihlerden o döneme aktarılan şehir yapılarının yok olmaya yüz tuttuğu, Anadolu’ da özellikle yer yer Ege, Akdeniz ve Karadeniz’ de koloni şehirleşme örneklerinin görüldüğü bilinmektedir. Bu dönemde Bizans-Pers çekişmesi kaynaklı olarak Doğu Anadolu, Ortadoğu Anadolu ve Doğu Karadeniz’ de, mutlak hâkimiyetin olmadığı ve çatışma sahalarının olduğu ve dolayısıyla kale şehirlerin bulunduğu bir ortam mevcuttur. Anadolu’ da Selçuklu Çağı’ nın başlangıcı, siyasi-kültürel-ekonomik birliğin satıh boyunca sağlanmasını ifade etmektedir. Dolayısıyla, Selçuki Dönemde Orta Anadolu, Ortadoğu Anadolu, Doğu Anadolu ve İç Batı Anadolu boyunca karasal satıhta, Sivas, Erzurum, Erzincan, Konya, Kayseri, Kars, Manisa, Kırşehir, Karaman, Malatya, Ahlât, Adilcevaz, Aydın gibi şehirler kendine has ve bütünlüklü karakteriyle kurulmuş ve belirgin bir rol oynamaya başlamıştır. Osmanlı Çağı’nda ise; medeniyetin kimliğini yoğunluklu olarak verdiği ve eserlerini bıraktığı şehirler; Bursa, Edirne, Balıkesir, Aydın, Denizli, Kastamonu, İstanbul, Kocaeli, Bilecik, Kütahya ile Balkanlarda, Üsküp, Kalkandelen (Tetova), Ohri, Selanik, Manastır, Şumnu, Razgrad, Plevne, Filibe, Gümülcine, Dimetoka, Prizren, Priştina, Tiran, Elbasan, Berat, İşkodra, Yenipazar (Novipazar), Saraybosna, Belgrad, Sofya olarak öne çıkmaktadır. Ancak Osmanlı Çağı’ nın yükselişi, Osmanlı şehir ve kültür algısının, Anadolu, Balkanlar, Rumeli, Kafkaslar, Bilad-ı Şam (Suriye, Ürdün, Lübnan, Filistin), Irak, Hicaz, Karadeniz’ in kuzeyi ile Kuzey ve Orta Afrika olmak üzere bütün bir coğrafyada hissedilmesini beraberinde getirmiştir.

Burada ‘Şehir’ kavramı beraberinde ‘şehirlilik ve şehirli’ kavramsallaştırmalarını getirmektedir. ‘Şehir’ kelimesi Farsçadan çok eski yüzyıllarda dilimizin kazandığı bir kelime olup, bugün itibariyle ‘kent’ kavramını da eş anlamlı olarak kullanmaktayız. Bu kavramsallaştırma; mühendislik, hayat standartları (hizmet parametreleri) v.s. konular üzerinde öylesine derin bir etkiye sahiptir ki inşaat mühendisliğinin İngilizce karşılığı olan ‘civil engineer’ kavramındaki ‘civil’ kelimesi ‘civilization’ kelimesi ile aynı içeriğe sahiptir. Bizim ‘sivilizasyon’ diye Türkçeleştirdiğimiz kelimenin bir başka karşılığı ‘uygarlık’ olup eş anlamlısı ‘medeniyet’tir. ‘Uygarlık’ kelimesi; göçebe hayattan yerleşik hayata geçişi ifade eden bir kavramsallaştırma iken ‘medeniyet’ kelimesi de dilimizde hem hayat standartlarına (hizmet parametrelerine) dair bir vurgu içerirken ve hem de aslı itibariyle ‘medine, medeni’ kelimelerinden türemiştir. ‘Medine’ kelimesi de ‘şehir: kent’ demektir.

Dolayısıyla; ‘şehir’ kelimesi etimolojisi itibariyle de ‘hizmet parametreleri, mühendislik hizmetleri ve bir hayat tarzı’ olgularını içerisinde barındırmaktadır. Bu bağlamda; şehri ‘farklılıkları uyum(harmoni, insicam) içinde bünyesinde birlikte barındıran bir yapı’ olarak ta okuyabiliriz. Buda; Şehir Planlama-Ulaştırma Sistemi ilişiğine; hem teknik hem sosyal ve hem de felsefi bir göndermedir. Bütün bunlar; başından beri ifade etmiş bulunduğumuz ‘intermodal entegrasyonu tam, hizmet parametreleri üst düzeyde, modal dağılımı sağlıklı olan’ bir Ulaştırma Sistemi’ ne yaptığımız vurgunun teknik yanının yanı sıra felsefi-sosyal arka planının da olduğunu göstermektedir. Öyle ise hem şehir içi ve hem de şehirlerarası bütün modlarda ki Ulaşım Ağları; o şehirlerin yörelerin ülkelerin bölgelerin ‘toplar atar ve kılcal damarlarını teşkil etmektedir.

