Yönetmelikte hassas konular

Üzerinde pek durmadığım ve bu nedenle de hiç yazı konusu yapmadığım bir düzenlemeyi ele almak istiyorum. Üzerinde durmayışım, önemsiz gördüğümden değil doğruluğunu peşinen kabul etmemdendir. 

Başlangıçtan beri, tüm karayolu taşıma yönetmeliklerinin yetki belgelerinin verilmesi maddesi içinde, “gerçek veya tüzel kişilere aynı yetki belgesinden sadece bir yetki belgesi verilir” kuralı yer almaktadır. Daha anlaşılabilir şekliyle “aynı belgenin bir ikincisi alınamaz” denmektedir. 

Bunun iyi anlaşılabilmesi için muafiyetlerine bakmak önemli. Burada H, R ve T türü yetki belgelerinin hariç olduğu belirtiliyor. Devamında H, R ve T belgelerinin sadece belgede belirtilen yerde faaliyet gösterebileceği yazılı. Denebilir ki, diğer belgeler merkez adresleri dışındaki yerlerde yani şubelerinde faaliyet gösterebilecek ama H, R, T belgeleri değil. Devamında ise H, R, T belgelerinin diğer adreslerde de faaliyet gösterebileceği, ancak bunlar için ayrı/ek yetki belgesi gerekeceği belirtiliyor ve bunlara da şube denebiliyor. Buradan bir sonuç çıkaracak olursak, diğer belgeler ayrı bir ek belge almadan şubelerinde faaliyet gösterebilirken H, R, T belgeleri ancak bu şubeler için de (Yüzde 95 ücret indirimiyle) ek belge alarak faaliyette bulunabilecekler. 

Acaba niye? 

H, R, T belgeleri ile diğer belgeler arasında niye fark var diye sormuyorum. Ama acaba H, R, T dışındaki belgeler niye aynı belgenin ikincisini alamıyorlar? (Aslında H, R, T belge sahiplerinin alabildiği ek belgeler de şube sayıldığından onlar da bir gerçek belge kuralına tabi gibiler.) 

Bunun bir cevabı, “niye alsınlar ki” şeklinde olabilir ve doğrudur da. Bu biraz da “zaten almaya gerek yok” gibidir. Öyleyse böyle bir kurala da gerek olmamalı. Aklı olan, basiretli insan zaten almaz. Aşağıda serbest bırakılınca ikinci belge alınmasının buna alana menfaat sağlayabileceği bazı haller belirtilecek olsa da ikinci belgenin ayrı belge şartları ve belge ücreti gerekecek, üstelik ikinci belge halinde taşıtların bu iki belgeye dağıtılması gerekeceğinden ‘bir belgeyle sadece o belgedeki taşıtlar kullanılabilir’ kuralı nedeniyle kayıplar yaşanacak ve verimlilik düşecektir. Öyleyse bu ikinci belge zaten alınmamalı. Yani bu kural zaten gereksiz diyebiliriz. Buna rağmen bu kuralın getirilmesinin bir amacı veya faydası olabilir mi? Ben bunun nedeninin belge iptali ve faaliyet durdurma gibi cezaların etkin olabilmesi için, ikinci belgeyle faaliyet imkanının ortadan kaldırılması olabileceğini düşünüyorum. Bir de bazı suçların aynı taşımacının hangi belgesiyle işlendiğinin tespitinin zor olması akla gelir. 
Konuyla ilgili detaylara geçmeden önce, bu kuralın bir anlamının da “her türlü taşımacılıkla ilgili işler sadece buna uygunbir belgeyle yapılır, ikinci (başka) bir belgeyle yapılamaz’ şeklinde algılanmasının doğru olacağını belirtelim. 

