İspanya’da Şehi̇rlerarası Otobüs Taşımacılığı - 4

YAZI: NUSRET ERTÜRK

Geçen haftaki yazıdan sonra,“Bu ne abi, pehlivan tefrikası gibi durmadan uzatıyorsun, neden sadede birden gelmiyorsun” diyenler oldu. Doğrudur. Rahmetli Murat Sertoğlu’nun eski bir pehlivan mahlası altında günlük gazetelerde yayınladığı, efsanevi Kırkpınar başpehlivanlarının arasında geçen yağlı güreş yazılarını çok okudum. Durumu buna bağlıyorum. Bir künde oyununu, pehlivanın künde atıp yenişini rahmetli üç günde anlatırdı, merak uyansın ve ertesi gün tefrika okunsun diye. 

Merak etmeyin, söz veriyorum, İspanya’da ulaşım konusunu bir ayda bitireceğim!

İspanya’da tüm otobüs biletlerinin şehiriçi dahil E-bilet olduğunu ve mali geçerliliği olduğunu öncelikle belirterek devam edelim yazı dizimize. İspanya’da tüm seyahat hizmetleri biletlerinin yüzde 92’sinin internet üzerinden ve elektronik ortamda satıldığını söyleyeyim. Kağıt bilete ihtiyacınız yok. Bilet çıktınızı, adınızı ve soyadınızı söyleyerek veya cep telefonuza gönderilen kare kodu şoföre göstererek otobüse binebiliyorsunuz. 
İspanya’da kısa, orta ve uzun mesafelerde otobüste yer varsa rezervasyonunuz olsun olmasın otobüste şoföre para ödeyerek bilet alabiliyorsunuz. İlk kalkış noktasından itibaren ara duraktan veya mola yerinden otobüse binebilirsiniz. Kısıtlama yok. 
Şehirlerarası otobüs biletlerine gelince, işletmelerin web sitelerinden, ulusal ve uluslararası seyahat portallarından ve tüm yolcu terminellerinde bulunan bilet makinelerinden alabiliyorsunuz. 
Cep telefonunuzdan, oturduğunuz yerde tüm İspanya içinde, uçak, yht, tren, otobüs biletlerinizi alabiliyor, seyahat planlaması yapabiliyorsunuz. 

Kullanışlı portal

Otobüs ulaşımı için ALSA, MONBUS, ile alternatif olarak, küçük otobüs şirketlerinin çoğunu da içeren çok kullanışlı bir portal olan MOVELLİA'yı kullanabiliyorsunuz. Bunun dışında havalimanı, tren garı ve otogarlardaki işletmelerin kendi bilet otomatlarından bilet alabiliyorsunuz. ALSA ve AVAZA bilet makineleri yaygın olarak kullanılıyor ve terminallerde dikkat çekiyor. Bu makineler kullanım ve ödeme sistemleri açısından çok kolay ve basit şekilde düzenlenmiş, gideceğiniz yer ile tarihi yazıyorsunuz, bulunduğunuz saatten itibaren gün içinde tüm seferleri sıralıyor ve seferlerle ilgili tarifeyi kağıt çıktı olarak alabiliyorsunuz. Gece yolculuğu, direk seferler, otobüsün standardı ve engelliye uygun olup olmadığı gibi seçenekler, bilet ücretiyle, liste halinde görsel ve basılı olarak sunuluyor. 
Buraya kadar bilet makineleri ve koltuk seçiminde -bayan ayrımı dışında- ülkemizle İspanya arasında önemli bir fark göremedim. Bizde de işletmeler kendi web siteleri üzerinden bilet satabiliyorlar, bizde de ulaşım portalları var. Fark şu: biz, şirket ve acente kontenjanı ayırıyoruz, bayram ve pik tarihlerde internet satışlarını kapatıyor veya en asgariye indiriyoruz. İnternet sitelerine ve portallarına tüm satışları ve koltukları açmıyoruz, İspanya’da böyle bir uygulama yok. En az altı aylık süreyle hatta bazı işletmelerde bir yıllık süreyle tüm seferler satışa açık. 

Dünyada ve ülkemizde havayolu taşımacılığının yaygınlaşmasıyla artan yolculuklar, sayısal teknolojinin bu sektöre getirdiği karşı konulamaz nitelikteki yeniliklerin ülkemiz dışında birçok ülkede kullanılması malesef sektörümüze bir gösterge olmadı. Bu gelişmeyi uzaktan ve endişeyle izledik; nasıl uyum sağlayacağımızı, bu durumu nasıl fırsata çevirebileceğimizi düşünmedik. Bilet satış acentelerini koruyacağız, onlar bizim parçamız, bu sektörün gerçeği diye bu günlere geldik. 

