Ulaştırma mevzuatında taşımaların tam bir tasnifi yok. Burada en önemli tanım, şehirlerarası taşıma. Şehir tanımı olmadan şehirlerarası taşıma tanımı da olmaz. Bana göre, Ayvalık ve Edremit ilçe olsalar da birer şehirdirler. Bunlar arası taşıma da şehirlerarası taşımadır. Bunların aynı il içinde olmaları da bana göre şehir olmalarına engel değildir. Bunlardan da hareketle şehirlerarası taşıma tanımı amaca uymadığından illerarası taşıma tanımlanıyor, ama şehirlerarası taşıma denmeye devam ediyor.
Önceleri iliçi taşımalar ile 100 km.ye kadar olan illerarası taşımalar şehirlerarası taşıma dışındaydı. Şimdi, 100 km. anlayışı kalktı, illerarası tüm taşımalar şehirlerarası sayılmaya başlandı. Önceleri yerel idareye bırakılan kısa mesafeli taşımalar da yerel idarelerden alınıp Bakanlık yetkisine bağlandı.
Yeni ayrım…
Artık taşımalar mesafesine göre değil, düzenleme yetkisinin kimde olduğuna göre sınıflanıyor. Birinci grup taşımalar olarak sadece bir belediyenin sınırları içinde olanlar var. Bunları düzenleme yetkisi o belediyenin. Eğer bir belediyenin sınırları dışına çıkıyorsa yetki UDH Bakanlığına geçiyor ve onun yetki belgeleriyle yapılması gerekiyor. 5-10 kilometre gibi bir ilçe merkeziyle bu merkezin belediyesinin dışında olan bir köy arasındaki taşıma bile böyle.
Büyükşehirler…
Yukarıda sözü edilen belediyelerin iki türü var: Birincisi klasik il ve ilçe merkezi belediyeleri. Diğeri ise büyük illerde olan büyükşehir belediyeleri. Büyükşehir belediyeleri yeni kanundaki tanımları gereği, bulundukları ilin tamamını kapsıyorlar ve il genelinde geçerli oluyorlar. Tabii, böyle olunca bu ilin tamamındaki iliçi taşımalar da büyükşehir belediyesinin yetkisinde oluyor. Buna belediye ve halk otobüsü taşımaları, hatlı minibüs taşımaları, öğrenci-personel-ücretsiz servis taşımaları, turizm taşımaları, taksi ve taksi dolmuş taşımaları dahil. Belirtelim ki, sadece yolcu taşımacılığından söz ediyoruz; yük taşımacılığının her türlüsü Bakanlık yetkisinde. Büyükşehir veya diğer belediyelerin alanlarında olanlar dahil.
Bir zamanlar belediye alanı turizm taşımaları da Bakanlığın B2, D2 şehirlerarası (gerçekte illerarası) turizm taşıma belgeleriyle yapılabiliyordu. Şimdi, bu yetki belediyelerde… Dolayısıyla belediye alanında turizm taşıması yapmak için ilgili belediyeden izin almak şart. Bakmayın, bazı büyükşehir belediyelerinin bile bundan habersiz olup B2, D2 belgeleriyle belediye alanında turizm taşıması yapmalarına ses çıkartmamalarına.
Büyükşehir olmayan iller…
Buralarda yerleşim merkezlerindeki taşımalar belediye yetkisinde. Bunun dışına çıkan her türlü iliçi taşıma dahi Bakanlığa bağlı. Bunlar için Bakanlık özel D4 yetki belgesi getirdi. Bu belgeler iliçi yolcu taşımacılığı yanında 100 km.ye kadar illerarası taşıma da yapabiliyor. Büyükşehirlerde yapabilecekleri iliçi taşıma olmadığından sadece illerarası bu taşımaları yapma şansları var. Bir de bunlar iliçinde tarifeli taşıma yanında grup ve servis taşımalarını da yapabiliyorlar. Yani bir köyden ilçeye öğrenci taşımak da bunların işi.
İllerarası taşımalar…
Burada komşu olan iki il arasında, arada başka ilden geçilmeksizin gidilebilen yolcu taşımalarını kastediyoruz. İlin durumuna göre bunları da üç gruba ayırabiliriz.
Birincisi: Büyükşehir olan iki il arasındaki illerarası taşımalar. Bunlar içinde D4 ile yapılacak iliçi taşıma olmadığından olası D4’ler sadece bu taşımaları yapabilir. Türüne göre D1 ve D2 belgeli taşımacılar da kendilerine ilişkin taşımaları yaparlar. Peki, ya servis taşımalarını?
