Yanlış yapma özgürlüğü

Son günlerin en çok konuşulup yazılan konusu Charlie Hebdo. Böyle olunca benim yazıma da girdi. Bununla ilgili bazı hususlar üzerinde duracağım. 

Terör konusunda anlaşamasalar da hemen herkes terörün nedenlerini ve alınacak önlemleri konuşuyor. Bu önlemlerden birisi de bir ülkeden giden uçaklardaki yolcu listesinin gidilen ülkeye önceden bildirilmesi. Böylece gidiş ülkesi, gelen yolcuları araştırıp sözüm ona gerekli önlemleri alabilecek. Bunun için yolcu listesinin önceden oluşturulması gerekli. Bu da bilet satışında, yolcuların isimlerinin yazılmasıyla mümkün. 

İsim yazma zorunluluğu

Otobüs biletlerinde önceden de isim yeri vardı, ama pek yazılmaz, yerine çizik çekilirdi. Trenlerde ise makineden çıkan bilette isim yeri yoktu, sadece yer numarası yazılırdı. Denizyolunda ise biletlerin nasıl olduğunu hatırlamıyorum. Artık Karayolu Taşıma Yönetmeliğinin (KTY) 38.3’ünde şehirlerarası yolculuklarda yolcuların adının bilete yazılması, 39.3’ünde ise tarifesiz/turizm taşımalarında yolcu listesinin sözleşmede yer alması zorunlu. Bu zorunluluğun demiryolu, denizyolu ve havayolu mevzuatında da olduğunu biliyorum.

Şehirlerarası denizyolu taşımalarında bilete isim yazılıyor. Demiryolu taşımalarında da yazıldığını öğrendim. Uluslararası taşımalarda buna uyulması zaten kaçınılmaz. Kentiçi taşımalarda buna imkan yok, matbu bilet kullanılıyor. Kısa mesafeli iliçi ve şehirlerarası D4 taşımalarında bilet ve isim yazma zorunlu ama… 

İsim yazma neye yarar?

Öncelikle kazalarda ölü ve yaralıların doğru tespitinde işe yarar. Buna da bağlı olarak tazminat ve sigorta işlemlerini de kolaylaştırır. Ölen kişinin bu kazada öldüğünün ispatı gibi. Ayrıca özellikle uluslararası hatlarda seyahat kısıdı uygulanırken de isim gerekir. Suç ve suçluyu belirleme işlemlerinde de bu bilgiler kullanılabilir. Şimdi, bir de varış ülkesinin, bu kişileri önceden öğrenip araştırma yapmasında kullanılacak. ABD için önceden beri var olan bu uygulama şimdi yaygınlaşacak. 

Havayolu seyahatlerinde yolcu isimlerinin bilete yazılması eskiden beri var. Özellikle de dış hatlarda bu isimler üzerinde seyahat öncesinde durulur. Yıllar öncesinden hatırlıyorum, Atatürk Havalimanına gelen yolcuların isimleri bilet işlemlerinden sonra pasaport öncesinde polise gelirdi. Polisler önce soyadı, sonra isim olarak kısıtlamalı isimlerle karşılaştırırlardı. Tabii, adı soyadı aynı olan çok kişi olabilir; bunlarda daha detaylı bilgilere bakılıyordu. Elle yapılan bu işlemler sonunda, kısıtlamalı kişiler belirlenip uçuşuna izin verilmezdi. Kısıtlama listelerinin güncellemesi zor olduğundan mağduriyetler de yaşanırdı. 

Teknoloji çağı

O günün imkanlarıyla işler zordu. Bir liste hazırlayıp bunu önceden karşı ülkeye bildirmek de söz konusu değildi. Şimdi, e-bilet ve teknoloji sayesinde her türlü kontrol, güncelleme, listeleme ve listeye aktarma her an mümkün. Ancak e-bilet olmayan taşımalarda bu imkan hala yok. 

