Karamsarlığa gerek yok, otobüsçülük bitmez

Otobüsçülük sektörünün duayen ismi Mehmet Selim Kara’nın 1940’lı yıllarda başlattığı Has Turizm’in serüveni ikinci kuşak Nezih Kara ile devam ediyor. 150 araçlık özmal filosu ile Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi hariç her bölgesinde hizmet veren Has Turizm’in Rusya’da faaliyet gösteren şirketi Has Tur ödül kazanmış bir firma. Has Turizm, Rusya dışında Suudi Arabistan ve Bulgaristan’da taşımacılık faaliyeti gösteriyor. 

302’nin havalı kapısı için bile… 

Nezih Kara ile söyleşimize, taşıma modlarında yaşanan hızlı gelişmelerin sektöre etkilerini konuşarak başladık. Sektör mensuplarının hiçbir zaman umutsuz olmaması gerektiğini, ancak yıllardır hep bir olumsuzluk havası ile hareket edildiğini belirten Kara, bu işe ilkokul üçüncü sınıf öğrencisiyken, acentede bilet keserek başladığını anlatıyor. O dönemde de hep aynı şey söylenirmiş; 5 sene sonra otobüsçülük biter: “En ufak bir şeye zam gelse hemen 5 sene sonra otobüsçülük biter lafları dolanıp dururdu. Her birkaç yılda bir bu söylem konuşulurdu. 302 otobüslerin çarpmalı kapılı olanı vardı. Havalı kapı çıkınca ‘sektör bitti’ dediler, pahalıydı çünkü. Klima çıktı, ‘kim alacak bunu’ dediler. Ben 49 yaşına geldim, otobüsçülük bitmedi, bitmez, bitmeyecek de. Bunun en büyük göstergesi, nüfus. Nüfus artışıyla birlikte hareketlilik de artıyor. Tüm bu yolcuları uçak mı taşıyacak? Uçak tabii ki sektörümüzden pay alıyor, tren de alacak. Ama tren geçmişte de vardı. Uçaklar tek bir firma iken sayıları arttı. Fiyatları yerle bir ettiler. Bütün bunlara rağmen otobüsçüler çalışıyor.”

Yolcu sayısı düşmüyor, artıyor…

Sektörde hiçbir dönem yolcu sayısının düşmediğini; aksine her firmanın, taşıdığı yolcu sayısını arttırdığını belirten Kara, “Burada açmaz nokta, maliyetlerin bilet fiyatlarına yansıtılamıyor olması. Yoksa yolcu sayısı azalmıyor, artıyor. Giderin artıyor, gelirin sabit kalıyor” dedi.

Değişen şartlar 

Değişen şartların otobüsçülerin de çalışma şeklini değiştirdiğini vurgulayan Nezih Kara, “Bazı firmalar belli bölgelerde çalışırken şimdi her yere dağıldılar. O hatlara girince para kazanıyorlar mı, bence kazanmıyorlar. Trakya hattında, başından beri haksız rekabet vardı. Yeni giren firmalar da orada haksız rekabeti bitirmeyecek. Bakın, kışın göreceksiniz fiyatlar 10 liraya kadar gerileyecek” dedi. 

Birleşmeler çözüm olmuyor

Sektörde birleşmelerin de olduğunu; bazı firmaların büyük firma çatısı altına girdiğini, ancak bunun da çözüm olmadığını dile getiren Nezih Kara, “Yerel firma, büyük bir firmanın çatısı altına giriyor. Ancak yöre firmasından ayrılan birkaç otobüsçü hemen yeni bir firma kuruyor. Firma kurulmasında en büyük etken de kaçak akaryakıt kullanımı. Firmalar bunu kullanırken bir yandan da ticaretini yapıyor. Üç dört ay öncesine kadar otobüslerin hep İkitelli’ye gittiğini görürdüm. Neden bu kadar gidiyorlar diye araştırdığımda kaçak akaryakıt ticaretinin yapıldığını gördüm. Eskiye göre denetimler nispeten var, ama yine de kaçak akaryakıt kullanımı sürüyor. Firmaların kurulmasında ikinci önemli etken ise tesislerden aldıkları para. Bu para olmasa bu kadar çok firma kurulmaz” dedi. 

Havacılara taban fiyat istenmeli 

Havayolu ve karayolu taşıması arasında haksız rekabet yaşandığını belirten Nezih Kara, “Yıllardır ÖTV ve KDV talepleri ile hükümetin peşinde koşuluyor. Bir sonuç alınabildi mi, hayır. Bunun yerine bütün mesai, ağırlıkla havayolu taşımacılarının taban fiyat uygulanmasına harcansa dahi iyi olmaz mıydı? Tavan değil, taban fiyat. Hükümetin verdiği tavan fiyatın sektöre faydasından çok zararı olur. Sektörün sivil toplum örgütlerinin bu konuda baskı oluşturması gerekiyor. Çoğu hatta otobüsten dahi ucuz uçak bileti var” dedi.

Birliktelik çözüm demektir 

Sektör mensuplarının otogar çıkışları, ortak bilet satış terminali, servis araçlarının kaldırılması konusunda bir araya gelememesinin önemli bir sorun olduğuna dikkat çeken Nezih Kara, “Otobüsçülerin işlettiği otogarlar en yüksek çıkış fiyatlarının olduğu yerler. Bu otogarlar belediyelerin işlettiğine de emsal oluyor. Belediye yöneticileri ‘biz onları baz alıyoruz; orada düşerse burada da düşer’ diyorlar. Bu konuda birlik olamıyoruz. Servis araçlarının kaldırılması konusunda da bir araya gelemiyoruz. Havaş veya Havataş gibi bir şirketi kurmamızın önünde bir engel var mı, hayır. Bir adım atarken herkesin sana destek verdiğini sanırsın, ancak yola çıktığınızda arkanızda kimsenin olmadığını görürsünüz.  Otobüsçü camiası birbirini baltalamaya yönelik, birbirini desteklemeye yönelik değil. Ben bu konuda kimsenin samimiyetine inanmıyorum” dedi.