İkinci gruptakiler bir büyükşehir olan il ile büyükşehir olmayan il arasındakilerdir. Bunlar da yukarıdakinden farklı olarak D4’ler büyükşehir olmayan il içindeki türlü taşımaları da, servis dahil, yapabiliyor. Yine illerarası servis sorunlu.
Üçüncü grup büyükşehir olmayan iki il arasındaki taşımalar. Burada D4’ler her ilde iliçi ve illerarası taşımayı yapabiliyor. İllerarası servis yine sorunlu.
Eski çözüm…
Şehiriçinde tarifeli, turizm/grup yetki belgeleri yanında servis belgeleri de var. Belediye alanı dışındaki Bakanlık bölgesinde servis belgesi yok. İl içinde bu boşluk D4 ile dolduruldu. İller arasında ise servis taşımaları B2, D2 ve D4’e birden bırakıldı. Sadece D1 yok. Her zamanki gibi yine boşa çıktılar. Halbuki servislerin her gün tekrarlanma gibi zaman tarifesine, sabit güzergah tarifesine ve hatta ücret tarifesine tabi olduğu düşünülürse D1 ile ilişkilendirmek de mümkün.
Anlayış meselesi…
Sınır komşusu iki belediye arasındaki, özellikle de komşu iki büyükşehir belediyesi arasındaki taşımaları düşünelim. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli il sınırına kadar her türlü taşımayı yapabiliyor. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi de İstanbul sınırına kadar. Bu sınırda yolcular birinin aracından diğerine takas edilmek suretiyle tarifeli yolcu (belediye otobüsü, hatlı minibüs, taksi dolmuş) turizm/grup veya servis taşımacılığı bir ildeki herhangi bir noktadan diğerindeki herhangi bir noktaya yapılabilir. Peki, bu araçlar karşılıklı izinlerle diğer belediye alanında devam edip yolcular yerlerine ulaşsa olmaz mı? Hâlâ burada “bu taşıma iller arası, Bakanlık belgesi gerekir” demenin ve bunda ısrar etmenin anlamı var mı? Bırakın, iki belediye anlaştığında belediye izinli taşıtlar diğer belediye alanında da taşımasını sürdürebilsin. Burada şu husus var: Kullanılan alanın ve güzergahın tamamı belediyeye ait olacak, belediye alanı dışında Bakanlık yetki belgesinin şart olduğu bir ara alan bulunmayacak. Bırakınız, belediyeler anlaştıkça Kocaeli İzmit’ten İstanbul Kadıköy’e kadar belediye otobüsü, turizm/grup taşıma otobüsü veya servis aracı çalışabilsin.
Böyle düşünülmeyince komşu iller arası taşımalar özellikle de servis taşımaları özel çözüm gerektirdi ve sonunda B2, D2 ve D4 dendi, ama sorun bitmedi.
Tahditli taşıtlar…
Kendi yetki alanında tahditli plakalı taşıtların kullanımına izin vermeyen Bakanlık, bu türden taşıtlara ilişkin talepler sonrasında kuralını deldirdi. Tahditli taşıtların öğrenci ve personel taşımacılığında D4 belgelerine yazılarak kullanımına 2016/KDGM/14 nolu genelgeyle izin verdi. Bu da yetmedi, illerarası servis taşımalarının yapılabileceği özel bir D4 belgesi tanımlandı: D4(S). Yine tahditli plakaların şartlı kullanımına da izin verildi.
Belirsizlikler…
Öncelikle belirteyim ki, bu genelgelerde yazım ve ifade kalitesi çok kötü. Öyle ki genelge numaraları bile eski yazı disiplinine göre değil. Rakamları okumak bile zor. Bunları bıraksak bile anlatım kaynaklı belirsizlikler var.
İllerarası servis taşımacılığında D4(S)’ler yanı sıra B2, D2 ve (S)’i olmayan D4’ler çalışabilecek mi?
D4(S) belgesine kayıtlı taşıtlara, diğer iliçi taşıtlara uygulanmayan güzergah kısıtlaması yapılamayacak mı?
Bu kısıtlamalar, eğer taşıma yapabilecekse, B2, D2 ve D4’lere devam edecek mi, diğerleri ile nasıl ayrılacak?
D4(S)’ler, büyükşehir olmayan illerde, iliçi öğrenci ve personel servis taşımacılığı yapabilecek mi?
D4(S) belgesi alınmasında ve bunlara tahditli taşıt kaydında aranacak servis yönetmeliği şartlarına uyulması hususu diğer belgelerle yapılacak servislerde aranmayacak mı? ■