Otobüsçüler sıkıntılı bir dönemden geçiyorlar. Kendilerine sorarsanız, “zaten her zaman sıkıntıdadırlar”, ama bu defa durum ciddi. İstanbul, tüm Türkiye için olduğu gibi otobüsçüler için de çok önemli. Yakında İstanbul’da yaşanacak değişimler otobüsçüleri fazlasıyla ilgilendiriyor. Açıklandığı üzere 10 Mart günü Gebze-Halkalı raylı sistem hattının tümüyle hizmete girmesiyle iki yaka arasında ulaşım kolaylaşacağı gibi Marmara ve İç Anadolu’ya doğru giden hızlı tren hattı İstanbul’un göbeğine ulaşacak, sonrasında da aktarmalı da olsa Halkalı’ya gidebilecek. İleride aynı imkanlar Trakya yönündeki hızlı trenler için de olacak. Bunlar, bence çok etkili olacak. Şimdilik İstanbul’dan Kocaeli, Sakarya, Bilecik, Eskişehir, Konya ve Ankara ile yakınlarındaki yerleşimler için hızlı tren otobüsçülüğe daha da darbe vuracak. Çözüm aramak zorunda olan otobüsçüler için ben bu yazımda, kombine taşımaları ele alacağım. Önce mevzuat durumu, tabii…
Genelgeler
Havayolu-denizyolu, havayolu-demiryolu ve denizyolu-demiryolu kombineleri hayli zor. Bunları yan yana kurmak kolay değil. (Bir zamanlar Bandırma’da denizyolu-demiryolu kombinesinin bir örneği vardı.) Bunların bağlantısı şehiriçi taşıma sistemleriyle kuruluyor. Karayolu ise her sisteme ulaşabilecek esnekliğe sahip olduğundan kombine taşımaya elverişli.
Bunlardan hareketle karayolu ile demiryolu, denizyolu ve havayolu arasında kombine taşımacılık sağlayacak genelgeler daha önce yayımlandı ve zamanla güncellendi. Bu taşımalardan bazıları hiç olmadı, bazıları biraz sürdü, bazıları da hâlâ devam ediyor.
Kombine anlayışı
İllerarası karayolu kombine taşımaları, hem karayolunun hem de diğer sistemin biletini birlikte alarak yapılabilecek şekilde tanımlandı. Yani bir denizyolu limanından kalkacak otobüsten faydalanabilmek için denizyolu biletiyle otobüs biletinin önceden birlikte alınması gerekiyordu. Burada denizyolu taşımacısının bir otobüs firmasıyla anlaşıp ortak bilet ve ortaklaşa taşıma sözleşmesi yapması gerekiyordu. Otobüsçüler Bursa’daki bu uygulamaya itiraz edip “denizyoluyla gelen yolcuları tercihlerine göre niye hepimiz taşıyamıyoruz” diyerek adeta isyan ettiler. Sonunda, buradaki kombine taşıma bitirildi. Peki, önceden alınmış ortak bilet olmadan herkesin limandaki otobüslerden otogar gibi faydalanması mümkün müdür?
Yeni havalimanı genelgesi
Havalimanlarında da kombine taşıma için her havayolu taşımacısının bir otobüs firmasıyla sözleşme yapması gerekliydi. Yeni bir genelgeyle bu durum değiştirildi. Artık havayoluyla gelen veya gidecek olan yolcular önceden bilet şartına tabi olmadan kombine taşımadan faydalanabilecek. Yolcu olma şartına bakılmaksızın herkes havalimanından kalkacak otobüsten bilet alıp gidebilecek. Birisi Bakırköy’den gelip Tekirdağ otobüsüne binebilecek. Keza Edirne’den gelen birisi bu otobüsten faydalanıp havalimanına gelecek ve oradan Küçükçekmece’deki evine gidebilecek. Herkes otobüsten faydalanabildiği için havayolu taşımacısı ile otobüsçü arasında bir sözleşme de gerekmeyecek. Peki, her isteyen otobüsçü havalimanından istediği yere otobüs seferi yapabilecek mi? Hayır.
Havalimanından otobüs seferi düzenleyebilmek için havalimanı işletmecisiyle görüşüp, uygun görülüp seçilmek ve gerekirse ihaleye katılıp kazanmak gerekiyor. Sonrasında da sözleşme… Havalimanı işletmecisi her hat için veya tüm hatlar için aynı taşımacıyı seçebilir mi? Evet. İstanbul’dan Çanakkale, Edirne, Tekirdağ, Kırklareli, Kocaeli, Sakarya, Yalova vb. yerlere seçilen taşımacılarca sefer yapılacak. Bilet ve tarife düzeni otogar gibi, ama firma belirleme söz konusu. Herkese açık değil.