Acente belgelerinin özel durumu 

Bunlarda da ikinci belge alma yasağı var. Aldığınız bir belgeyle farklı yerlerde şube açıp faaliyet gösterebilirsiniz. Asıl belgenin büro ve sermaye şartları bu şubeler için de aranıyor. Öyleyse adeta ayrı bir belge gibi, tek avantajı belge ücreti olmaması. (Bu arada taşıma acenteleri için aranan büro şartının acentelerin yaptığı işin aynısını yapabilen yetki belgesi sahiplerinin merkez ve şubeleri için aranmaması da ilginç.)

Burada üzerinde duracağımız asıl konu, acente yetki belgesi sahiplerinin en fazla 10 taşımacıya hizmet verebilmesi. Net olarak yazılmasa da bu kural, şube açarak da aşılamıyor. Her şube için +10 firma veya her şube için farklı 10 firma söz konusu olamıyor. Önce acenteler için bu 10 firma kuralının niye olduğunu sorgulayalım. Bence taşımacıların aynı acenteden hizmet almasıyla bu acentelerin tekel konumuna geçebilmesi ve taşımacıların da rekabeti kaybetmesi olmalı ve bence bu, doğru bir bakış açısı. Ancak çağrı merkezi, portal gibi hizmetlerin bu bakış açısını çiğnemesi de söz konusu gibi. 

Bu 10 firma sınırlamasını aşmanın yolu, ikinci bir acente belgesi olabilirdi. Ama bu yasak. Yani yasak işe yaradı. F1 ve F2 belgeleri için 10 firma kuralı ayrı ayrı var. Bu husus acentelerin 10 firma yasağını deler mi? Yani 20 firma oluyor mu? Evet oluyor ama... Başlangıçta F1 yurtiçi, F2 de yurtdışı acentelik belgesiydi. Dolayısıyla aynı kişi bir F1, bir de 1 F2 alarak 10 yurtiçi ve 10 yurtdışı taşımacıya hizmet verebiliyordu. Bilinen bu durum iki belge ile 10 firma kuralının çiğnenmesi olarak kabul edilmiyordu ve tek belge yasağının ihlali olarak da görülmüyordu. 

Sonra F2 belgesinde tanım/kapsam değişikliği oldu, bunlar yurtiçi firmalara da hizmet verebilir hale geldiler. Böyle olunca da F1 ve F2 sahibi acenteler her biriyle 10 tane olmak üzere toplam 20 yurtiçi firmaya hizmet verebilir hale geldiler.Bu durum, geçerli olan 10 yurtiçi firma kısıtlamasının çiğnenmesi değilmidir? Madem bu olabiliyor, F2’si olmayan F1 acenteleri de 20 firmaya hizmet verebilsinler ki eşitlik olsun. Tabii, bu durumda da F1 20 ve F2 20 olmak üzere 40 yurtiçi firma hakkı olmamak üzere… 10 firma kuralının delinmesinin engellenmesi için iki çözüm var. Birincisi F1 ve F2 belge sahiplerine bu belgeleriyle toplam 10 yurtiçi taşımacı kuralı getirilmesi. İkincisi ise F2 belgesine 10 yurtdışı ve 10 yurtiçi taşımacı hakkı verilerek bunların ayrıca F1 sahibi olamaması. Yani F1 ve F2 belgelerinin de tek belge kuralına tabi tutulması. Ya sadece 10 yurtiçilik F1 belgesi ya da sadece 10 yurtdışı ve 10 yurtiçilik F2 belgesine sahip olunması. 

Yük taşıma acenteliği için…

G1 ve G2 yük taşıma acenteliği belgelerinde de benzer durum var. Onlarda da G1 ile 10, G2 ile de 10 olmak üzere 20 yurtiçi belge hali olabilir mi? G2 belgeleri de yurtiçi ve yurtdışı tanımlı olsalar da bunlarda sadece 10 adet C2 ve/veya L2 belgesi sahibiyle sözleşmeden söz ediliyor. Bu sadece kelimesi C2 veya L2 için mi? Yoksa 10 sayısı da dahil mi, belli değil. Eğer ayrıca yurtiçi hakkı yoksa, tanıma aykırı da olsa sorun çözülmüş oluyor. G3 belgelerinde ilginç bir durum var; önceden G3 ile 2 ve G4 ile 2 taşımacı şeklinde idi. Şimdi birleşip G3 olunca bu sayı 4 olmadı yine 2’de kaldı. Böylece F1-F2 ve G1-G2’deki gibi bir durum oluşmadı. Bu çok önemli. Aynı şekilde F1 ve F2’nin F, G1 ve G2’nin G olarak birleşmesiyle sorun çözülebilir. 

