Minibüs mü, otobüs mü!

TŞOF Başkanı Sayın Fevzi Apaydın, minibüs cinsi taşıtlardan küçük otobüs gibi MTV (Motorlu Taşıtlar Vergisi) alınmasını eleştirmiş. Bunun üzerine, minibüs-otobüs tartışma ve karmaşasına ilişkin bir yazı yazmaya karar verdim. 

Bundan bağımsız olarak bir devekuşu örneği vermek istiyorum. Devekuşuna; kuş mu, deve mi olduğunu sorsak, muhtemelen cevap vermede tereddüt edecek ve ‘niye, ne maksatla soruyorsun’ diyecektir. Konu vergiyse, cüssesiyle orantılı olarak kuşun vergisinin daha az olduğunu düşünüp muhtemelen kuş olduğunu söyleyecektir. Ama konunun bir hak veya menfaat olduğundan yola çıkarsa kârlı olacağını düşünüp yine cüssesiyle orantılı deve cevabını seçecektir. Bu ikilemi gidermek için devekuşunun ne olduğunu net olarak tanımlamak gerekir. Otobüs ve minibüste de öyle… Bunlara ilişkin tanımlara bir göz atalım.

Trafik Kanunu ve Yönetmeliği

Sürücü dahil 9 koltuğa (dahil) kadar otomobil ve 9 koltuk üstü otobüs olmak üzere iki ana tanım var. Minibüs, otobüs içinde 10-17 koltuklu alt grup olarak belirtiliyor. Buradaki koltuk sayıları AB’ye uyum amaçlı değişiklik sonrası değerlerdir. Okul taşıtı, servis aracı gibi tanımlar da var. 

Burada AB’ye uyumlu bir dünya taşıt tanım düzeni de bulunuyor. Yolcu taşıtlarını kapsayan M sınıfı 9 ve altı koltuklu M1 ve 9 koltuk üzeri M2 (5 tona kadar) ile M3 (5 tonu aşan) sınıflarından oluşuyor. M1’in de 6 çeşidine yer veriliyor. 

Karayolu taşıma mevzuatı

Burada yolcu taşıtları baştan beri ikiye ayrılıyor: Otomobil ve otobüs. Otobüsler de küçük ve büyük otobüs şeklinde ayrılıyor. Öncelerde küçük otobüslere, minibüs de denebileceği belirtiliyordu. Şimdi bu kalktı. Bu arada Trafik Kanununun değişikliğine bağlı olarak bu taşıtların koltuk kapasiteleri de düzenlendi. Şimdi, sürücü dahil otomobiller en fazla 9 koltuklu, küçük otobüsler 10-17 koltuklu, büyük otobüsler de 17’den fazla koltuklu… Tanımlarda geçmese de bir de 25 koltuk konusu var. Bundan küçük taşıtlar tarifeli taşımalarda kullanılamıyor. KTY taslağında bunun 20’ye düşürülmesi de yer alıyordu. 

Araç muayenesi

Traktörü bir yana bırakırsak, burada araçlar muayene ücreti bakımından büyük ve küçük diye ayrılıyor. Otobüs büyük araç grubunda yer alırken otomobil ve minibüs küçük araç grubunu oluşturuyor. Yani minibüs var. 

Taşıt sigortaları

Trafik sigortasında otomobil, taksi, minibüs ve otobüs kategorileri bulunuyor. Otobüsler de 16-30 koltuklu ile 31 ve üzeri koltuklu şeklinde bölünüyor. Yani minibüs kategorisi var. 

Trafik sigortası dışında kasko ve koltuk sigortalarında da benzer taşıt kategorilerini görebiliyoruz. 

Bu kategoriler sigorta primlerini etkiliyor. Bunlar yanı sıra her ilin farklı sigorta primleri olabiliyor. 

Motorlu Taşıtlar Vergisi

Burada, yolcu taşıtlarında otomobiller yaş bakımından 5, silindir hacmi bakımından 9 bölüme ayrılıyor. Tabii, buna göre 45 MTV tipi oluşuyor. 

Minibüs kategorisi var; yaşa göre 3 türlüsü bulunuyor. 

Otobüsler de 25 ve altı, 26-35, 36-45 ile 46 ve üzeri bölümlere ayrılıyor. 3 yaş kategorisi bunlarda da var. 