Karayolunda durum

İsim yazma zorunluluğu karayolu taşımacısının görevlilerinin bu ismi bilete yazmasıyla yerine getirilecek. Bu isim nereden öğrenilecek? Pratikte tek yol var: Yolcunun ismi sorulacak. Kime? Bileti alana. Kimse kendi biletini kendisi almak zorunda değil. O zaman bilet alan ne söylerse o yazılacak. Kimlik yoluyla bunun kontrolü de mümkün değil. Peki, bilette ismi yazılan kişi bu seyahati yapan kişi olacak mı? Ayşe’nin biletiyle Veli’nin gitmesi zor ise de -imkansız değil- Ayşe’nin biletiyle Fatma’nın, Ali’nin biletiyle de Veli’nin gitmesi pekala mümkün. Bu durum, demiryolu ve denizyolu için de geçerli. Tabii, iç hat için söylüyoruz; dış hatlarda ayrıca pasaport kontrolü olduğu için epey imkansız. Pasaport kontrolü olmayan AB ülkeleri arası seyahatlerde ve özellikle de havayolu dışında bu mümkün. İç hatlarda havayolu taşımalarında kimlik soruluyor. Burada dahi başkasının biletiyle birlikte kimliğini de alarak uçmak mümkün. 

Vali Beylerin mevzuatı

Bazı valilerimiz illerinde 18 yaşından küçük olanlara otobüs bileti satışını yasaklamış. Uymayana yaptırım da varmış. Otobüsçü yaşını nasıl öğrenecek, kimlik mi soracak? Herkes kendi biletini almak zorunda mı? Otobüsçü alınan biletin çocuğa alındığını nasıl bilecek? Özellikle de biniş sırasında kimlik, isim, yaş kontrolü mü yapılacak? İşin anlaşılması için kastedilenin “18 yaş altındakiler yalnız seyahat edemez” mi denilmek isteniyor? 18 yaş altı çocukların seyahat özgürlüğü yok mu? Anayasadaki özgürlük böyle kolayca kısıtlanabilir mi? Ben 12 yaşımdan itibaren yalnız seyahat ettim. Öğrenim nedeniyle bu zorunluydu. En önemlisi sayın valilerimiz bu hakkı nereden alıyor? Karayolu Taşıma Kanun ve Yönetmeliğinde böyle bir düzenleme yok. “Kanun koyucu TBMM ve bunun yönetmeliğini hazırlayan UDH Bakanlığı yanlış biliyor, doğruyu ben biliyorum” mu diyorlar? 

TC kimlik no gerek

Bir genelge ile karayolu yolcu taşımalarında bilete TC kimlik numarasının yazılması şartı getirildi. Bu neye yarar? Aynı isimli kişiler arasında net ayrım yapmaya yarayabilir. Uymayanlara da 43.20’deki tebliğ, yönerge ve genelgelere uymama suçundan ceza yazılıyor. Zaten bu düşünce yanlış. Böylece Yönetmelik dışındaki her türlü düzenlemeye Yönetmelik gücü kazandırılıp Yönetmelik cezası uygulanıyor. Yönetmelik değişikliği hemen olamadığı için acil hallerde bu yola başvurulsa bile bunlarla getirilen düzenlemeler ilk fırsatta Yönetmeliğe alınmalı. Genelge ile getirilen TC kimlik numarası yazma zorunluluğu üzerinden kaç değişiklik geçmiş olmasına rağmen Yönetmelik 38’inci maddesine aktarılmadı. Yoksa buraya alınacak kadar gerekli görmüyor musunuz? O zaman bundan vazgeçin. Bir de şunu soralım: Bu kural demiryolu ve denizyolunda var mı? 

Nasıl uygulanacak?

Kimlik numarası nasıl öğrenilip yazılacak? Bilet satılırken, bilet alana mı sorulacak? Ne söylerse o mu yazılacak? Yoksa kimlik mi istenecek? Söylemeyene, kimlik göstermeyene bilet satılmayacak mı? Bu da 18 yaş bilgileri gibi sorunlu. Taşıta binerken kimlik kontrolü mü yapılacak? 

Son zamanlarda bu konuda çok ceza alındığını duyuyorum. Bu sorun çözülmeli. Ben taşımacı olsam, TC kimlik numarası ne belirtilirse onu yazarım. Belirtilmediğinde ise 11 rakamlı bir sayıyı buraya yazarım. Tabii, 11 tane 1 yazarsanız Bakanlık kızabilir, rastgele 11 rakamlı olsun. Böyle bir kimlik numarası yok diyenlere de ‘yolcu öyle söyledi’ derim. Bu konu üzerinde durulmazsa daha çok cezalar yazılır, ödenir. 

Baştaki konuyu duyanlar, inanç ve ifade özgürlüğüne ilişkin yazı beklemiş olabilirler. Bazıları da bu yazacaklarımı eleştirerek istedikleri kişilere mesaj vermek hayali de kurmuş olabilirler. Öyle yağma yok! Pışşşık! ■