Taşımacılıkta fiyat belirleme

Her çeşit mal ve hizmetin satışında fiyatların belirlenmesi çok önemlidir. Firmanın başarısını belirleyecek en önemli hususlardan biridir. Yeterli karın elde edilmesi, yeterli satış yapılabilmesi gibi amaçlar, fiyatların uygunluğuna bağladır. Fiyat belirlemede biri satıcının kendisinin, diğeri de ilgili otoritenin fiyatı belirleme halleri söz konusudur. Bunun arası sayılabilecek bir hal de serbest belirlenen fiyatlara ilgili otoritenin kısmi müdahalesidir. Bu söylenenler taşımacılık için de geçerlidir. 

Serbest piyasa düzeni 

Ulaştırma Bakanlığı’ndan alınan belgelerle yapılan tüm yolcu ve yük taşımalarında fiyatlar taşımacılara bırakılmıştır. Taşımacılar maliyetlerine, işletmecilik ve rekabet anlayışlarına göre fiyatlarını serbestçe belirler ve uygular. Sadece tarifeli karayolu taşımalarında serbestçe belirlenen taşıma fiyatlarının Bakanlığa bildirilmesi (onaylatılması değil) ve ilanı (duyurulması) gereklidir. Bir de bu tarifelerin uygulanmasına ( en fazla yüzde 30 indirim gibi) ve değiştirilmesine (asgari dört ay kullanma gibi) ilişkin kurallar vardır. Bu sistemde rekabetin sağlanması 4054 Sayılı Kanuna göre Rekabet Kurumu’nun (Kurulunun) işidir. Buna rağmen Bakanlık, özel hallerde fiyatlara müdahale (taban veya tavan belirleme) yetkisine sahiptir. Bakanlığın kendi belgelerine (D4) en son bağladığı kısa mesafe yolcu taşımalarında pazara giriş kısıtları olsa bile taşıma fiyatları tümüyle aynı esaslara tabidir. 

Belediyelerin fiyat belirlemesi 

Bilindiği üzere UHD Bakanlığı’nın izin ve yetkisi dışındaki kentiçi taşımalar belediye mevzuatına tabi olup bunların fiyatlarının belirlenmesi de ilgili kanunlarına göre belediyelere (büyükşehirler dahil) verilmiştir. Belediyelerin bu hak ve yetkileri, belediye alanındaki her türlü yolcu taşımalarını kapsamaktadır. Bu hakkın nasıl kullanılacağına ilişkin detaylar ilgili mevzuatta bulunmamaktadır. 

Servis taşımaları 

İlgili kanunlar gereği belediye alanı dışındaki (belediye alanı dışına çıkan) servis taşımaları da Bakanlık belgesine tabi olup, bunların fiyatlarının belirlenmesi, serbest piyasa esaslarına göredir. Ancak belediye alanı içindekiler için ilgili otoritenin fiyat belirlemesi söz konusudur. Belediye ve Büyükşehir Belediyesi Kanunlarına göre bu hak bunlarınken, UHD Bakanlığı’nın Öğrenci Servis Taşıma Yönetmeliği’nde yaptığı değişiklik ile yetki, ilgili esnaf odasına verilmiştir. Aslında “verilmiştir” demek yanlış. Esnaf örgütlerine ilişkin mevzuattaki fiyat belirleme yetkisinin tanınması ve esas alınacağının belirtilmesi demek gerekir. Bu yetkinin belediyelerle ilgili kanunlardaki belediye yetkisi ile çelişip çelişmediği bir yana, esnaf odası üyesi olmayan (ticaret odası üyesi olan) taşımacıları kapsama durumu tartışmalıdır. 

Tavan fiyat konusu 

Yönetmelik değişikliğinin ilgili mevzuata göre esnaf odasına verdiği fiyat yetkisinin çok önemli özelliği, tek bir fiyat olmaması, tavan fiyat olmasıdır. Bu durum bunun üzerine çıkmamak kaydıyla fiyat düşürebilmeyi, diğer bir deyişle öğrenci servis taşımalarında da rekabetin gelmesini öngörmektedir. Tabi taşımacılar bu rekabeti yapar ya da yapmaz ama bu hak artık getirilmiştir. Bu yönüyle de çok önemlidir.

Aylık-yıllık ücret 

Öğrenci servis taşıması dışındaki tüm kentiçi taşımalarda belediye mevzuatı ve belediye fiyat belirlemesi seçeneği bulunmaktadır. Bunun tavan veya taban olması söz konusu olmayıp tek fiyat durumu vardır. Buna rağmen çeşitli fiyatların gizli veya açık olarak uygulandığı bilinmektedir. Bir başka husus fiyatların gün, hafta, ay veya yıl (sezon) başına olmasıdır. Çoğu yerde aylık sistem olduğu belirtiliyor. Buna rağmen ayın tam veya eksik olması gibi tartışmalar yapılıyor. İzmir’de uygulandığını öğrendiğimiz yıllık ücret bu tartışmaları önleyebilir. Ancak bu defa da bu ücretin ne zaman ödeneceği sorunu çıkabilir. 

Önemli bir sorun

Okullar açılmak üzere ama İstanbul gibi bazı yerlerde bu yazı hazırlanırken fiyatlar açıklanmamıştı. Halbuki buna ilişkin sözleşmelerin önceden yapılması gerekiyor. Ve yapıldı bile. Bu saatten sonra açıklanabilecek tarifeye göre sözleşme nasıl yetişecek. Bu nedenli taşıma fiyatlarının okulların açılışından en az bir ay önce belirlenmesi gerekiyor. İlgili kuruşlar veya ilgili mahkemeler nezdinde yapılabilecek itirazlar da düşünüldüğünde daha da erkene çekilmesi gerekebilir. 

Bir düşünce ve bir anı 

Her çeşit fiyat belirlenmesinde (tek fiyat, taban fiyat, tavan fiyat) her km için ayrı hesap yapıp fiyat mı belirlenecek, yoksa sadece sabit ücret ve 1 km ücreti şeklinde bir belirleme yapıp bir sisteme mi uyulacak.Hiç şüphesiz ki ikincisi daha iyi. Yıllar önce (tahminen 1998’ler) Bakanlığa onaylattırılacak bir şehirlerarası taban fiyat tarifesi hazırlanmasında benim km sistemi önerim kabul edilmedi. Ama şimdi Bakanlık taban fiyat ilanında kısmen bunu kullanıyor. Kabul edilmeyip de ne yapıldı? O gün için yaklaşık 80 ilin her birinden diğer her birine gidiş fiyatları sözüm ona ayrı ayrı belirlendi. Nasıl belirlendi? Kafadan atma ile. Bu sistemde 6 bini aşkın (gidiş-dönüş aynı olacağı için 3 bin) belirleme gerekliydi. Rast gele hazırlanan listelerde gidiş ve gelişlerin bile aynı olmasına tam uyulamadı. Liste hazırlanırken neye mi dikkat edildi? O gün güçlü ve dediği dedik olan uzman (!) kişinin temsil ettiği kendi firmasının hatlarındaki fiyatların yeterli yükseklikte olmasına. İşte sistemli olmayan işin sonucu.  ■