Şehir; aynı zamanda bir yerleşim biriminin tarihi ve sosyal bütünlüklü sürecini de ihtiva eder, topografyasından beşeri yapısından vurgular taşır, teknik imkânları dâhilinde bunu farklı şekillerde ortaya koyar. Sözgelimi; Ankara; karasal iklimin hâkim olduğu, Cumhuriyet döneminde başkentliği sebebiyle hızla gelişmiş ve dolayısıyla daha rahat planlanmış, daha düzenli (regular) ve olağan bir şehirleşme süreci takip etmiştir. İzmir; kozmopolitliğini ‘Mübadeleler’ ile birlikte daha cumhuriyetin ilk yıllarında farklı bir şekilde yeniden formatlamış, sürdüre gelmiş ve 3.büyük kent olarak on yıllar boyu göç alan bir yapıya sahip olmaya devam etmiş ve fakat çoğu zaman bu süreci iyi yönetememiştir. Konya; genelde düzlük bir topografya üzerinde kurulu, Selçuklu Başkentliği tecrübesi ve tarihi zirve şahsiyetlere ev sahipliğiyle, Cumhuriyet’ in kuruluşundaki büyük şehirlerden biri olup, son 30 yılda; üst düzey yerel yönetim hizmetleriyle göçü çok iyi yönetmiş ve Kayseri, Gaziantep v.b. örneklerle birlikte düzenli, geniş caddeli sokaklarıyla göçü başarılı bir şekilde yönetmiştir.

Aynı şekilde; Urfa, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Trabzon ve Sivas v.b. şehir tecrübeleri de başlı başına incelenmeye değerdir. Bu anlamda; eşsiz İstanbul örneğine bakacak olursak; Tarihin en hızlı aktığı Coğrafya’nın en büyük tehditlere ve fırsatlara gebe olduğu Anadolu-Mezopotamya-Kafkaslar-Balkanlar-Ön Asya’nın Merkezliğindeki Mega kent; Avrupa’nın onlarca ülkesinden daha büyük bir nüfusa, eşsiz doğal ve tarihi güzelliklere, Boğaziçi’ne ve Dünyadaki bütün güncel teknolojik v.b. iletişim araçlarına doğrudan erişilebilirlik imkânına sahiptir. Bu imkânların arka planındaki tarihi sürece baktığımızda; bunun ‘sürekli işgaller, kuşatmalar, engebeli topografya, büyük göç hareketleri üzerinde bulunma’ gibi gerçeklerle buluştuğunu görüyoruz. Bütün bu tecrübesiyle İstanbul doğal yapısı ve tecrübesi itibariyle olağan dışı (irregular) bir devasa şehirdir. İstanbul; şehirleşme-ulaşım-göç-hizmet-siluet-dönüşüm v.b. parametreleri itibariyle çok daha büyük ölçeklerde ve kendine has özellikleriyle değerlendirilmesi gereken bir yapıyı ifade etmektedir.

#Ulas #tırma #Toplu #Tas #ıma #Sistemlerinde #Sıklık #15

Yazarın Önceki Makalesi Yazarın Sonraki Makalesi

2025

Taşıma Dünyası Gazetesi - 28.03.2025 Manşeti

2025

Taşıma Dünyası Gazetesi - 08.03.2025 Manşeti

2025

Taşıma Dünyası Gazetesi - 28.02.2025 Manşeti

2025

Taşıma Dünyası Gazetesi - 20.01.2025 Manşeti

2025

Taşıma Dünyası Gazetesi - 01.01.2025 Manşeti

2025

kısa süreli hafif yoğunluklu yağmur

Takımlar	O	P
1. Galatasaray	30	77
2. Fenerbahçe	31	75
3. Samsunspor	32	54
4. Beşiktaş	31	52
5. Eyüpspor	31	50
6. Başakşehir	30	48
7. Trabzonspor	30	42
8. Kasımpaşa	31	42
9. Gaziantep FK	31	42
10. Göztepe	30	40
11. Konyaspor	31	40
12. Antalyaspor	31	40
13. Kayserispor	30	37
14. Rizespor	30	37
15. Sivasspor	32	34
16. Alanyaspor	30	34
17. Bodrum FK	32	34
18. Hatayspor	31	19
19. A.Demirspor	30	-2

Takımlar	O	P
1. Kocaelispor	35	69
2. Karagümrük	35	60
3. Gençlerbirliği	35	59
4. Erzurumspor	35	58
5. Bandırmaspor	35	57
6. İstanbulspor	35	55
7. Amed Sportif	35	54
8. Iğdır FK	35	52
9. Esenler Erokspor	35	52
10. Boluspor	35	52
11. Keçiörengücü	35	51
12. Ahlatçı Çorum FK	35	51
13. Ümraniye	35	50
14. Pendikspor	35	45
15. Sakaryaspor	35	45
16. Manisa FK	35	41
17. Şanlıurfaspor	35	40
18. Ankaragücü	35	39
19. Adanaspor	35	30
20. Yeni Malatyaspor	35	-21

Takımlar	O	P
1. Liverpool	33	79
2. Arsenal	34	67
3. Newcastle	34	62
4. M.City	34	61
5. Chelsea	34	60
6. Nottingham Forest	33	60
7. Aston Villa	34	57
8. Fulham	34	51
9. Brighton	34	51
10. Bournemouth	33	49
11. Brentford	33	46
12. Crystal Palace	34	45
13. Wolves	34	41
14. Everton	34	38
15. M. United	33	38
16. Tottenham	33	37
17. West Ham United	34	36
18. Ipswich Town	34	21
19. Leicester City	34	18
20. Southampton	34	11

Takımlar	O	P
1. Barcelona	33	76
2. Real Madrid	33	72
3. Atletico Madrid	33	66
4. Athletic Bilbao	33	60
5. Real Betis	33	54
6. Villarreal	32	52
7. Celta Vigo	33	46
8. Osasuna	33	44
9. Mallorca	33	44
10. Real Sociedad	33	42
11. Rayo Vallecano	33	41
12. Getafe	33	39
13. Espanyol	32	39
14. Valencia	33	39
15. Sevilla	33	37
16. Girona	33	35
17. Deportivo Alaves	33	34
18. Las Palmas	33	32
19. Leganes	33	30
20. Real Valladolid	33	16