Bıçak kemiğe dayandı

Sektörün dışından birilerinin bu ulaşım portallarını kurup bizim sırtımızdan milyonlarca bilet satmasına izin verdik. Bizler, işletmeler olarak bir araya gelerek böyle bir portal oluşturalım diye düşünemedik, düşünen ve önerenleri de engelledik. 

Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı bile bu durumu gördü ve bizlere örnek olabilecek ulusal ulaşım portalını hayata geçirdi. Otobüs işletmeleri olarak bu portala girmeye bile direndik ve hâlâ direniyoruz. 

Seyahat acentelerinin son on yılda düştüğü durumu göremedik. Uluslararası dev seyahat portallarıyla rekabet edemiyorlar, eskiye göre asli işlerinden para kazanamıyorlar, ulusal ve uluslararası seyahat portallarının yasaklanmasından medet umar hale geldiler. 

Uçak bileti almak otel rezervasyonu yaptırmak için günümüzde Seyahat acentesine ve THY ve PEGASUS ofisine giden var mı, soruyorum size!

Uçak biletlerinimizi, biz kendimiz internet ortamında alabiliyor ve seyahat ediyor olmamıza, kolaylıklarını görmemize ve yaşamamıza rağmen bu kolaylığın sektörümüzde uygulanmasına neden direniyoruz? Anlamakta güçlük çekiyorum. 

Bilet satış acenteciliği sistemini bir an önce sorgulamalı ve bunların kısa vadede kaldırması gerektiğini düşünüyorum. 

Sektörümüzün acenteliğin kaldırılması, sektörün E-bilete geçişinin özendirilmesi ve hızlandırılması, şehiriçi ücretsiz servislerin kaldırılması konularında dünya örneklerine ve uygulamalarına bakarak yeniden yapılanması gerektiğini göremedik. Dünyada, tüm ulaşım sistemlerinde uygulanan teknolojik gelişmeleri uçak biletleme teknolojilerini ve uygulanabilirliğini takip ederek işimize uygulanması ve yararlanılması düşüncesi maalesef geliştirilemedi. Bu konuda yazdığımız birçok yazı da dikkate alınmadı. 

Ne yazık ki, bugün sektörümüz mesleğimiz bu tutum yüzünden çok ağır yara aldı kan kaybediyor. Müdahele edilmezse ölüm kaçınılmaz olacak. Acentelerin kaldırılması ve E-bilete geçiş en az sektörümüze net yüzde 20 tasarruf sağlayacak bilet satış maliyetlerimiz yüzde 5’in bile altına düşecektir. 

Otobüsler ve standartları

İspanya’da otobüsler marka ve model olarak ülkemizden farklı değil. Öncellikle tüm otobüs üretici markaları var. Mercedes Benz, Setra, Irizar markası altında MAN en sık karşılaşılan marka ve modeller. Bilindiği gibi Mercedes, Scania, Volvo motor ve aktarma organları altyapısı üzerinde siparişe göre otobüs karesörü üretiyor. İthal otobüsler de var. Mercedes, Fiat, Setra otobüsler şehirlerarası ve turizmde çalışıyor. 10 yaştan yaşlı otobüs görmedim. 

Turizm araçları şehirlerarası otobüslerden daha gösterişli ve yeni. İç konforları, standartları ve koltuk kaliteleri daha yüksek. Şehirlerarasında çalışan otobüsler iki standart belirlemiş: Standart ve Premium servis. Özellikle 500 ve 500 km üzerindeki hatlarda ve havalanı seferlerinde bazı seferler Premium olarak düzenleniyor. Premium seferlerin ücretleri pahalı ve standar ücretin yaklaşık iki katı. 

Örneğin, Garanada Madrid arası 430 km normal servis 18,59€, premium servis 42,96€. Yüzden yüzden bile pahalı. 

Otobüslerde servis ve ikram yok. Host, hostes, yardımcı personel yok. Araçlarda WC var. Premium otobüslerde kablosuz internet ve elektrik/usb şarj imkanı var. Çoğu otobüste engelli asansörü bulunuyor. 

