Kentleşme Olgusu ve Eğilimlerinin Raylı Sistem Yatırımları Ekseninde Değerlendirilmesi - 2

Demiryolları yatırımları; hem karayolu trafik güvenliği hem sürdürülebilirlik yaklaşımı hem de hizmet parametrelerinin iyileştirilmesi gibi kazanımlar getirmektedir. Demiryolu ulaştırma türü; çevreci, az yer kaplayan, yüksek kapasiteli ve güvenli bir ulaşım imkanı sağlamaktadır. 

Ülkemiz, Cumhuriyet’in ilk yıllarında demiryolu yatırımlarını ön plana almış olmasına karşın, sonrasında uzun yıllar sadece karayolu yatırımlarına ağırlık verilmiş, bunun sonucu olarak karayolu ulaştırması türler arası dağılımda neredeyse tek ulaştırma türüne dönüşmüştür. Son yıllarda; hem konvansiyonel hatlar hem de yüksek hızlı demiryolu hatları olmak üzere demiryolu yatırımlarında önemli miktarda bir artış gözlemlenmektedir. Yüksek hızlı demiryolları; gerek altyapı ve gerekse de işletim standartları olarak, demiryolunun gelişmiş bir türünü teşkil etmektedir. Yüksek hızlı demiryolları, Japonya, Fransa ve Almanya öncülüğünde gelişmiş bir ulaştırma sektörü olup, çevreci, güvenli, konforlu, yüksek kapasiteli, az yer kaplayan, enerji tasarruflu, hızlı ve dakik bir ulaştırma hizmeti sunmaktadır. Yüksek hızlı demiryollarında son yıllarda geliştirdikleri ilerleme ve gerçekleştirdikleri yatırımlarla, İspanya ve Çin, Japonya ve Fransa ile sektörün öncüsü konumuna gelmiştir. Japonya, Fransa, İspanya ve Çin’ in lideri olduğu sektörde; Almanya, İtalya, Britanya, İsviçre, Rusya, Güney Kore ve Türkiye’ de bulunmaktadır. Ülkemiz sektöre kayda değer bir giriş yapmış olup burada ‘bütüncül bakış açısı, alabildiğine yeterli altyapının tesis edilmesi ve araç, ray vb. malzemeler başta olmak üzere yerli sanayinin kurulumu’ önemlidir.

Altyapısı kurulan sistem…

Genel olarak, 200 km/saat’in üzerinde hız yapma olanağı sağlayan altyapı üzerine kurulan sistemler yüksek hızlı demiryolu standartlarında değerlendirilebilmektedir. Günümüzde yüksek hızlı trenler, 300 km/saat’lik hızların üstüne çıkmayı başarmışlardır. Çeşitli testlerde, 500 km/saat’in üzerine de çıkılmıştır.

UIC’ye göre yüksek hız kavramı; altyapı ve işletme koşulları başta olmak üzere sistemi meydana getiren birçok ögenin bütünlüğüne göre değerlendirilmektedir. UIC; yüksek hıza uygun standartlara göre tesis edilmiş altyapılar üzerinde, yüksek hızlı demiryolu işletimi için en düşük hızı 250 km/saat olarak belirlemektedir. Konvansiyonel hatların iyileştirilmesine dayalı altyapı üzerindeki yüksek hızlı demiryolu işletimi için ise UIC tarafından 200-220 km/saat’lik hız tanımı yapılmaktadır. Fakat birçok ülkede bulunan yüksek hızlı demiryolu hatları, çok yoğun nüfuslu bölgelerde (gürültü ve benzeri sebeplerle), tünel kesitlerinde, uzun köprülerde bu işletim hızlarının altına düşmek durumunda kalmaktadır.

Hız standardı

Avrupa Birliği’nin (AB) 96/48/EC sayılı direktifinin EK1’inde yüksek hızlı demiryolu tanımı; altyapı, tren dizisi ve bu ikisinin birbirine uygunluğu açısından derinlemesine değerlendirilmiştir. AB’nin altyapı esaslı yüksek hızlı demiryolu kriteri en düşük 250 km/saat hız şartı koyarken, konvansiyonel hatların altyapısının iyileştirilmesi söz konusu olduğunda, bu hız değeri en az 200 km/saat olarak kabul edilmektedir. Tren dizisi esasına dayalı olarak ise yüksek hızlı tren işletimi esasına dayalı altyapılar üzerindeki hız değerleri 250-300 km/saat olarak belirlenmektedir. Bu hız değeri; mevcut konvansiyonel hatların iyileştirilmesiyle yüksek hızlı tren işletimine açılan hatlar için, en az 200 km/saat olarak ortaya konmaktadır.

Yüksek hızlı demiryolları; yeni yatırımlarla gerçekleştirilebildiği gibi, mevcut konvansiyonel hatlardan uygun koşullara sahip olanların altyapı standartlarının yükseltilmesiyle de gerçekleştirilebilen sistemlerdir. Mevcut hatların, trenlerin ve diğer araçların zaten bu sistem altında çalışıyor olmaları, bu araçların yenilenmelerinde de aynı sistemin devam ettirilmesini gerektirmektedir.

Karşılaştırmalı hızlar…

Yüksek hızlı trenler; 200 km/saat ve üzeri hızları yapan trenler olarak genel bir şekilde tanımlanmaktadır. Bu da toplamda 12 bin km’nin üzerinde bir hatta karşılık gelmektedir. Bunun önemli bir kısmı (yaklaşık yüzde 30’u) hizmetlerini konvansiyonel hatların iyileştirilmesi ile yeni tren setleriyle mevcut altyapının rehabilitesyonuyla gerçekleştirmektedir. Eğer hız üst limitini 250 km/saat olarak kabul edip, ayrık YHD altyapısını esas alındığında 8 bin 500 km’nin üzerinde bir YHD hattı tanımlaması yapılabilmektedir. Çizelge 1’de ülkelerin karşılaştırmalı olarak işletimdeki hatları ve işletme hızları gösterilmektedir.

Çizelge 1: Ülkelerin Karşılaştırmalı YHD Hız ve İşletimdeki Hat Sayıları

Özel sektör olmalı…

Birlikte işletilebilir demiryolu sistemleri; rekabet düzeyi yüksek ve kendi potansiyelini daha verimli ortaya koyabilen bir işletim gerçekleştirmekte ve bu çerçevede yolcu taşımacılığının en önemli konusu olan türler arası entegrasyonu sağlayıcı bir işlevi yerine getirmektedir. Yüksek hızlı demiryolu yatırımlarında, talebin yoğun olduğu hatlarda özel sektör ortaklıklarının kurulması, servis kalitesinin artması anlamında geri dönüşler sağlayabilmektedir.

AB; ulaştırmada TRACECA gibi çok türlü alternatif çözümler üretmektedir. Bu proje kapsamında; Orta Asya’dan Avrupa’ya kadar geniş bir coğrafyanın ulaştırma ağlarının yenilenmesi ve iyileştirilmesi söz konusudur. Karadeniz ve Hazar Denizi odaklı projenin; Doğu Avrupa ülkelerinin Akdeniz’e entegrasyonu gibi amaçları da bulunmaktadır. Coğrafi olarak TRACECA’da etkin bir konumda olan Türkiye’nin gerçekleştirmekte olduğu yüksek hızlı demiryolu yatırımları bu projeden bağımsız düşünülmemektedir.

Hepinize huzurlu sağlıklı mutlu ve başarılı günler dilerim. ■