Engelli uyumu, çıkmaz sokak!

Geçtiğimiz haftalarda, gazetelerde otomotivle ilgili, tam sayfa, önemli bir haber gördüm. “Torba’ya eklenen bir madde ile otomotiv üretimi bitiyormuş” üst başlığından sonra büyük harflerle “Otomotiv ipten döndü” deniyordu. Tabii, aklıma otomobil üretimi geldi. İçeriğine baktığımda, konunun engelli taşımasıyla ilgili olduğunu gördüm. Bu önemli konuda bazı gerçekleri ve düşüncelerimi ifade etme gereğini duydum. 

İşin özü, taşımaların engellilerin ihtiyaçlarına uygun yapılması. Bu yönde getirilen kurallar iki hususu içeriyor. Birincisi, belirli bir dönemden sonra üretilecek taşıtların engellilere uygun olması. Bunun gereği olarak da belirli bir tarihten sonra buna uymayan araçların, izin belgelerine kaydedilmeyerek kullanımına izin verilmemesi. İkincisiyse engelliye uyumlu olmayan mevcut araçların belirli bir sürede uyumlu hale dönüştürülmesi. 

İlk kapsam durumu…

Buna ilişkin ilk kanun, sadece şehiriçi toplu taşıma araçlarını kapsıyordu. Mevcut ve yeni üretilecek araçlarla ilgili uyum konuları bunda yer aldı. Şehirlerarası tarifeli/tarifesiz taşıma araçlarıyla şehiriçi öğrenci ve personel servis araçları ise kapsam dışıydı. 

TBMM’de kabul edilip 19 Şubat 2014 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Engelli Taşımacılığı ile İlgili Kanun Değişiklikleri kapsam dışı taşımalara da düzenleme getirdi. Buna göre 7 Temmuz 2018 tarihinden itibaren tüm taşıtlar engelli taşınmasına uygun olacak.
Bunun gereği olarak mevcut taşıtların dönüşümü ve yenilerin buna uyumu gerekecek. Bu tarihe kadar yapılacak taşımalarda şehirlerarasında 72 saat içinde, servislerdeyse talep edildiğinde engellinin ihtiyacı karşılanacak. Mevcut taşıtların 2018’e kadar buna uyumu gerekiyor ki, bir problem burada. İkinci olarak bu Kanuna göre 6 Ağustos 2014’ten itibaren üretilecek taşıtların buna uyumlu olması gerekiyor. Aksi halde üretilen yeni taşıtlar, belgelere yazılamayacak ve taşımada kullanılamayacak. Kısacası bu tarihe kadar ‘engelliye uygun taşıt üretimine geç’ denildi.

Uyum yok!

Derken günler geçti ve 6 Ağustos 2014 geldi. Üretimde arzu edilen uyum sağlanamadı. Bunun; süre kısalığına, ihracatla uyumsuzluğa ve başka nedenlere bağlı açıklamaları yapıldı. Engelliye uygun olmayan yeni araçların kullanılamaması, üretilememesi anlamına geliyordu, yani üretimin durması. Peki, üreticiler buna uyabilirler miydi veya ne zaman uyabilirlerdi? 

Uyamayan veya uymayan üreticiler uygun olmayan araçların belgelere yazılmaması kuralının kaldırılmasını istediler. Bu talebe uygun olarak, kanun değişikliği ile bu kural kaldırıldı. Böylece bu taşıma ve taşıtlarda engelli uyumuna ilişkin bir nevi serbestlik doğdu. 

Yeni Yönetmelik

Aradan belirli bir süre geçtikten sonra bu boşluğun doldurulması yoluna gidildi. Kasım ayı içinde kaldırılan kuralın yerine, bu taşıt ve taşımalarla ilgili hususların bir Yönetmelik ile bir yıl içinde düzenlenmesi kuralı getirildi. Bu arada önceden beri zorunluluk kapsamında olan taşımalarla ilgili araçlardan zorunluluğa uygun olmayanların da şehiriçi taşımacılıkta kullanılması kapısı da açılıverdi. 

Şimdi durum ne?

