Yazının başlığına bakıp da otobüsçülerde, şoförlerde görülen özel hastalıklar üzerinde duracağımı sanmayın. Konu tamamen fiyatlarla ilgilidir. Ancak buna karşın yine de bir şeyi belirteyim. Ben kış mevsiminde grip aşısı olurum, bunun da çok fayda görürüm. İsteyen olmuyor tabii, olmayanın kendi bileceği bir şey. Ancak olmayanın tedavisinin mali yükü devlete biniyor. Dolayısıyla devlet bunu mecburi kılabilir ya da “grip aşısı olmayanın tedavi masrafları karşılanmaz” diyebilir. Ama özgürlüğe yine de saygı duyuyor devlet. Yazımızın konusu da mevsime göre her zaman duymakta olduğumuz kronik hale gelmiş fiyat şikâyetleri olacak.
Kış mevsimi
Azalan yolcu sayısına göre doluluklar azalır, taşıma fiyatları düşer. Seferler azaltılsa bile maliyetler karşılanmaz olur ve otobüsçülerden taban fiyat istekleri başlar. Aynı şekilde uçaklar da yolcusu azalınca fiyatlarını düşürür, bu da otobüsçüleri etkiler. Otobüsçüler bir de uçaklara da taban fiyat getirilmesi isteklerini tekrarlar dururlar.
Yaz mevsimi
Yolcu artar, doluluklar artar, fiyatlar yükselir, keyifler yerine gelir. Pek bir şikâyet de yoktur. Ancak aynı şekilde diğer taşıma vasıtalarının yolcuları da artar. Onlarda da fiyatlar yükselir. Özellikle sezonda çok talep gören bölgelerde fiyatlar çok artar, Bodrum gibi. Tabii bu da oralara seyahat edenleri rahatsız edebilir. İnsanların tamamen kendi tercihleridir bu seyahatler. Ama nedense otobüsçüler, uçak fiyatları yükseldi diye uçaklara taban fiyat gelmesini isterler. Niye istediklerini ben bir türlü anlayamadım, ama bu yöndeki talepler periyodik olarak dile getirilir.
Diğer taşımalar
Bugüne kadar otobüsçülerin özellikle uçaklara ilişkin müdahale arzularını yukarda belirttiğim şekilde hep duydum. Peki ya diğerleri? Otobüsçülerin fiyat politikaları acaba diğer taşımacıları etkilemiyor mu? Şüphesiz ki etkiliyor. Ama buna rağmen havayolu, denizyolu, demiryolu taşımacılarının otobüsçülere şöyle bir kural uygulansın dediklerini hiç duymadım. Onlar bizi adeta hiç görmüyorlar, ama biz onları illa görmeye çalışıyoruz.
Niye bu istek…
Bunun bazılarının otobüsçülerin menfaati ile ilişkilendirilmesi mümkün olabilir. Ama yaz aylarında uçakların yüksek fiyat uygulamalarının otobüsçülerin menfaati ile hiçbir ilgisi yoktur. Dolayısıyla onların yüksek fiyatları otobüsçülerin konusu hiç olamaz, olmamalıdır. Diyebilirler ki, biz uçak yolcularını koruyacağız, tüketicileri koruyacağız. Bu saygı duyulabilecek bir düşünce, ama bunun yeri otobüsçü dernekleri değil, tüketici dernekleridir. İsteyen tüketici derneği bu türden faaliyeti her zaman yapabilir. Hatta gerekirse otobüs fiyatlarının yüksekliğine karşı da müracaat edebilir.
Serbest piyasa konusu
Taşıma Kanunu ve Yönetmeliği, taşımaların serbest rekabet ortamında gerçekleşeceğini yazıyor. Buna herkes uymak zorunda. Ama diyerek bunun zararlarını ifade ederek uymamayı istemek mümkün değil. Bunu doğru bulmayan, başka bir anlayıştaki bir iktidarı getirmek zorundadır. Ya mevcut iktidarın fikrini değiştirecek veya serbest piyasa karşıtı olan bir partiyi iktidar yapacak ya da kendisi serbest piyasa karşıtı bir parti kurup iktidara gelecek. Durum bu kadar basittir. Aksi halde serbest piyasaya uymak zorunluluktur. Serbest piyasa başıboşluk değildir diyenler olacaktır hemen her zamanki klasik cevapla. Evet değildir, ama serbest piyasa piyasanın fiyatlara müdahalesi hiç değildir.
Fiyat mevzuatı
Taşımacılık dahil tüm ticari faaliyetlerle ilgili esaslar Türk Ticaret Kanunu, Rekabet Kanunu gibi düzenlemelerde yer alıyor. Ayrıca her taşıma modunun özel mevzuatı var. Bunlarda da fiyata müdahale söz konusu değil. Karayolu taşıma mevzuatında, özel hallerde tavan ve taban tespiti yer alıyorsa da bunun içine serbest piyasaya göre oluşan fiyatların düzenlenmesi girmiyor. Yani fiyata müdahale mevcut mevzuatta yok.
Denetim konusu
Özellikle uçakların yüksek fiyatlarının denetimi de isteniyor bazen. Denetim tabii ki gerekli alanlarda yapılır. Ancak denetim olağan bir kuralın uygulanıp uygulanmadığı ya da doğru uygulanıp uygulanmadığı konularında yapılır. Olmayan kuralların denetimi olmaz. Uçakların fiyatlarına ilişkin bir kural yok ki denetim yapılsın. Bazıları diyebilir ki uçak taban-tavan fiyatı vaktiyle belirlenmişti. Hayır, hiç böyle bir şey olmadı. Sadece bir ara, geçici bir centilmenlik anlaşması yaptılar. Bu da mevzuata giren bir şey değil ve bu da çoktan terk edildi. Böyle bir şey de yok. Dolayısıyla kural olmadığı için denetim mümkün değil.
Sonuç