İnternet ve çağrı merkezi 

Çağrı merkezi ve internet bilet satışının her yıl artarak devam ettiğini de belirten Kara, “Bizim bazı hatlarımızda çağrı merkezi ve internet bilet satışımız yüzde 25’i, bazı hatlarda  ise yüzde 35’i buluyor. İnternet ve çağrı merkezi ile bazı şubelerimizi kapattık. Bana kalsa, hiç şube açmam, internet üzerinden bilet satışı yaparım. Sektörün adım atması gereken konulardan birisi de ortak bilet satış terminalleri. Neden ağır maliyetlere katlanıyor, hepimiz aynı bölgelerde birer acente veya şube açıyoruz? Bunun yerine belirli bölgede ortak bir bilet satış terminali olsa ve burada toplanan paralar, masraflar düşüldükten sonra firmalara bölüşülse daha iyi olmaz mı? Ancak hep söylüyoruz. Konuşmaya gelince mangalda kül bırakmıyoruz; bizde birlik, beraberlik yok” dedi.

Bakanlık hat saatlerini sınırlamalı 

Ulaştırma Bakanlığı’nın hat konusunda yapacağı düzenlemenin haksız rekabeti önleyeceğini dile getiren Nezih Kara, “Aynı kente, aynı saatte beş-altı firmanın sefer yapmasının engellenmesi gerekiyor. Bu, çok büyük bir haksız rekabet nedeni. Bu konuda bir düzenleme yapılması şart. Bulgaristan’da; siz Türkiye’den bir kente hat açmak isteyip ‘şu saati istiyorum’ dediğinizde Bakanlık görevlisi bakıyor, ‘bu saati sana veremem, o saatte başka bir firma sefer düzenliyor, sen şu saatte yapabilirsin’ diyor ve izni öyle veriyor. Bir hat için iki aracının olması bir de yedek bulundurma zorunluluğu da var. Ayrıca ‘şoför bir gün istirahat edecek’ kuralı var. Bu kural bizde de var ama kim uyuyor? Günlük direksiyon başında kalma kuralına bile uyulmuyor. Şoför, 10 saati aşkın araç kullanıyor. Bir de Bakanlığın yapacağı denetimlerle korsan taşımacıları önlemesi gerekiyor. Mahalle arasından korsan taşıtlar kalkıyor, bunu engelleyen bir sistem yok” dedi.

Yurtdışına yönelik planlamalar 

Bulgaristan’a 1999’dan beri taşımacılık yaptıklarının ve bu hatta yüzde 90 doluluk ile çalıştıklarının bilgisini veren Kara, “Yurtdışına yönelik yeni planlarımız var, önümüzdeki dönemde netleşecek. Bulgaristan’da turizm taşımacılığı da yapıyoruz” dedi.  Has Turizm’e firma katılımları konusunda ise, “Bunu önümüzdeki süreçte konuşuruz. Olabilir. Ortaklarımızla değerlendirip karar verebiliriz” diye konuştu. 

Savaşın yarattığı büyük kayıp

Suriye’de yaşanan savaşın sadece taşımacıları değil, tüm bölge esnafını milyarlarca dolar zarar ettirdiğini belirten Nezih Kara, “Çok büyük bir ekonomik kayıp var. Tur firmaları iflas etti. Arap ülkelerine geçişte Suriye transit kullanılıyordu. Suudi Arabistan ve Kuveyt’e oradan gidiliyordu. Bizim Halep ve Şam’a iki seferimiz vardı, bitti. Bütün bölge büyük darbe yedi. Günübirlik gelen-giden binlerce insan vardı. Hafta sonu gruplarla Mersin, Antalya, İstanbul yapılıyordu, artık bitti. Umarım bu savaş bir an önce biter ve iki ülke arasındaki sağlıklı ilişkiler tekrar kurulur. Suriye vatandaşları da güven içinde yaşamlarını sürdürebilecekleri bir ortama kavuşur” dedi. 

Rusya ve Bulgaristan’da, ülkemizdeki gibi otobüsçülük hizmetinin bulunmadığını belirten Nezih Kara, “Bu ülkeler, bizden gördükçe, koltuk arkası ekran, internet, ikram hizmeti istemeye başladı. Biz Bulgaristan’da, üç ay boyunca ikramın ücretsiz olduğuna insanları inandıramadık, çünkü o güne kadar hep para ödemişler. Yaptığımız ikram setini üç ay boyunca almak istemediler ‘ücretsiz olur mu bu’ dediler. İnternet erişimine de inanamadılar” dedi.

Selim Kara bizi yeniliğe teşvik ediyor 

Sektörün duayen ismi, Mehmet Selim Kara’nın otobüsçülüğün geldiği bu noktaya, “bu kadar lüks fazla” diyor mu sorumuza Nezih Kara, şu cevabı verdi: “Kamyondan bozma araçlarda yıllarca direksiyon sallamış birisi. Şimdiki duruma görünce, ‘bunlar fazla değil, sektörün hakkı’ diyor. ‘Devir değişti, yeniliğe açık olun’ diyor. Hatta bizi çoğu zaman teşvik ediyor.”