Karayolu yolcu taşımalarının daha fazla zaman kaybıyla yapılmasının olumsuzluğunu gidermek veya azaltmak üzere bazı seferlerin ekspres anlayışla yapılmasını çok öncelerde önermiştim. Şimdi bu ihtiyacın hissedilmesi ve otoyolların da buna imkan vermesiyle, ekspres sefer uygulamalarının yaygınlaştığını memnuniyetle görüyorum. Bunun daha da artması için mevzuatla desteklenmesini de yararlı görüyorum. Bu arada bir yanlış anlayışı da düzeltmek istiyorum: Ekspres sefer yapmak da seyahatlerde ekspres seferi tercih etmek de bir zorunluluk olmayıp tamamen bir tercih meselesidir. İsteyenler eski usul sefer yapar ve isteyen yolcular da bunu kullanır. Zorunlu olması gereken husus, sadece böyle hizmet verme yolunu seçen firmaların yolcuları yanıltmadan bu hizmetlerini gerçekleştirmelerinin sağlanmasıdır.
Karayolu yolcu taşımacılığı
Karayolu taşıma mevzuatında tüm taşımalarla ilgili ortak düzenlemeler yanında, yolcu ve yük taşımacılığına ilişkin özel hususlar yer almaktadır. Yük taşımacılığı daha büyük bir sektör olmakla birlikte mevzuatta yolcu taşıma ile ilgili düzenlemeler çok daha fazladır. Bunun nedeni şüphesiz ki taşınanın insan olmasıdır.
Tarifeli ve tarifesiz taşımalar
Yolcu taşımacılığında da taşıma mesafesi, taşıma aracı gibi etkenlere göre taşımalar özellik arz etse de en önemli husus taşımanın tarifeli veya tarifesiz oluşudur. Bu aşamada, tarifesiz diğer adlarıyla grup veya turizm taşımaları tüm yolcu taşımalarının çok büyük bir kısmını tutsa da tarifeli taşımalar özel düzenlemeleriyle mevzuatta çok geniş biçimde yer alıyor.
Tarifeler
Tarifeli taşımalar; ücret tarifesi, zaman tarifesi gibi tarifelere tabi olmanın ötesinde, esas olarak hat-güzergâh tarifesine tabidirler. Tarifeli seferler bir noktada başlayıp belirli bir güzergâhı takip ederek ara duraklarda bindirme-indirme yaparak hattın diğer ucuna ulaşırlar. Bunun için özel izin yani hat güzergâh tarifesi alınması, özel haller dışında da buna uyulması zorunludur.
Hat açma
İki nokta arasında tarifeli sefer yapılması için önce yeterli bir talep bulunmalıdır. Bu talep güzergâh üzerindeki indirme-bindirmelerle en az bir seferi tatmin edecek boyutta olmalıdır. Aksi halde bunun yaşatılması zorlaşır adeta dolmuşçuluk türü bir anlayış hâkim olmaya başlar.
Çeşitli koşullara bağlı olan yolcu talebi, pek çok hatta mevsimlik faktörlerden etkilenir. Bazıları kışın veya özel etkinlik dönemlerinde canlanırken, çoğu hatlar yaz mevsiminde canlanır hatta kışın kapatılan hatlar yaz gelince yeniden devreye girer, mevcut seferler de arttırılır.
Seyahat süresi
Karayolu yolcu taşımacılığının en olumsuz yanının uzun hatlarda çok fazla seyahat süresi gerektirmesi olduğunu biliyoruz. Bu süreyi kısaltmak için hız kuralları çerçevesinde yapılabilecekler sınırlıdır. Uzun seyahatin olumsuzluklarını gidermek üzere seyahati ikiye bölmek, bir noktadaki dinlenme sonrası ikinci bir araca aktarma yapmak akla gelebilir. Ancak yorgunluğu azaltsa bile bu çözüm çok daha fazla zaman gerektirir. Bu nedenle başka arayışlar gerekir.
Denizyolu kullanımı
Çok eski dönemlerde İstanbul ve Çanakkale boğazlarında araba vapuru ile geçiş, bir tercihten öte bir zorunluluk idi. Bu dönemlerde İzmit Körfezi’ni dolaşma zorluğundan kurtulmak için Yalova-Kartal gibi bazı hatlarda arabalı vapur seferleri konuldu. Zamanla İzmit Körfezi’nde zorunluluk olmadığı halde yol ve zaman kazancı için arabalı vapurla geçişler başladı. Bunun ötesinde Marmara Denizi’nde kolaylık amaçlı feribot seferlerinin de gerçekleştiğini biliyoruz. İstanbul-Yenikapı ile Bandırma arasındaki ve İstanbul-Yenikapı ile Bursa-Güzelyalı arasındaki feribot seferleri bugün sürmese de Pendik ile Yalova ve Yenikapı ile Yalova arasında feribot seferleri hâlâ hizmet veriyor. Burada, arabalı vapur ve feribot seferleri geçiş için avantajlar sağlasa da bunların bekleme, binme ve inme işlemleri için en az 1 saatlik bir ek süre harcandığını unutmamalıyız. Bu da bunların katkısını azaltıyor.
