22.06.2015, 17:50

Yolcu taşıtlarına bakış…

Bu haftaki yazımda, gazetemizin manşetinde yer alan yolcu taşımacılığındaki taşıt sayılarının analiziyle ilgili görüşlerimi iletmeye çalışacağım.

Kiralık/sözleşmeli taşıtlar
Öncelerde “kiralık” olarak ifade edilen, taşımacılar tarafından kullanılan başkalarına ait taşıtlar yeni mevzuatta “sözleşmeli” olarak nitelendirildi. Gerçek anlamda bir kiralama olmadığı için bu değişiklik yerindeydi. Öncelerde sözleşmeli taşıt çalıştırma hakkının çok fazla, hatta sınırsız olduğunu hatırlıyorum. Bir özmala beş sözleşmeli şeklindeki sınırlama dahi itiraz gördü. Özmal karşılığı taşıt zamanla D1 ve D2’ler için iki; B1 ve B2’ler için ise önce bir, sonra da yarım sözleşmeli taşıt seviyesine getirildi. 

Benim hatırladığım gerekçe bireysel taşıt sahiplerini korumaktı. “Taşımacılar kolayca ve bolca bulabildikleri sözleşmeli taşıtları sorumsuzca doluluğu düşük olan yanlış seferlere gönderiyorlar” diye düşünülüp sözleşmeli sayıları azaltıldı. Bu durum, bazı bireysel taşımacıların istedikleri firmalarda yer bulmalarını da engelledi. 

Bugüne gelince…
Şimdi, bakıyoruz ki taşımacılar mevcut sözleşmeli haklarının neredeyse sadece yarısını kullanıyorlar. Bu durum, taşıtların kötüye kullanılmaması bakımından iyi gözükse de yeterince sözleşmeli taşıtın olmadığını da gösteriyor. Pek çok bireysel taşıt sahibinin korunmalarına rağmen yok oldukları veya başka işlere yöneldikleri anlamını çıkarıyorum. 

Aslında mali yeterlilik açısından gerekli şartları taşıyan bir kimseye, bunun ötesinde ek mali yükümlülük anlamında özmal şartlarının dayatılması bence ekonomik anlayışımıza pek uymuyor. Bugün başkasına ait sermaye, makine, bina, arazi, sınai haklar vs. kullanılarak neredeyse hiçbir mali güç olmaksızın girişimci olmak pek ala mümkün. Emek ise zaten başkalarından çoğu zaman kolayca ve istenilen şartlarda bulunabiliyor. 

Özmal yükümlülükleri
Karayolu Taşıma Yönetmeliğinde, yukarıda açıklanan ve bana göre yanlış olan özmal-sözleşmeli taşıt ilişkisinin ötesinde de özmal yükümlülükleri bulunuyor. Bunun en bilinen örneği tarifeli taşımacıların hat açmalarında görülüyor. Şüphesiz ki az sayıdaki taşıtla çok sayıdaki hattın işletilmesi mümkün değil.  Ancak hatlar için yeterli sayıdaki taşıtın özmal olarak ifade edilmesi, hele hele koltuk sayısıyla ifade edilmesi gereksiz. Bu hatlar sözleşmeli taşıtlar da dikkate alınarak toplam taşıt sayısı ile sınırlandırılabilir. Hele hele 25-30 koltuklu küçük taşıtların da seferlerde kullanılabileceği düşünüldüğünde büyük otobüs esaslı sayılar hiç gerekmez. Herkeste serbest piyasanın yanlışlarına karşı tedbir alma hevesi var. Bilinmeli ki serbest piyasa seçimi yanlışları da bilinerek yapılmıştır, bunun taraftarları gerekeni zaten düşünmüşlerdir. 

Firma büyüklükleri
Tarifeli taşımacıların tarifesiz turizm taşımacılarından, yurtiçi taşımacıların ise uluslararası taşımacılardan daha fazla sayıda taşıta sahip olduklarını görüyoruz. Bundan daha önemlisi, genelde firmaların 20’yi aşkın sayıda otobüse sahip olmaları… Burada özmalı kastetmiyoruz; özmal olarak bakarsak her firmada ortalama 10’u aşkın özmal taşıt olduğunu görürüz. Bu sayılar yolcu taşımacılığında önemli bir yatırımın olduğunu bize gösteriyor. Yine, önceki dönemlerde 20’nin altında olan sayıların 20’nin üstüne çıkması iyiye işaret… Umarım ki hafızam beni yanıltmıyordur. 