Koltuk standardı yüksek

Premium servislerde koltuk standartları yüksek, vücudu saran yapıya sahip ergonomik deri koltuk. Konfor için bir ya da iki sıralı koltuklu dizayn edilmişler. Okuma lambası, karşılıklı oturma düzeninde ekstra büyük katlanır masa, karşılıklı masalı oturma imkanı (4 koltuk ile sınırlı) magazin rafı, çıkarılabilir askı ve özel eşya gözü. Hava sirkülasyonlu klima optimal. Bebekler için özel koltuk ve emniyet kemeri tahsis edilmekte. İnternet, WI-FI ve elektrik prizleri var. Dokunmatik koltuk arkası ekranlar, araç içi genel maksatlı kalkış ve varış saatleri ile GPS otobüsün bulunduğu yeri bildiren bilgi ekranları var. Bagaj alımı ve teslimi ve evcil hayvan taşıma imkanı ekrandan seyahat planlaması ve bilet alma imkanı sunuluyor. Ayrıca kalkış ve varış terminallerinde özel peron ve yolcu otomobili için belli süreli ücretsiz otopark imkanı tanınmaktadır. Gece seyahatlerinde dinlenme seti yastık ve battaniye verilmektedir. 

Hizmetini alan bedelini öder

Tekerlekli sandalye ve platform asansörlü kullanıcılar için koltuk tahsis edilmektedir. Engelliler veya yaşlı insanlar için özel yardım hizmeti verilmektedir. Tüm otobüsler engellilere uygun değildir. 

Bazı seferlerde engellilere uygun asansör sistemi olan otobüsler hizmet vermektedir. Engelli yolcunun durumunu belirtmesi halinde, gideceği hatta hangi saatlerde engelliye uygun otobüs olduğu tarifelerde belirtilmektedir. Bu durum normal ve premium servislerin hepsi için geçerlidir. 

Buna ek olarak premium otobüsler, güvenlik açısından en son teknolojileri içeren son model otobüslerle hizmet vermektedir. 

Yukarıda Premium servislerin verdiği hizmet ve ikramların ülkemizde birçok firma tarafından verildiğini biliyoruz. Hatta ücretsiz olarak veriyoruz. İspanya’da firma ne veriyorsa karşılığını alıyor, fark bu. Ek hiçbir hizmet almıyorsanız otobüs bileti ucuz, hizmet alıyorsanız standarları yüksek otobüsü seçiyorsunuz, bilet ücreti de yüksek. Bizde yapılamaz mı? Yapılabilir, yapılıyordu... Varan ve Ulusoy bu çıtayı bir dönem yükseltmişti. Karşılığını son dönemde alamadı. Sonuç ortada! 

Biz, rekabet açısından yolcuya hizmet vermeliyiz mantığıyla biraz da taklitle standartları sürekli artırıyoruz. Bedelini yolcudan almıyoruz. Hizmeti alan bedelini öder. Bu konuyu da sektörün ciddi şekilde eğilmesi lazım. 

Bu hizmetin veriliş ve sunuluşu da önemli. İnsan kalitesi eğitimi, personel, insana verilen değer ve sunum açısından bakıldığında İspanya’nın çok gerisindeyiz. 

Otobüs bilet fiyatları 

İspanya’da otobüs bilet ücretleri taşıma mesafelerine bakıldığında ülkemizle aynı diyebiliriz. 

Motorin litre Fiyatı 1.20€ = 5,42 TL.  Yukarıda yazdım; 240 km Sevilla-Garanada arasına 14€ ödedim yani 63,00 TL. Otobüs tamamen doluydu. Bu mesafe kısa olmasına rağmen ücreti yüksek ve standart bir otobüstü. Koltuk arkası ekran, internet erişimi bile yoktu. 

Garanada Madrid arası 430km 18,59€ yani 85 TL ödedik. Koltuk arkası ekran, müzik, film, oyun ve internet hizmeti vardı. Servis, ikram, host-hostes yoktu. Otobüste 35 yolcu vardı. Gayet güzel bir yolculukla yolda bir kez mola vererek 5 saatte Madrid’e ulaştık. Yolda şoför mükemmel araç sürdü, hiç hata yapmadı, hız kurallarına riayet etti. Tereyağından kıl çeker gibi bir sürüş tekniği vardı. Rötardar dışında,  frene bile basmadı. Otobüsümüz SETRA Top Class S 517 HDH idi. Otomatik vites olduğunu belirteyim. 

İspanya’da otobüs biletlerinde aynı uçak biletlerinde olduğu gibi değişken ve esnek fiyat uygulanıyor. Talebin artması halinde fiyatlar yükseliyor, azalması durumunda yükseliyor, seyahatin tarihi yakınsa yüksek, ileri bir tarihe bilet alacaksınız fiyatlar düşüyor. Bazı hat ve seferlerde özel indirimli ve promosyonlu bilet alabiliyorsunuz. 