Hangisi iyi?
Önceki düzen gerçek anlamda kombine taşıma idi. İkincisi ise otogarda yapılan otobüsten otobüse aktarmanın havalimanındaki uygulaması. Buna kombine demek zor. Daha önce yazdığım gibi, birinciyi yaşatmak hayli zor, ikincisi ise daha olası. Özellikle de uçuş seferinin fazla olduğu havalimanlarında başarılı olacak gibi…
Haksızlık var!
Havalimanı için daha serbest diyebileceğimiz bir düzen geldi. Peki, bu hak niye deniz-kara ve demir-kara kombineleri için verilmiyor. Yani Eskişehir’de trenden inen yolcular ve diğer kişiler gar idaresinin izin verdiği otobüslerle örneğin Bursa veya Kütahya’ya gidip gelme hakkından mahrum. Tabii, önceden alınmış bilet şartı da olmayacak. Aynı şey Bursa için de geçerli olmalı. Denizyoluyla gelen yolcular liman işletmesinin izin verdiği firmalardan bilet alıp otobüsle seyahatlerini serbestçe yapabilmeli.
Eşitliğin bir gereği daha
Havalimanı işletmesinin izin verdiği otobüsler serbestçe çalışabilecek. Ulaştırma Bakanlığı, “benden terminal yetki belgesi almayan yerden sefer olmaz” diyemeyecek. İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve/veya İstanbul Otogar işletmecisi, “hayır, şehirlerarası seferler benim terminalimden yapılmalı” diye dayatamayacak. Öyleyse aynı şey Eskişehir garında da Bursa limanında da geçerli olmalı. Benim bildiğim eşitlik böyle diyor.
Herkese açık olabilir mi?
Havalimanından isteyen her firma sefer yapabilsin, seçme olmasın denebilir mi? Bana göre evet. Tabii ki, buradan kalkışın bedeli havalimanı işletmecisine ödenmek kaydıyla. Bu mantık burayı kullanan tüm ticari taşımacılar için geçerli zaten. Belki bu durum daha adil olacak, ama yaşayabilecek mi? Herkesin otobüs terminali gibi burada çalışması zorluklar da getirebilir. Tek firma halinde bunun rekabetsiz olarak uygulayacağı yüksek fiyatlardan yolcuların nasıl korunacağı ise ayrı ve önemli bir husus.
İşlerini kaybetmekte olan otobüsçüler bu konular üzerinde dikkatlice düşünüp otobüsçünün menfaatlerini koruyucu çözümler bulmalı. Ama “herkes otobüs terminaline gelsin” türü terminalperest yaklaşımlara saplanıp kalınmamalı. Bilinmeli ki, yetki belgesine sahip bir otobüsün havalimanından yapacağı seferi ‘terminalden kalkmadı’ diye “korsan” ilan etmek burada pek işe yaramayacak.
İstanbul için çok önemli
Şu anda Pendik’ten ve Yenikapı’dan günde 25’e varan feribot seferi Yalova merkeze ulaşıyor. Ayrıca Eskihisar-Topçular arasında çok sayıda arabalı vapur işliyor. İstanbul’dan Yalova’ya ulaşmak artık çok kolay. Ben olsam Ege’ye seyahatlerimi buradan yaparım. Burada sefer başlarken, ortalama 3 saatlik Esenler-Yalova etabından kurtulmuş oluyorsun. Ancak deniz taşıtından inildiğinde otobüs yolcuyu bekliyor olmalı. İstanbul’da yapılamayan “otobüs terminaline git” dayatması burada da yapılamamalı. Topçular ve/veya Yalova merkezden alınacak yolcularla sefere çıkılabilmeli.
Yaz geldiğinde, bu sefer sayıları Bursa ve Bandırma için de artıp buralardan da otobüs seferi yapılması mümkün olacak. Tabii, bunlara imkan verilirse. Ulusal ekonomik kayıpları azaltacak, trafiğin en yoğun olduğu bölgenin yükünü biraz olsun alacak ve kanaatimce otobüsçüye imkan da kazandıracak bu öneri düşünülmeli. Beğenmeyen dikkate almaz. Bari başkası da yapmasın diye engellemeye kalkmasın. Kamu yönetimi bu düşüncelere destek olsun.
İstanbul için yeni havalimanı, Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve hatta gündemdeki Kanal İstanbul projesinden daha önemli gördüğüm Gebze-Halkalı raylı sistem hattının açılışını büyük heyecanla bekliyorum. Şimdiden hayırlı olsun. ■