Bir de panelvan ve motorlu karavan türü var ve silindir hacmine göre 2, yaşa göre de 3 türü söz konusu. 

Bunlar, geçmişe dönük bilgiler… Bu yıl MTV’de yapılan yasal değişikliğe göre bunlar da değişebilir. 

Konunun Maliye ile ilgili yanı sadece MTV değil. Araçların alımında da vergiler söz konusu. Özellikle de ÖTV çok önemli. Bu da aracın ithal veya yerli oluşuna göre farklı yöntemlerle alınabiliyor. Bunun hesaplanmasında da araç tanımları yanı sıra tanımın ötesinde araçlar büyüklüklerine göre alt vergi dilimlerine tabii tutuluyorlar. Birde bunlar her yıl tebliğlerle bildiriliyor hatta yıl içinde o yılın tebliğinde de değişiklikler olabiliyor. 

Köprüler açısından durum

Burada taşıtların sınıflandırılması hem ücret hem de geçiş izni bakımından önemli. Ücrete de esas olan 6 sınıf var. Birinci sınıf; aks mesafesi 3,20’den az 2 akslı taşıtları kapsıyor. İkinci sınıf; 2 akslılardan 3,20 ve üzeri aks mesafeliler. Üçüncü sınıf akslı, dördüncü sınıf 4-5 akslı ve beşinci sınıf 6-7-8 akslı taşıtlardan oluşuyor. Altıncı sınıf ise motosikletler. 

Osmangazi Köprüsünden bu sınıfların hepsi geçebiliyor ve her sınıfın belirli bir ücreti var. İstanbul’da iş karışıyor… YSS’den de hepsi geçebiliyor. 15 Temmuz ve FSM köprülerinden sadece birinci sınıf araçlar ile tüm yolcu servis araçları ve toplu taşıma araçları geçebiliyor. Üstelik bunlardaki ücretler YSS’den farklı ve bu fark geçebilen taşıtların lehine. Diğer köprülerden geçme hakkı olduğu halde YSS’yi kullananlar da daha yüksek ücret ödemekteler. Daha da önemlisi bunlardan geçemeyen taşıtlar, istemedikleri halde YSS’den hem zorunlu olarak hem de yüksek bedelle geçiyorlar. 

Minibüs yaşıyor mu? 

Görüldüğü üzere; yolcu taşıtları ile ilgili farklı işlemlerde farklı sınıflamalar var. Buna göre kiminde minibüsten söz edilirken, kiminde yer almıyor. ‘Minibüs ne yaşar, ne yaşamaz’ demek mümkün. Böyle olunca da insanlar yapılan işlemlerin doğruluğundan şüphe edip şikayette bulunabiliyorlar. Trafik Kanunu ana taşıt türü olarak, minibüsü tanımlardan çıkarmışsa, diğerleri de buna uyumlu hale gelmeli. 10 koltuk ve üzeri tüm taşıtlar otobüstür diyerek, hepsine aynı muameleyi yapmak doğru olmaz. Yani minibüslerden, ayrıma gitmeden otobüs gibi vergi almak veya minibüs tanımı olduğunda bundan daha büyük olan otobüsler için getirilen vergiyi almak hakkaniyetle bağdaşmaz. Herkesi mümkün olduğunca tatmin edecek bir gruplama bulunmalı. Benim önerim otobüsleri; 10-17 koltuklu küçük, 18-30 koltuklu orta ile 31 ve üstü koltuklu büyük otobüs şeklinde üç kategoriye ayırmanın uygun olacağı yönündedir. 10-17 koltuk grubu bir anlamda küçük otobüs yani minibüse tekabül etmektedir.     

Benimsenecek tanımlamanın önce Trafik Kanununa, sonra da buna uyumlu olarak diğer mevzuata aynı esaslı olarak konulması gerekir. Bu ayrımı yeterli görmeyen kurumlar ana sınıflamaya uymak kaydıyla alt gruplar oluşturabilir. Örneğin; 17-30 koltuklu orta otobüs grubunun 17-24 ve 25-30 şeklinde, 31 ve üzeri koltuklu büyük otobüs grubunun da 31-45 ile 46 ve üzeri şeklinde ayrılması mümkün olabilir. ■