Otobüs taşımaları için söylediğimiz bu düşünceleri otomobil taşımacılığı için söyleyemiyoruz. Daha küçük ve daha az yatırım gerektiren otomobillerden bile çok fazla sayıda taşıtları yok, yani güçlü değiller. Daha güçlü olan B ve D belgeli taşımacıların ayrı bir belge almaksızın mevcut belgeleriyle otomobille yolcu taşımacılığı da yapabilmeleri şeklindeki eski önerimin yerinde olduğunu bir kez daha görüyoruz. Hani şu üniversite diploması olana lise diploması sorulmaması misali B belgeli otobüsçüler uluslararası, D belgeli otobüsçüler de şehirlerarası otomobille taşımayı A belgesi almadan niye yapamasınlar ki?

D4 belgeleri
Sadece özmal taşıt kullanılabilen D4 belgelerindeki ortalama taşıt sayısı birin biraz üzerinde: 1,03. Bu demektir ki hemen her belgede sadece bir taşıt kayıtlı. Birden fazla taşıtlı belge çok az. Serbest piyasaya açık olmayan bu alanda belge alabilen her kişinin sadece bir taşıtının olabilmesi gerekir, fazlasına izin verilmemeli. Birden fazla taşıt, birden fazla ortaklı belgeler için olabilmeli. Kanaatimce bu da kooperatif esaslı olmalı. Taşıtların kooperatif üzerinde olması şeklindeki kuralın zorlukları da düşünülerek yeni bir yapılanma yerinde olabilir. 

B3-D3 belgeleri
B3 belgesi zaten üç tane. D3 ise epey var; bunların da ortalama taşıt sayıları 2,3. Herkesin kendi ihtiyacına göre ticari olmayan taşıma yaptığı bu belgeler için bu taşıt sayıları normal. Zaten hepsi de özmal. 
Taşıt sayılarına ilişkin değerlendirmeden benim çıkardığım sonuç; sağlıksız bir gelişme yaşanmadığı yönünde. Tabii, azalan bireysel taşıtların sahiplerinin başına ne geldiği ayrı bir soru. ■
Yorumlar (0)
banner117
15
açık
banner159
banner153
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 10 28
2. Samsunspor 11 25
3. Fenerbahçe 10 23
4. Beşiktaş 10 20
5. Eyüpspor 11 19
6. Sivasspor 11 17
7. Göztepe 10 15
8. Başakşehir 10 15
9. Kasımpasa 11 14
10. Konyaspor 11 14
11. Trabzonspor 10 12
12. Gaziantep FK 10 12
13. Bodrumspor 11 11
14. Antalyaspor 11 11
15. Alanyaspor 11 10
16. Rizespor 10 10
17. Kayserispor 10 9
18. Hatayspor 10 3
19. A.Demirspor 10 2
Takımlar O P
1. Erzurumspor 11 22
2. Kocaelispor 11 22
3. Bandırmaspor 11 21
4. Karagümrük 11 18
5. Igdir FK 11 18
6. Boluspor 11 18
7. Esenler Erokspor 11 17
8. Ümraniye 11 17
9. Pendikspor 11 17
10. Ankaragücü 11 16
11. Ahlatçı Çorum FK 11 16
12. Şanlıurfaspor 11 15
13. Gençlerbirliği 11 15
14. Manisa FK 11 14
15. Keçiörengücü 11 14
16. İstanbulspor 11 13
17. Sakaryaspor 11 13
18. Amed Sportif 11 13
19. Adanaspor 11 6
20. Yeni Malatyaspor 11 -3
Takımlar O P
1. Liverpool 10 25
2. M.City 10 23
3. Nottingham Forest 10 19
4. Chelsea 10 18
5. Arsenal 10 18
6. Aston Villa 10 18
7. Tottenham 10 16
8. Brighton 10 16
9. Fulham 10 15
10. Bournemouth 10 15
11. Newcastle 10 15
12. Brentford 10 13
13. M. United 10 12
14. West Ham United 10 11
15. Leicester City 10 10
16. Everton 10 9
17. Crystal Palace 10 7
18. Ipswich Town 10 5
19. Southampton 10 4
20. Wolves 10 3
Takımlar O P
1. Barcelona 12 33
2. Real Madrid 11 24
3. Atletico Madrid 12 23
4. Villarreal 11 21
5. Osasuna 12 21
6. Athletic Bilbao 12 19
7. Real Betis 12 19
8. Mallorca 12 18
9. Rayo Vallecano 11 16
10. Celta Vigo 12 16
11. Real Sociedad 12 15
12. Girona 12 15
13. Sevilla 12 15
14. Deportivo Alaves 12 13
15. Leganes 12 11
16. Getafe 12 10
17. Espanyol 12 10
18. Las Palmas 12 9
19. Real Valladolid 12 8
20. Valencia 11 7