Taşımacıların durumu 

Tek belge kuralı neyi engelliyor? Öncelikle, her belgeden birer tane sahibi olmayı engellemiyor. Engellediği iki hal akla gelebilir: Birincisi, aynı taşıma türünde ayrı belgeyle, ayrı segmentte hizmet verememe. Belki bunu tek belge içinde çözersiniz. Tabii, iki belge ile daha kolay olabilirdi. Ama bunun genel amaçlara zarar da verebileceği ortada. İkincisi, tarifeli taşımalarda bir terminalin en fazla yüzde 20’sini kullanabilme sınırlaması. Böylebir kural başlangıçta olmayıp sonradan eklendiğinden tek belge kuralı bu yüzde 20’nin aşılamaması için getirilmiş olamaz. Zaten bir belgeye yüzde 20 değil, bir gerçek veya tüzel kişiye yüzde 20 dendiği için aynı belgeden iki tane de olsa bu yüzde 20 aşılamazdı. Bu arada hem B1 hem de D1 belgesi olan taşımacı da bu ifadeye göre toplamda yüzde 20’ye yine tabii. Başlangıçta tek belge kuralının bir tür taşımasının sadece bir belgeyle yapılabilmesi gibi bir anlamı vardı. Ancak önemli bir tanım değişikliği oldu: Yurtdışı taşıma belgeleriyle yurtiçi taşıma da yapabilme; bu karar başlangıçtaki durumu değiştirdi. Yolcu taşımada önceden sadece D belgesiyle yapılabilen yurtiçi taşımalar artık B belgeleriyle, yük/eşyada sadece K belgeleriyle yapılan yurtiçi taşımaların C belgeleriyle yapılabilmesi imkanı doğdu. Buna L belgeleri de dahil. 

Tabii, yolcuda bir fark var 

Önceden sadece D1 ile yapılabilen yurtiçi tarifeli taşımalar artık D1 ve B1’yle; önceden sadece D2 belgesi ile yapılabilen yurtiçi tarifesiz taşımalarda D2 ve B2 ile yapılabiliyor. Peki, bu durum tek belge kuralının amaçlarına aykırı mı? Kesinlikle evet. Çünkü taşımacı bir ceza alacak olursa yurtiçi taşımaları diğer belgeyle sürdürebilir. Bunun çözümü ne olabilir? Ceza alınca bundaki taşıtların diğer belgeye aktarılamaması olabilir. Tarifelilerde bir hattın hem D1 hem de B1’e yazılamaması düşünülebilir ama bunlar bir hayli zor. Öyleyse B1 belgesi olanın D1 belgesinin, B2 belgesi olanın da D2 belgesinin tek belge kuralını ihlal ettiği kabul edilerek yasak kapsamına alınması. Yani B1 varsa D1 yok, B2 varsa D2 yok.

