Eskilerin deyişiyle ülkemiz seçim sathı mailinde, yani günbegün seçime doğru gidiyoruz. Vatandaşların oyunu almak isteyen siyasi partiler, çeşitli konulardaki siyasi düşüncelerini açıklayarak seçmeni ikna etmeye çalışıyor. Seçmen de oyunu vereceği partiyi belirlemek için bunları inceliyor. Bu son cümle pek doğru olmayabilir. Zira bazı vatandaşlarımız ne yazık ki böyle yapmıyor ve önceki şartlanmışlığıyla düşünmeden oyunu kullanıyor; böyle olunca da, istemediği sonuçlarla karşılaşması söz konusu. Bu nedenle ezbere değil, herkes okuyup dinleyip düşündükten sonra oyunu kullanmalı. Aksi halde, çıkacak sonuçtan ve karşılaşacaklarından şikayete hakkı olmaz. Oy kullanmamak da bu gruba girer.
Seçim beyannameleri
Partiler seçim beyannamelerini açıklıyor.
Öncelikle belirtelim ki, bizim işimiz ulaştırma. Bunun da bazı kısımlarının bizim ilgi alanımız dışında olduğunu düşünürsek; işimiz taşıma. Yüküyle yolcusuyla, yurtdışıyla yurtiçiyle, kentiçiyle kentdışıyla taşıma. Buna ek olarak bir de yük taşımacılığında, taşımanın daha geniş anlamlısı diyebileceğimiz lojistik konusu var tabii.
Eski günler
Eskiden hemen her tür ekonomik faaliyette olduğu gibi, ulaşımda da devlet çok etkiliydi. Bu yönüyle söylenecek çok şey olurdu. Demiryolu ve havayolu taşımacılığını tümüyle ve sadece devlet yapıyordu. Denizyolunda, bazı küçük taşımalar hariç, tüm yolcu taşımacılığı devletteydi. Böyle olunca da tren, uçak vapur-gemi gibi araç yatırımları, bunların işletilmesinde kullanılacak personel miktarı, hatta bu personelin ücretleri ve esas olarak da bu taşımalarda uygulanacak bilet ücretleri vs. tümüyle devlet tarafından belirlenirdi. Bunun sonunda da seçimde söylenecek söz çoktu.
Bugün
Artık devlet taşımacılıkla ilgili pek çok alandan çekildi. Demiryolunda da bunun hazırlıkları sürüyor. İşletmecilikler serbest piyasa koşullarına göre yapılınca devletin ve siyasi partilerin söz söyleyecekleri alan daraldı. Zaman zaman serbest piyasadan şikayet edilse de buna karşı taşımacılığı devlet yapacak gibi görüşler pek yok. Sadece işin sosyal yönleri konuşulabiliyor. Böyle olunca, siyasi partilerin beyannamelerde söz söyleyeceği alanlar sınırlanıyor. Söz söylenecek alanlar olarak altyapı, mevzuat, denetim, Ar-Ge dahil, sanayi ve teknoloji, biraz da destek-teşvik konuları kalıyor. Bunların tek istisnası gittikçe önemi artan belediye alanındaki kentiçi yolcu taşımaları. Buna da bağlı olarak ücretsiz veya indirimli seyahat imkanları öne çıkabiliyor.
Karayolunda durum
Karayolu taşımaları eskiden beri özel sektör elinde, ancak devletin müdahalesi yok değildi. Mesela yolcu taşımada ücretler serbest değildi. Çok değil, daha 20 yıl kadar önce iller arası otobüsle yolcu taşıma ücretleri, sınırla sayıdaki sivil toplum örgütünce topluca belirlenip devletçe onaylanırdı. Sadece en iyiler bunun üzerine çıkar, başkaca rekabet pek olmazdı. Zaten rekabet de, yapılmaması gereken, kötü bir şeydi. Bir noktadaki yolcu veya yük taşımacılarının kooperatif adı ile birleşip tekel konumunda yüksek fiyat belirleyip uygulamaları, daha düşük ücret uygulayacak taşımacıları bölgelerine sokmamaları alkışlanırdı. Tabii, kaybeden tüketici yani halk idi. Bugün tarifelere ilişkin kayıt-kuyut kısıtları olsa da piyasa serbest.
Otobüsçülere gelince
Bugün şikayette en fazla sesi çıkan otobüsçülerin ne istediği pek net olarak bilinmez. Sadece belediyelerin işlettiği terminallerde düşük fiyat isterler. Bir de gerçekleşmesi imkansız serbest piyasa dışı çözümleri sıkça gündeme getirirler. Tabii, sonuç da çıkmaz. İsteyecekleri şey destek olmalı. Bu da akaryakıt desteği şeklinde olabilir.
Ülkemizde halen taşıma modlarına göre teşvik var. Diğerleri teşvik edilirken, karayolu edilmiyor. Bence burada yanlış var. Hayır, diğerleri teşvik edilmesin, karayolu edilsin demiyorum. Teşvikte önce teşvik edilecek faaliyet ticari olmalı. Ticari olmayan havayolu veya denizyolu taşıtları dışta tutulmalı, tıpkı hususi otomobil gibi. İkinci olarak yolcuda toplu taşımalar teşvik edilmeli. Tartışma olmaması için hangi büyüklükteki taşıtın toplu taşıma olacağına girmeyelim. 10 kişilik dahil, tüm otobüsler toplu taşıma aracıdır. Bundan sonra toplu ve ticari olan yolcu taşımalarının moda göre destek farklılaştırması gelebilir: Önce ve daha fazla teşvikin denizyolu ve demiryoluna verilmesi gibi; sonra da havayolu ve karayolu toplu taşımaları.
Ucuz akaryakıt
Taşımada en kolay destek akaryakıt desteği. Havayolu ve denizyolu, toplu ve ticari taşıma olduğuna bakılmadan özel jetler, özel yatlar dahil bundan faydalanıyor. Akaryakıtta ucuzluk ne olabilir? Bir anlamda, CHP’nin tarımda 1,5 TL’ye mazot vermesi nasıl mümkün olur? KDV ve ÖTV sıfırlandığında mazot piyasa fiyatı zaten 1.75 TL’ye iner. Fiyatı daha pahalı olsa da ÖTV’si daha fazla olduğu için vergisiz benzin fiyatı da o civara gelir. Bazı ülkelerde ucuz tarım mazotu uygulaması, benim bildiğim, eskiden beri var. Hatta bunun kötüye kullanımını engellemek için belirli renkte, belirli katkılarda olması gibi ayırıcı durumlar yaratılıyor. Buna rağmen, kötüye kullanan olursa, çok çok ağır yaptırımlar uygulanıyor. ■