Bilet fiyatları…

Bu gün itibariyle bilet fiyatlarını vereyim: Sevilla’dan Granada,249 Km 5,25€, dikkat ederseniz 15 gün önce (Sevilla Film Festivali zamanında) ben bu parkura 14€ ödemiştim. Sevilla’dan Malaga 205 km 5,25€, Barselona 979km 45,25€, Zaragoza 818km 78,45€. Madrid-Barselona, 625 km 15,45€. Barselona-Salamanca 900 km 35,15€. Dikkat ederseniz kış dolayısıyla fiyatlar aşağıya çekilmiş. Önemli oranda indirimler yapılmış. 

Buradan çıkardığım sonuç: Arz ve talep dengesine göre bilet fiyatlarında her zaman oynama yapabiliyorlar. Yasal bir kısıtlamanın olmadığı düşüncesindeyim. Hatta yaza göre bazı hatlarda yüzde 50 oranında indirimler yapılmış. Bu fiyatların tek yön ve standart otobüsün bilet ücreti olduğunu belirtelim. 

Rekabet şartları…

Serbest piyasa ekonomisi ve rekabet şartları İspanya’da, karayolu yolcu taşımacılığında tam manasıyla uygulanıyor. 

Sefer sayılarında, kış sezonunda, azaltılma ve bazı hatların kapatılması söz konusu. Örneğin ALSA, Sevilla-Madrid otobüs seferlerini iptal etmiş. Arıyorsunuz, ‘yok’ veya haftanın belli günlerinde sefer düzenliyor. Bu esneklik taşımacıya tanınmış. Hızlı tren olan hatlarda, kış sezonunda kesin olarak sefer düzenlemiyorlar. Yolcuya, taşıma mesafesine göre bir veya iki aktarmalı sefer öneriyorlar. Tüm hatlarda kışın, günlük ve haftalık sefer sayılarını azaltıyorlar. 

Bu neyi getiriyor? Doluluğu ve verimliliği. Boş otobüsler ne yapıyor? Parkta yatıyor. Bizde olduğu gibi ‘nam olsun kâr olmasın, namımız yürüsün’ demiyorlar. 

Sektörde sıklıkla şikayet ettiğimiz bir başka husus ise uçak bileti ücretleri. Şikayetimizde haklı mıyız? Bizce haklıyız. Bizi rahatsız eden uçak şirketleri, biletlerini otobüs fiyatına hatta otobüs biletinin altına satıyorlar. Bu bize zarar veriyor. Evet, bizim de işlerimizin düştüğü dönemde, yani ölü sezonda onların da doluluk oranları düşüyor. Fiyatları düşürerek, bizim müşterilerimizi yani yolcularımızı kendilerine çekiyorlar, doğru. “Yazın iç hatlarda 500 TL’ye kadar bilet satıyorlar, o zaman indirim yapsalar ya” diyerek savunmaya geçiyoruz. 

Bu sitem ve eleştirilerden bu güne kadar sonuç alabildik mi, alamadık. Alabileceğimizden de emin değilim. 

AB üyesi olsak hepten bitmiştik...

Şimdi Avrupa Birliği içinde ucuz uçuş dediğimiz adını saymayacağım birçok işletme var. Bunlar ülke içinde, Avrupa başkentlerine ve önemli destinasyonlara inanılmaz fiyatlara uçuyorlar. 

Bizim otobüsçüler olarak dua etmemiz lazım. AB üyesi olsak hepten bitmiştik. 

Yazıyı yazarken kontrol ediyorum: Madrid’den Sevilla uçuşu 27€, Malaga 29€, Barselona 51€. Bizim oğlan biletini hep sekiz hafta önceden alır. Geçenlerde hafta sonu Malaga’dan Barselona’ya 9€’ya uçtu, iki gün sonra Barselona’dan Malaga’ya 12€’ya döndü. Demek ki ucuz uçuş sadece bizim ülkemizde yapılmıyormuş. AB içinde dünyada gelişmiş birçok ülkede ucuz uçuşlar var. Bazı hatlarda erken rezervasyonla bu fiyatlar daha da düşüyor. 

Diyeceğim o ki karayolu ve havayolu rekabeti tüm ülkelerde var. Sorun, uyum sorunu. Zamana ayak uydurma ve uyduramama sorunu. ■

Haftaya karşılaştırmalı sonuçlar ve önerilerim.