Otoyol köprüleri
İstanbul’da birinci Boğaz Köprüsü’nün yapılması ile ilk adım atıldı. Bunu ikinci ve üçüncü İstanbul Boğaz köprüleri ile Çanakkale Boğazı ve İzmit Körfezi geçiş köprüleri takip etti. Bunlar önemli yol kısaltmaları sağlamasalar bile bekleme, binme ve inme sürelerini yoğun gün ve özel saatler dışında kaldırdıkları gibi geçiş süresini de çok kısalttılar. Bunların seferlere olumlu etkilerini görüyoruz. Ek olarak denizyolu kullanımının bayram gibi yoğun dönemlerde yetersiz kalmasından kaynaklanan beklemeleri de ortadan kaldırdılar. İstanbul’daki Avrasya Tüneli de iki yaka arasında kısa güzergahta hızlı geçiş imkanı sunuyor. Bu arada bu kullanımların taşımacılara getirdiği maliyetin ötesinde, ücret ve geçiş sayısı garantileri nedeniyle devlet bütçesine önemli bir yük getirdikleri bir gerçektir.
Otoyollar
Önce devlet imkanlarıyla sonra da yap-işlet-devret modeliyle yapılan otoyollar, ulaşım süresinin kısaltılmasında önemli rol oynamaktadırlar. Genelde bunlar, yollarda pek bir kısalma sağlamamaktadır. Bunun, benim bildiğim bir istisnası, Malkara-Gelibolu yoludur. Ancak akıcı bir trafik imkanı sunmaları ve daha yüksek hızla seyre imkan vermeleri nedeniyle sefer sürelerini önemli ölçüde kısalttıklarını görüyoruz. Tabii, bunun taşımacılara ve devlete bir bedeli de oluyor.
Yazının bundan sonraki kısmında ara durakların azaltılması yoluyla sefer sürelerinin kısaltılmasından söz edeceğiz. Zaten otoyollar güzergahları itibariyle çeşitli noktalarda indirme-bindirmeye imkan vermedikleri için, bir nevi ara durak azaltması da getiriyor. Yolcuyu ara duraklarda indirmek için otoyoldan çıkılması gerekiyor ki, bu da çoğu zaman tercih edilmiyor. Ancak otoyol dışında yapılan taşımalarda ara durakların getirdiği kayıplar devam ediyor.
Ara duraklar
Bilindiği gibi hat-güzergah tarifelerine kayıt yaptırarak tüm ara duraklarda indirme-bindirme yapmak mümkündür. Bu da seyahat sürelerini ayrıca arttırmaktadır. Tek taşımacının olduğu hatlarda tüm yerleşim birimlerinin ihtiyacının karşılanması açısından posta treni misali sefer gerekebilir. Ancak birden fazla firmanın, birden fazla seferle çalıştığı hallerde en azından bazı seferlerde ara durakların sayısının azaltılması doğru olabilir.
Daha önceki yazılarımda, sınırlı sayıda noktada yolcu indirme-bindirmesi yapılabilen ekspres sefer anlayışını getirme, gerekirse bunu mevzuata koyma yönündeki düşüncelerimi ifade etmiştim. Zaten piyasa belli ölçüde bunu düzenliyor. Seyahat süresinin kısaltılıp yolculara duyurulduğu seferler ve firmalar daha çok ilgi görüyor. Özellikle de az duraklı hızlı taşıma imkanı veren otoyolların olduğu bölgelerdeki hatlarda bunu görüyoruz. Pek çok firma İstanbul’daki birkaç noktada yolcularını topladıktan sonra Ankara-İzmir-Bodrum gibi varış noktalarına ekspres bir anlayışla sefer yapıyor. Ülkemizin güneyinde Çukurova bölgesinden Güneydoğu Anadolu Bölgesine giden otoyolların da bu yönde katkılar yaptığını düşünüyorum. Ankara ile bu yollar arasındaki Ankara-Niğde otoyol bağlantısının kurulmasından sonra buralarda da bu türden imkanlar doğdu. Mola ihtiyaçları dışında seferin kesintisiz olarak sürdüğünü görüyoruz. Otoyolların da çoğalmasına bağlı olarak hizmet kalitesi de bu yönde artacaktır.
Mevzuat gerekir
Şüphesiz ki, taşımacıların biraz da otoyolun getirdiği imkan ve zorunluluklar nedeniyle kendi anlayışlarına göre ekspres seferler düzenlemeleri önemli. Ancak karayolu taşımacılığının gelişmesi açısından ekspres seferlerin daha da arttırılması için taşımacılar, yolculara ekspres sefer imkan ve garantisi sunmalıdırlar. Bunun için ekspres sefer tanımı yapılarak bu hususun tanzim edilen yolcu biletlerine işlenmesi gerekir. Bunun yanı sıra sefer süreleri ve hizmet kalitesiyle de ilgili olan nonstop seferler, ekspres ve diğer seferlerde mola verme esasları gibi hususlar da düzenlenmelidir. Bunlarda yolcuya bu türden hizmet sunacaklar için zorunluluklar yer almalı, diğer taşımalar bu zorunluluklardan muaf olmalıdır. Bu yöndeki çalışmaların başlatılması ve konunun tartışmaya açılması önemlidir.
----------------------------------
Bize Cumhuriyeti ve insanca bir yaşamı sağlayan büyük Atatürk’ü saygı, minnet ve özlemle anıyorum.
----------------------------------
Yolcu taşımacılığının köklü firmalarından Van Gölü Turizm’in sahibi ve sektörün duayeni Sayın Necip Kartal’ın vefatını üzüntüyle öğrenmiş bulunuyorum. Merhuma Allah’tan rahmet, ailesine ve taşımacılık camiasına başsağlığı dilerim.
----------------------------------
Yolcu taşımacılığı alanında çalıştığım dönemde Ulaştırma Dünyası Gazetesi’nde dostça mesai arkadaşlığı yaptığım sevgili Akgün Özağır’ı kaybetmemize çok üzüldüm. Allah’tan rahmet ve başsağlığı dileklerimi sunarım. ■