Otobüsçülük nereye gidiyor?

Eskiden, bir noktadan başka bir yere giderken doğru yön bulmanın sırrı, geceleri varsa yıldızlara bakmaktı. Kullanılabilecek bir alet veya sistem yoktu. Geleceğe yönelik tahmin yapabilmek için de pek bir yöntem bilinmiyordu. Belki de tek çare falcıya gitmekti. Ama günümüzde seyahat etmek gibi geleceğe yönelik değerlendirmeler için de pek çok imkana sahibiz. 

İstatistiğin önemi

Geçmişe yönelik verileri bulup işlemek çok önemli. Değişimlerin yönü ve miktarı bize önemli ipuçları veriyor. Bunun için hassas istatistikî değerlendirmeler önemli. Tabii, gelecek her zaman geçmişin mutlak devamı değil. Bu nedenle her verinin gerçekleştiği koşulları da dikkate almak doğru sonuçları yakalamada gerekli. 

Veri bulmak

Veri pazarda satılmıyor, ama günümüzde pek çok veri kaynağı var. Yolcu ve yük taşımacılığında taşımacılar ve taşıtlarla ilgili veriler bazı kurumlarca üretiliyor. Biz de elde edebildiklerimizi kullanıp değerlendiriyoruz. Tabii, bu verinin en kısa sürede elimize ulaşması da çok önemli. Eskiyen verinin kıymeti azalıyor. Taşımacılar ve bunların kullandığı taşıtlarla ilgili verileri UDH Bakanlığı üretiyor. Sahip olduğu sistem anlık verilere ulaşmalarını sağlıyor. Paylaşırlarsa biz de bunları kullanıyoruz. 

Veriler azaldı

Eskiden her belge türü ve bunlarda kayıtlı çeşitli taşıtların sayıları 15 günde bir güncellenerek açıklanırdı, biz de bunları genişçe değerlendirirdik. Kendimizce analiz eder, kullanıcılara sunardık. Belki zamanları sınırlı Bakanlık görevlilerine de katkımız olurdu. Bunun kimseye zararı olduğunu sanmıyorum. Ancak zaman içinde yurtiçi taşımalarda kullanılan taşıtlarla ilgili bilgiler yayınlanmaz oldu. Şimdi, bunlardaki değişimi bilemiyor ve bunlara ilişkin analizleri yapamıyoruz. Örneğin, taşımacı başına düşen taşıt sayılarını hesaplayıp daha güçlü, daha kurumsal taşımacılara doğru gidildiğini veya taşımacıların bölünüp küçüldüğünü bilemiyor, söyleyemiyoruz. 

Gazetemizin bu sayısında yolcu taşımacılığında UDH Bakanlığından alınan belgelerin 2011 ve 2014 yılları sonundaki durumlarıyla bu üç yıllık süredeki değişimlerini ve sonrasında da 2016 yılı başına kadarki 13 aylık süredeki değişimlerini inceleyip sunduk. Bir de burada özetleyeyim.

Havayolunun imkanları rekabet güçlerini arttırıyor. Yeni havalimanları yapılıyor. İyileştirilen rotalar zaman ve para tasarrufu getirdi. Hızlı tren rekabeti de artık devrede. Bunlara da bağlı olarak tarifeli otobüsçülüğün azalacağı ve yok olmaya yüz tutacağı geliştiyse de rakamlar D1 ve B1 belgeli bu taşımalarda bunu doğrulamıyor. B1 epey azalsa da D1 seviyesini koruyor. 

Taşımacılıkla ilgilenmeye başladığım 1996 yıllarında bu taşımalar, diğerlerinin yanında pek azdı. Zaman içinde artıp diğerlerini yakaladı ve geçti. Şimdi, belge sayısında onların beş mislini geçiyor. Pek çoklarınca yanlış, hormonlu bulunsa da bu büyüme sürüyor. Beklenen ‘duvara toslama’ gelecek mi? Gelecekse ne zaman? Bu yıl, bu bakımdan kritik olacağa benziyor. Umarım hasarsız veya en azından az hasarla atlatılır. 

Özellikle yurtiçinde yıldan yıla hızla artıyorlar. Yani pek çok iş sahibi, işiyle ilgili ticari faaliyetlerinin gerektirdiği yolcu taşımalarını kendisi yapmak için belge alıyor. Acaba niye? Ticari belge sahibi taşımacılar uygun fiyatlı yeterli kalitede hizmet sunamıyor mu? Belki de bunlardan hizmeti almanın prosedürleri ve buna bağlı gecikmeler kendi taşımalarını yapmaya mecbur bırakıyordur. Gerek kentiçi gerek kentdışı taşımacılar keyiflerine göre taşıma yapamayacaklarını bilmeli. Tahditli plakalı servisçi, yüksek fiyat uygulayıp çok para kazanmaya kalkarsa hizmet verdiği kurum kendine taşıt alıp kendi servisini yapabilir. Bu taşımalardaki her artış, ticari taşıma yapanların işini azaltır. Bunu engellemek de mümkün değildir.

Kısa mesafeli taşımalar (D4)

Bilindiği gibi bunlar iliçi ve kısa mesafe iller arası taşıma hizmeti sunuyorlar. Tek taşıtla belge alınabiliyor. 2011-2014 döneminde sayılarında önemli artış var, ancak son dönemde sayı epey gerilemiş. İlk akla gelen iflas edip taşımacılıktan çekilmeleri veya taşıtlarını tek belge altında birleştirmeleri gibi haller… Bence bundan daha önemlisi, büyükşehir belediyelerinin artması. Önceden il çapında taşımacılık hizmeti veren iki büyükşehir belediyesi vardı: İstanbul, Kocaeli. İl çapında hizmet vermeyenlerin ile yayılması ve il çapında hizmet verecek yenilerinin kurulması sonrasında bu türden il sayısı 30’a çıktı. Değişen 28 ildeki D4 belgesi sahipleri artık iliçi taşıma yapamaz hale geldi. Bunların pek çoğu bu türden taşımacılıktan çekilmiş olabilir. Zaman içinde bu azalış sürebilir de…

Öncelerde bunların özel bir değeri vardı. Diğer modlardaki gelişmelere göre kayba uğradılar. Özel araçlarla komşu ülkelere gitmekteki kolaylaşmalar da bunlara zarar vermiş olabilir. Sınır kapılarındaki beklemeler de bunların cazibesini azaltıyor. Kötüye kullanılmalarını önleme amaçlı olsa da bazı tedbirlerden zarar görmüş olabilirler. Bilmem, bu kötüye gidişi kabullenmek mi lazım, yoksa bazı tedbirlerle iyileştirmek mi esas olmalı?

Yük taşımacılığında da benzer bir değerlendirme yapabilmek isteriz… Bu arada, Bakanlığın bize sunacağı veriler artarsa, bundan memnuniyet duyarız. ■