Bunun bir hak kaybı yaratmaması da önemli. Eğer D1’de mevcut hakları B1’de ve D2’de mevcut hakları da B2’de sağlamazsanız bu yasakla D1 ve D2sahiplerini mağdur edersiniz. Bu hak da neki? Bilinen tek bir husus var: Bir özmal taşıta karşılık D1’de 3 ve D2’de 2 olan sözleşmeli taşıt çalıştırma hakkının B1 ve B2’ye de verilmesi. Böylece eşitlik sağlandığında D1 ve D2 sahipleri, zaten taşıtlarını farklı belgelere bölmek istemeyecek ve bu belgelerinden vazgeçeceklerdir. Olası kötü hesapları engellemek için yine de B1’e, D1 ve B2’ye D2 yasağı gerekebilir. 
B1 ve B2’deki 2 özmala 1 olan sözleşmeli taşıt hakkı, yurtdışı taşımalarda bir ihtiyaç ise bunu yurtdışı taşımalarda kullanılacak sözleşmeli taşıtlarla ilgili olarak yine koyabilirsiniz. 
Benzer hususlar C-K ve L1-L2 belgeleri için de geçerli olabilir. L2’ye C2 ve L1,L2,C2’ye K1 yasağı incelenebilir. 

Ünvan kullanma

Bazı taşımalarda unvan yazdırma kuralı var. Bu kural yukarıda üzerinde durulan konularla da biraz ilgili. Bu husus Yönetmeliğin 14’üncü maddesinin 15’inci fıkrası ile 28’inci maddesinde düzenlenmiş. Bir taşımacının tüm belgelerinde tek unvan şeklinde bir kural yok. Ama bir belgede sadece bir unvan kuralı, net olmasa da var. Bu husus, netleştirilmeli. Bir de 15’inci fıkradaki Bakanlığa bildirilenlerin dışında herhangi bir logo, amblem ve işaretin kullanılmaması şartı 28’inci maddeye alınmalı. Bir de Bakanlığa bildirilenlerin dışında unvana ek yapılamaması hususu belirtilmeli.

Yetki belgelerinin değiştirilmesi

Yönetmeliğin 20’inci maddesinde yetki belgelerinin başka belgelerle değişimini düzenleyen güzel bir husus var. Burada sadece bir belgenin sadece başka bir belgeyle değişimi söz konusu. Halbuki bu yazıda da konu edildiği gibi F1 ve F2’nin F ile, G1 ve G2’nin G1 veya G1-G2 ile değişimi veya başka yazılarda konu ettiğim üzere, D1 ve D2 belgelerinin yeni bir belgeyle veya B1 ve B2 belgelerinin de yeni bir başka belgeyle değiştirilmesi söz konusu olabilir. Bu türden ihtiyaçları karşılamak üzere 20’inci maddenin; mevcut birden fazla belgenin alınacak birden fazla belgeyle değişimi yani çoğul hale getirilmesi uygun olacaktır.   

Sonuç

Önemli faydaları olduğunu düşündüğüm “aynı yetki belgesinden sadece bir tane” kuralı çeşitli yönleriyle delinmiş durumda. Artık ya kaldırılmalı ya da “bir tür taşıma için sadece bir belge” veya “aynı taşımanın sadece bir belgeyle yapılabilmesi ve buna göre belge verilmesi” şekline getirilmeli. “Bir belgenin faaliyet alanının diğer bir belgenin faaliyet alanında aynı şartlarla tümüyle yer aldığı (kapsandığı) iki belge alınamaz (verilemez)” şeklinde bir düzenleme uygun olabilir.  Bunun anlamı şudur: B1 belgesi olan ayrıca D1 belgesi alamaz. D1 belgesi olanın B1 belgesi alabilmesi için D1 belgesini iptal ettirmesi veya 20’inci maddeye göre değişimde kullanarak, B1 belgesi alması gerekir. Buna geçiş için mevcut belge sahiplerine bir geçiş süresi verilmeli. Bu süre sonunda gerekirse dar kapsamlı olan belge res’en iptal edilmelidir.  

Not: Şubat 2020 ve Şubat 2022 taşımacı büyüklüklerini karşılaştırdığımız yazımızda belge ve taşıt sayıları tablosunun 9 nolu açıklamanın yer aldığı A+B+D (1,2,4)  ve 12 nolu  açıklamanın yer aldığı A+B+D (1,2,3,4) satırlarında bir kayma sonucu hata oluşmuştur. Buna ilişkin düzeltme gazetemizdeki tablo üzerinde yapılmıştır. ■