7 Temmuz 2018’den itibaren tüm taşımaların engelli uyumlu yapılması kuralı yerinde duruyor. Yeni Yönetmelik yayınlanıp yeni bir üretim yasağı getirilene kadar -tabii, getirilirse- engelliye uyumlu olmayan araçların üretimi, belgelere yazılması ve kullanılması ise sürecek. Yani engelli uyumu konusunda ne üreticinin ne de taşımacının bir şey yapmasına gerek var, herkes rahat. Erteleyip kurtulduk.  Bu arada engellilerin şehirlerarasında 72 saat, servislerdeyse talep edildiğinde ihtiyaçlarının karşılanması zorunluluğu sürüyormuş, dert değil. Bilinmeli ki 7 Temmuz 2018’den itibaren tüm taşımaların engelli uyumlu yapılması kuralı yerli yerinde duruyor.

Kasım ayında çıkan Kanuna göre Yönetmelik için bir yıl süre var, yani Kasım 2015. Bu Yönetmeliğin çıktığı günden itibaren engelli uyumlu olmayan araç üretimini zorunlu kılması, bu amaçla kullanımını yasaklaması mümkün değil. Aslında Yönetmelik yayımlandığında ilk zorunluluk üzerinden 20 aydan fazla süre geçmiş olacak. Ama uyum mümkün olmayacak. Ayrıca yeni bir 6 ay yine az bulunacak. Buna da bir yıl dersek, engelli uyumlu araç üretiminde 2016 sonuna gelinecek. Bu tarih tam zorunluluğun başlayacağı 2018
Temmuzundan sadece 1,5 yıl önce. Yani tüm araçların uyumlu olma zorunluluğuna 1,5 yıl kalana kadar engelli uyumu olmayan araç üretimi sürecek. 

2018’de ne olacak?

Diyelim ki 2017 başından itibaren tüm taşıtlar engelli uyumlu üretildi. 2018 Temmuzuna gelindiğinde durum ne olacak? Mevcut taşıtların yüzde 10-15’i zaten üretimden uyumlu. Geriye kalan, yani 2016 sonuna kadar üretilmiş yüzde 85-90 civarındaki mevcut araçların ise bu 1,5 yıllık sürede engelli uyumuna göre dönüştürülmesi gerekecek. Bu mümkün mü? Bana göre kesinlikle mümkün değil. Yani yeni araçlara bu zorunluluğun uygulanmaması sektörü kurtarırken engelliye dönüşmesi mümkün olmayan çok fazla araç parkı yaratacak. Adı geçen Yönetmeliğin verilen bir yıllık süreyi beklemeden kısa sürede yayınlanması, bunu hafifletebilir.

Olası itirazlar…

Engelliye uymak zorunda olan mevcut araç sahiplerinin itiraz sesleri yükselecek. Unutmayın, yukarıdaki iyimser tablo 2017’de uyumlu araç üretilmesi halinde söz konusu. İtiraz edenlere derseniz ki ‘bu uyumsuz araçları önceden almasaydınız’, sizden kötüsü olmaz.
Derler ki ‘uyumlu var mıydı’, ‘uyumlular çok pahalıydı’. Uzun lafın kısası o kadar çok aracın dönüştürülmesi mümkün değil. Bakmayın, o gün söylenecek 1,5 yıllık dönüşüm süresinin kısa olduğu şikayetlerine… Her araç bağımsızdır, her araç için bu süre yeter. Bilinmeli ki bir gemi okyanusu 10 günde geçerse 100 gemi 1000 günde değil, yine 10 günde geçer. 

Eğri oturup doğru konuşalım ve gerçekçi olalım. Tüm araçlar engelli uyumlu olacak mı? Olacak ise itiraz edilmeyecek hangi tarihte? Buna göre zorunlu uyumlu yeni araç üretimi hangi gerçek tarihte başlayacak? Eğer tüm araçlarda zorunluluk aranmayacaksa nasıl bir sistem kurulacak? Eski araçlar dönüşüm olmaksızın mevcut şekliyle kullanılabilecek mi? Bunları şimdiden konuşmak lazım. Nasıl olsa 2018 Temmuzuna çok süre var, gerisini o zaman düşünürüz demek doğru değildir. 

Öncelikle engelli vatandaşlarımız olmak üzere herkese iyi yıllar. ■